Działalność polityczna Antoniego Pułaskiego w czasach Rady Nieustającej (1776–1786)
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6050.110.09Słowa kluczowe:
Antoni Pułaski, Polska w XVIII w., Wołyń, województwo czernihowskie, sejmikiAbstrakt
Antoni Pułaski, brat Kazimierza – bojownika o niepodległość Stanów Zjednoczonych, jest znany historykom przede wszystkim ze względu na działalność w konfederacjach barskiej i targowickiej. Artykuł ten dotyczy jego aktywności politycznej w czasach rządów Rady Nieustającej. A. Pułaski po powrocie do Polski, który nastąpił jesienią 1775 r., związał się początkowo ze stronnictwem regalistycznym. Jednocześnie Pułaski utrzymywał przyjazne stosunki z hetmanem wielkim koronnym Franciszkiem Ksawerym Branickim, czołową postacią opozycji magnackiej. A. Pułaski trzy razy (1778, 1784, 1786) pełnił funkcję posła na sejm, lecz jedynie w 1778 r. wykazał się aktywnością w czasie obrad. W kadencji 1780–1781 był deputatem, czyli sędzią zasiadającym w Trybunale Koronnym, ale jego ówczesna działalność była negatywnie oceniana przez króla Stanisława Augusta i jego współpracowników. Aktywność polityczna Pułaskiego dotyczyła przede wszystkim sejmików. W 1776 r. kierował on obradami sejmiku przedsejmowego w Czersku na Mazowszu. W następnych latach działał na Wołyniu – na sejmikach we Włodzimierzu Wołyńskim i Łucku. W latach osiemdziesiątych XVIII w. Pułaski stopniowo oddalał się od stronnictwa dworskiego i coraz wyraźniej współpracował z opozycją magnacką. Szczególnie istotną rolę odegrał w czasie burzliwych sejmików województwa wołyńskiego przed sejmem z 1786 r.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Królestwa Polskiego, sygn. 356.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 102.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], tzw. Metryka Litewska, dział VII, sygn. 45.
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Zbiór Popielów [ZP], sygn. 112, 125, 128, 132.
Google Scholar
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie [BCz], rkps 655, 673, 679, 681, 683, 688, 689, 694, 695, 697, 721, 724, 733, 736, 737, 840, 926, 927, 932, 1192, 2334.
Google Scholar
Biblioteka PAU i PAN w Krakowie [BPAU], rkps 1649, 8320.
Google Scholar
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 6849.
Google Scholar
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy, Kijów (Центральний державний історичний архів України, Київ) [CDIAU], fond 49, opys 1, sprawa 1490.
Google Scholar
Lwiwska nacionalna naukowa biblioteka Ukrajiny imeni Wasyla Stefanyka (Львівська національна наукова бібліотека України імені Василя Стефаника), fond 5, opys 1, rkps 1178.
Google Scholar
Dyaryusz seymu ordynaryinego pod związkiem konfederacyi generalney oboyga narodow agituiącego się, wyd. A. Cieciszowski, Warszawa 1776.
Google Scholar
Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego warszawskiego szescio niedzielnego roku […] 1778 dnia 5 miesiąca października odprawuiącego się, wyd. S. Sokołowski, Warszawa [1779].
Google Scholar
Dyaryusz seymu wolnego ordynaryinego grodzienskiego szescioniedzielnego roku panskiego 1784. Dnia 4 miesiąca pazdziernika odprawuiacego się, wyd. M. Tukalski-Nielubowicz, Warszawa 1785.
Google Scholar
Korespondencja polityczna Stanisława Augusta. Augustyn Deboli 1780, oprac. E. Zielińska, A. Danilczyk, Warszawa 2012.
Google Scholar
Korespondencja polityczna Stanisława Augusta. Augustyn Deboli 1781, oprac. E. Zielińska, A. Danilczyk, Warszawa 2015.
