Obraz armii późnorzymskiej w Nowej historii Zosimosa

Abstrakt

Artykuł podejmuje próbę zebrania i zestawienia informacji na temat politycznej i społecznej roli oraz oceny armii w IV w. i pierwszym dziesięcioleciu V w., zawartych w dziele pogańskiego historyka z drugiej połowy V w., Zosimosa. Najwięcej miejsca zajmuje przedstawienie roli armii w związku z obwoływaniem i obalaniem cesarzy oraz omówienie motywów działania wojska. Z relacji o wzajemnych stosunkach władców i żołnierzy wyłania się obraz armii jako decydującej siły politycznej w państwie, dbającej przede wszystkim o własne, zwłaszcza finansowe interesy, w niewielkim natomiast stopniu kierującej się racją stanu. Historyk odnotował jednak nasilanie się idei dynastycznych oraz sympatie wojska do niektórych cesarzy. Władca powinien być, według Zosimosa, dobrym wodzem i prowadzić umiejętną politykę wobec armii. Ideałem pogańskiego historyka był z tego punktu widzenia Julian Apostata, natomiast zasłużeni dla chrześcijaństwa cesarze - Konstantyn Wielki i Teodozjusz Wielki - zostali przedstawieni w negatywnym świetle. Mniej miejsca poświęcił Zosimos ocenie wodzów i wartości całej armii, problemowi jej barbaryzacji oraz stosunkowi żołnierzy do ludności cywilnej. Historyk, przedstawiciel cywilnych kręgów inteligencji pogańskiej, postrzegał armię w sposób konwencjonalny i raczej mało zróżnicowany. Nie potrafił zdobyć się na wnikliwą analizę jej roli w państwie, podporządkowywał natomiast swe oceny tezie o upadku Rzymu, będącego rezultatem odejścia od religii pogańskiej i zapanowania chrześcijaństwa. Można sądzić, że jego poglądy były reprezentatywne dla tej warstwy społecznej, której sam był przedstawicielem.