Prawne aspekty ochrony dziedzictwa kulturowego w obliczu wojny
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6050.117.12Słowa kluczowe:
konflikt zbrojny, ochrona zabytków, dobra kulturalne, Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, ochrona specjalna, ochrona wzmocnionaAbstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie genezy i kształtowania się przepisów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego na wypadek konfliktu zbrojnego w prawie międzynarodowym. Skutkiem wojny i okupacji było dokonujące się na przestrzeni wieków nieodwracalne zniszczenie lub uszczuplenie zasobów materialnego, jak i niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Prawodawca międzynarodowy podjął próbę przeciwdziałania tym zjawiskom w XX w., w szczególności po doświadczeniach II wojny światowej. Zagadnienia ochrony dziedzictwa kulturowego na wypadek konfliktów zbrojnych pozostają aktualne, co więcej obecnie pojawiają się nowe zagrożenia, np. działania terrorystyczne, cyber działania. Konsekwencją tego są uchwalane zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym regulacje prawne, których istotą jest jak najpełniejsze zabezpieczenie dóbr kultury na wypadek wojny i innych sytuacji kryzysowych. Przeprowadzone rozważania prawne pozwoliły na zidentyfikowanie potencjalnych zagrożeń dla dziedzictwa kulturowego wynikających z niedostatków legislacyjnych. Sformułowano także wnioski i postulaty dotyczące stanowienia, stosowania oraz egzekwowania, w tym przez Międzynarodowy Trybunał Karny, obowiązujących przepisów w analizowanym zakresie.
Pobrania
Bibliografia
Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14 maja 1954 r., Dziennik Ustaw 1957, nr 46, poz. 212.
Google Scholar
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, Dziennik Ustaw 2004, nr 212, poz. 2153.
Google Scholar
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Dziennik Ustaw 2004, nr 30, poz. 259.
Google Scholar
Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r., Dziennik Ustaw 2003, nr 78, poz. 708.
Google Scholar
Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny, tekst jedn. Dziennik Ustaw 2024, poz. 248.
Google Scholar
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tekst jedn. Dziennik Ustaw 2024, poz. 1292.
Google Scholar
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, tekst jedn. Dziennik Ustaw 2024, poz. 17.
Google Scholar
Buczyłowski E., Instytucje wspierające ochronę dóbr kultury w czasie pokoju i w czasie wojny, „Obronność. Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Sztuki Wojennej” 2018, nr 4(28), s. 7–21.
Google Scholar
Clement E., A Historical Perspective on the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conclift: from the Hauge 1907 Convention and the Rroerich Pact to the 2003 UNESCO Declaration Concerning the Intentional Destruction of Cultural Heritage, [w:] Historical Perspective of Heritage Legislation. Balance between Laws and Values, eds. R. Alatalu, A. Randla, L. Ingerpuu, D. Haapsal, Tallin 2017, s. 120–125.
Google Scholar
Dobosz P., Standardy współczesnej administracji w działalności wojewódzkiego konserwatora zabytków, [w:] Standardy współczesnej administracji i prawa administracyjnego, red. Z. Duniewska, M. Stahl, A. Rabiega-Przyłęcka, Warszawa–Łódź 2019, s. 526–545.
Google Scholar
Grzebielucha J., Niepowodzenie ochrony specjalnej w stosowaniu Konwencji haskiej z 1954 roku, [w:] Aktualne wyzwania w ochronie dziedzictwa kulturowego i naturalnego, red. P. Dobosz, W. Górny, J. Kłapa, J. Kotulska, A. Kozień, A. Mazur, A. Pyrzyk, Kraków 2022, s. 429–440.
Google Scholar
Kulikowska M., Falkowski Z., Znaki ochronne i oznaczenia w międzynarodowym prawie humanitarnym konfliktów zbrojnych, Warszawa 2011.
Google Scholar
Lemiesz M., Ochrona dziedzictwa kultury podczas misji wojskowych – polskie doświadczenia z Iraku i Afganistanu, [w:] Ochrona dóbr kultury w sytuacjach kryzysowych i konfliktach zbrojnych, t. II, red. K. Góralczyk, M. Szuniewicz-Stępień, Gdynia 2022, s. 669–713.