Google Scholar
Korespondencya Michała Jerzego Mniszcha, marszałka w. kor. z lat 1783–1790, [w:] K. Pułaski, Szkice i poszukiwania historyczne, seria 2, Petersburg 1898.
Google Scholar
Korespondencya krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792, wyd. B. Zaleski, Poznań 1872.
Google Scholar
Stanisław August Poniatowski, Mémoires du roi…, t. II, Leningrad 1924.
Google Scholar
Volumina Legum, t. VIII, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860.
Google Scholar
Zbior mów, głosów, przymówień, manifestów, remanifestów, etc. mianych na seymie roku 1786…, t. I, Warszawa 1787.
Google Scholar
Zbior mow roznych w czasie seymu ostatniego szescio-niedzielnego roku 1778 mianych, Wilno [1779].
Google Scholar
Chłapowski K., Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (materiały źródłowe), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2017.
Google Scholar
Czeppe M., Sanguszko Janusz Modest, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, s. 492–494.
Google Scholar
Czeppe M., Sołtyk Kajetan Ignacy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XL, Warszawa–Kraków 2001, s. 387–404.
Google Scholar
Danilczyk A., Afera Dogrumowej a konsolidacja opozycji antykrólewskiej w latach 1785–1786, „Kwartalnik Historyczny” 2004, R. CXI, nr 4, s. 47–81.
Google Scholar
Danilczyk A., Targowica czyli zdrada, Warszawa 2016.
Google Scholar
Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, Warszawa 2010.
Google Scholar
Daszyńska J., Droga Pułaskiego do Savannah, [w:] Czas Ameryki. American Era. Księga ku czci Profesora dr hab. Krzysztofa Michałka, red. H. Parafianowicz, Białystok 2011, s. 27–44.
Google Scholar
Deputaci Trybunału Koronnego 1578–1794. Spis, cz. 5 (1751–1794), oprac. J. Ternes, Warszawa 2017.
Google Scholar
Filipczak W., Polityczna rola Elżbiety z Branickich Sapieżyny w latach 1783–1784, [w:] Wielkie rody dawnej Rzeczypospolitej XVI–XIX wieku, t. I (Sapiehowie), red. T. Ciesielski, M. Sawicki, Opole 2018, s. 203–226.
Google Scholar
Filipczak W., Relacje między liderami stronnictwa regalistycznego na terenie Ukrainy w latach 1783–1784, [w:] Historia na źródłach oparta. Studia ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65. rocznicę urodzin, red. A. Stroynowski, Częstochowa 2017, s. 667–680.
Google Scholar
Filipczak W., Rozdwojone wołyńskie sejmiki poselskie w 1786 roku, „Res Historica” 2013, nr 36, s. 163–190.
Google Scholar
Filipczak W., Rugi poselskie i losy „rozdwojonych” sejmików przedsejmowych w latach 1778–1786, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1997, t. XLIX, z. 1–2, s. 65–85.
Google Scholar
Filipczak W., Sejm 1778 roku, Warszawa 2000.
Google Scholar
Filipczak W., Sejmiki ziemi czerskiej 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 139–179.
Google Scholar
Filipczak W., Stronnictwo regalistyczne w województwie kijowskim 1780–1782, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 79–104.
Google Scholar
Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012. https://doi.org/10.18778/7525-763-2
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/7525-763-2
Kądziela Ł., Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792–1793, Warszawa 1993.
Google Scholar
Kobierecki M., Walewscy herbu Kolumna w XVII–XVIII wieku. Genealogia. Majętności. Działalność polityczna, Łódź 2008.
Google Scholar
Konopczyński W., Kazimierz Pułaski. Życiorys, Kraków 1931.
Google Scholar
Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
Google Scholar
Michalski J., Dyplomacja polska w latach 1764–1795, [w:] Historia dyplomacji polskiej, t. II (1572–1795), red. Z. Wójcik, Warszawa 1982, s. 483–705.
