Zofia z Montferrat albo historia jednej twarzy

Abstrakt

Zofia z Montferrat, żona przedostatniego cesarza Bizancjum Jana VIII Paleologa, nie doczekała się dotąd zainteresowania historyków. Ich uwagę zatrzymał tylko jej brzydki wygląd, o którym napisali dziejopisarze bizantyńscy. Autorka rekonstruuje losy Zofii z Montferrat, analizując środowisko dworskie, z którego się wywodziła i wskazuje na ambicje polityczne rodu Montferrat, związanego z Bizancjum już od XII w. M. Dąbrowska podkreśla rolę papieża Marcina V w kreowaniu małżeństwa Jana z Zofią, przyglądając się motywom zawarcia tego związku i korzyściom, jakie miały z niego wynikać.

Zofia z Montferrat została żoną Jana VIII i cesarzową bizantyńską w styczniu 1421 r., a opuściła Bizancjum w sierpniu 1426 r. Jej związek małżeński nie został przypuszczalnie zrealizowany. Analizując pobyt Zofii w Bizancjum, M. Dąbrowska podważa tradycyjny pogląd, że przyczyną odrzucenia Zofii przez Jana były różnice religijne między małżonkami (Zofia była katoliczką, jej mąż wyznawał prawosławie). Analiza źródeł prowadzi autorkę do wniosku, że powodem niezrealizowania małżeństwa była niechęć fizyczna wywołana brzydkim wyglądem Włoszki. M. Dąbrowska zwraca uwagę, że małżeństwo Jana z Zofią było tragiczną pomyłką dyplomacji bizantyńskiej i papieskiej, stanowiło ponadto prywatny dramat źle dobranej pary.

W historii 5-letniego mariażu trudno dopatrzeć się wyjątkowych awantaży dla Bizancjum; zdaniem autorki, związek ten przyniósł więcej korzyści stronie zachodniej. Małżeństwo to miało charakter typowo polityczny, jak większość mariaży tego czasu, pieczętujących dyplomatyczne alianse układających się stron.