Google Scholar
Miruć A., Karcz-Kaczmarek M., Ochrona dziedzictwa kulturowego w działalności planistycznej gminy, [w:] Aktualne wyzwania w ochronie dziedzictwa kulturowego i naturalnego, red. P. Dobosz, W. Górny, J. Kłapa, J. Kotulska, A. Kozień, A. Mazur, A. Pyrzyk, Kraków 2022, s. 537–560.
Google Scholar
Olbryś M., Specyfika realizacji zadań ochrony dziedzictwa kultury w konfliktach zbrojnych w świetle doświadczeń misji Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Iraku (2003–2008), [w:] Ochrona dziedzictwa kultury w konfliktach zbrojnych w świetle prawa międzynarodowego i krajowego. 60 lat Konwencji Haskiej i 15 lat jej Protokołu II, red. E. Mikos-Skuza, K. Sałaciński, Warszawa 2015, s. 255–273.
Google Scholar
Prażmowska K., Sprawa Al Mahdiego przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym: przełomowy wyrok czy stracona szansa?, „Studia Prawnicze KUL” 2019, z. 2(78), s. 300–326. https://doi.org/10.31743/sp.5858
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.31743/sp.5858
Szuniewicz-Stępień M., Ochrona dóbr kultury w międzynarodowym prawie humanitarnym konfliktów zbrojnych, [w:] Ochrona dóbr kultury w sytuacjach kryzysowych i konfliktach zbrojnych, t. II, red. K. Góralczyk, M. Szuniewicz-Stępień, Gdynia 2022, s. 439–479.
Google Scholar
Toman J., The Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict, Dartmouth 1996.
Google Scholar
Zajadło J., Zeidler K., Prawna ochrona zabytków na wypadek wojny, „Prawo i Praktyka” 2003, t. I, nr 2, s. 116–121.
Google Scholar
Charymska E., Ochrona dóbr kulturalnych podczas konfliktu zbrojnego w prawie międzynarodowym. Ograniczenia i zadania sił zbrojnych, https://www.wojsko-polskie.pl/u/1a/f0/1af0732a-c9be-4392-8ccf-4f99506c1fc8/ochronakultury.pdf (dostęp: 15 V 2023).
Google Scholar
Hladik J., Reporting System under the 1954 Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict, „RICR Decembre IRRC December” 2000, vol. LXXXII, no. 840, https://international-review.icrc.org/sites/default/files/S1560775500105449a.pdf (dostęp: 10 VI 2023).
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1017/S1560775500105449
International Coordination Committee for the Safeguarding of the Cultural Heritage of Iraq, https://whc.unesco.org/en/activities/181/ (dostęp: 20 VIII 2024).
Google Scholar
Lenczowska-Soboń K., Przestępstwo zniszczenia lub uszkodzenia zabytku, Warszawa 2022, https://sip.lex.pl/#/monograph/369509602/427855/lenczowska-sobon-katarzyna-przestepstwo-zniszczenia-lub-uszkodzenia-zabytku?keyword=Pakt%20Roericha&cm=STOP (dostęp: 31 V 2023).
Google Scholar
Lista światowego dziedzictwa w niebezpieczeństwie, https://whc.unesco.org/en/danger-list/ (dostęp: 20 VIII 2024).
Google Scholar
Most Endangered Cultural Sites? Iraq Is One, https://www.nbcnews.com/id/wbna8314908 (dostęp: 20 VIII 2024).
Google Scholar
Schreiber H., Komentarz do Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokołem o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, [w:] Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, red. K. Zalasińska, Warszawa 2014, https://sip.lex.pl/#/commentary/587366899/164339?tocHit=1&cm=RELATIONS (dostęp: 3 V 2023).
Google Scholar
Tentative List, https://whc.unesco.org/en/statesparties/iq (dostęp: 20 VIII 2024).
Google Scholar
World Heritage List, https://whc.unesco.org/en/list/ (dostęp: 20 VIII 2024).
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