Google Scholar
Michalski J., O zmianę rosyjskiego ambasadora w Warszawie (zabiegi magnackiej opozycji w latach 1775–1776), „Kwartalnik Historyczny” 2002, R. CIX, nr 3, s. 147–160.
Google Scholar
Michalski J., Ogrodzki Jacek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 650–651.
Google Scholar
Michalski J., Początki opozycyjnej działalności Franciszka Ksawerego Branickiego, „Kwartalnik Historyczny” 2006, R. CXIII, nr 2, s. 75–132.
Google Scholar
Michalski J., Polska wobec wojny o sukcesję bawarską, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964.
Google Scholar
Nanke C., Szlachta wołyńska wobec konstytucji trzeciego maja, Lwów 1907.
Google Scholar
Pachoński J., Karwicki Krzysztof Dunin, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XII, Wrocław 1966–1967, s. 153–154.
Google Scholar
Rolnik D., Leonarda Marcina Świeykowskiego (1721–1793), ostatniego wojewody podolskiego, życie codzienne i publiczne oraz jego myśli o Rzeczypospolitej, Katowice 2016.
Google Scholar
Rolnik D., Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792 – styczeń 1793), Katowice 2000.
Google Scholar
Rostworowski E., Kurdwanowski Kajetan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVI, Wrocław 1971, s. 234–236.
Google Scholar
Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, Warszawa 1957.
Google Scholar
Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk 1715–1788, Kraków–Warszawa 1906.
Google Scholar
Smoleński W., Konfederacya targowicka, Kraków 1903.
Google Scholar
Stanek W., Konfederacja sejmowa z 1776 roku – narzędzie dworskiego zamachu stanu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1993, t. XXVIII, s. 125–148.
Google Scholar
Stanek W., Konfederacje generalne koronne z XVIII wieku, Toruń 1991.
Google Scholar
Stroynowski A., Cele i skutki rozdwojenia sejmiku podolskiego w 1786 roku, „Wieki Stare i Nowe” 2015, t. VIII, nr 13, s. 99–114.
Google Scholar
Stroynowski A., Obrady sejmu grodzieńskiego 1784 roku. Studium z dziejów kultury parlamentarnej, Częstochowa 2020.
Google Scholar
Stroynowski A., Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej. Studium z dziejów kultury politycznej, Łódź 2005.
Google Scholar
Stroynowski A., Przeprowadzenie spłaty długów królewskich na sejmie 1784 roku, [w:] Sic erat in votis [1]. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Rzeczpospolita w czasach nowożytnych, red. M. Karkocha, P. Robak, Łódź 2017, s. 363–383.
Google Scholar
Stroynowski A., Zmiany sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej przed ostatnim „wolnym” sejmem 1786 r., „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1996, z. 58, s. 83–102.
Google Scholar
Szczygielski W., Miączyński Kajetan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XX, Wrocław 1975, s. 562–564.
Google Scholar
Szczygielski W., Olizar Franciszek Kajetan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 812–813.
Google Scholar
Szczygielski W., Orański (Wojna-Orański) Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 157–158.
Google Scholar
Szczygielski W., Pułaski Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 366–371.
Google Scholar
Szczygielski W., Pułaski Franciszek Ksawery, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 371–374.
Google Scholar
Szczygielski W., Pułaski Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 380–386.
Google Scholar
Szczygielski W., Pułaski Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 386–395.
Google Scholar
Zielińska E., Wstęp, [w:] Entretiens du roi Stanislas-Auguste avec Otto Magnus von Stackelberg (1776), oprac. E. Zielińska, Warszawa 2020.
Google Scholar
Zielińska Z., Rzewuski Adam Wawrzyniec, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, s. 94–98.
Google Scholar
Zielińska Z., Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku, Warszawa 2001.
Google Scholar
Żerek-Kleszcz H., Michał Walewski (podkomorzy krakowski i wojewoda sieradzki) i jego korespondencja z królem Stanisławem Augustem 1777–1787, „Rocznik Łódzki” 2001, t. XLVIII, s. 47–65.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
