Kobiece oblicza: czarostwo i melancholia. Kilka refleksji na temat postrzegania psychoz społecznych dawniej i dziś

Igor Kąkolewski

doi:10.18778/0208-6050.107.04

Autor

Igor Kąkolewski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie / University of Warmia and Mazury in Olsztyn; Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie / Centre for Historical Research in Berlin of the Polish Academy of Science https://orcid.org/0000-0001-5721-3988

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.107.04

Słowa kluczowe:

prześladowanie czarownic, choroby psychiczne, melancholia, mizoginia, historia medycyny

Abstrakt

Celem autora artykułu była interpretacja prowadzonych w epoce wczesnej nowożytności dyskursów na temat czarostwa i chorób psychicznych z punktu widzenia procesów ekskluzji i inkluzji jako mechanizmów regulujących dynamikę społeczną w określonych warunkach historycznych. Intelektualnym fundamentem wywodów w dyskursach na temat czarostwa i chorób psychicznych było tradycyjne przekonanie o rzekomej słabości i skłonności natury kobiecej do stanów kojarzonych z melancholią, rozumianą zarówno jako zjawisko naturalne (temperamentalne), jak i o podłożu demonicznym. Rozpowszechniane w dyskursie intelektualnym mizoginiczne poglądy o czarownicach, obecne również w dyskursie o melancholii jako przypadłości głównie kobiecej, pozwalały konstruować wyobrażenie o zagrażającej „większości” wiernych niebezpiecznej „mniejszości” czarownic (i czarowników), którą dodatkowo marginalizowano poprzez ich asocjację z religijną i etniczną „obcością”.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Igor Kąkolewski - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie / University of Warmia and Mazury in Olsztyn; Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie / Centre for Historical Research in Berlin of the Polish Academy of Science

dr hab. Igor Kąkolewski, prof. UWM – historyk, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie, dyrektor Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie. Zainteresowania badawcze: historia Polski i Europy XVI–XVIII w., historia stosunków polsko- niemieckich od schyłku średniowiecza do XX w., historia Żydów polskich i niemieckich we wczesnej epoce nowożytnej i w XX w., badania kultur pamięci, muzealnictwo, dydaktyka historii.

Bibliografia

Bodin J., On the Demon-Mania of Witches, eds J. L. Pearl, R. A. Scott, Toronto 2001.
Google Scholar

Burton R., The Anatomy of Melancholy, What it is with all the Kinds, Causes, Symptoms, Prognostics, and Several Cures of it. In Three Partitions with their several Sections, Members, and Subsections. Philosophically, Medicinally, Historically, Opened and Cut Up by Democritus Junior [Robert Burton] with Satirical Preface, Conducting to the Following Discourse (na podstawie edycji z 1652 r. i reedycji z 1883 r., opublikowany online w ramach Ex-classics Project, 2009, https://www.exclassics.com/anatomy/anatint.htm dostęp: 13 X 2020).
Google Scholar

Jakub I Stuart, Demonologia, przekł. i oprac. B. Marcińczak, Wrocław 2020.
Google Scholar

Knox J., The First Blast of the Trumpet against the Monstrous Regiment of Women, [w:] The Political Writings of John Knox. The First Blast of the Trumpet against the Monstrous Regiment of Women and Other Selected Works, ed. M. A. Breslov, Washington, D.C. 1985, s. 37–80.
Google Scholar

Malleus maleficarum of Heinrich Kramer and James Sprenger. Unabridged online republication of the 1928 edition. Introduction to the 1948 edition is also included. red. M. Summers [wraz z: A Bull of Innocent VIII], HTML Scripting Copyright 1998–2001 by the Windhaven Network, http://www.magicgatebg.com/Books/The%20Malleus%20Maleficarum.pdf (dostęp: 18 X 2020).
Google Scholar

Almond Ph.C., England’s First Demonologist: Reginald Scot and “The Discoverie of Witchcraft”, London 2011.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5040/9780755621583

Anglo S., Melancholia and Witchcraft: The Debate between Wier, Bodin, and Scot, [w:] Articles on Witchcraft, Magic and Demonology: The Literature of Witchcraft, ed. B. Levack, New York–London 1992.
Google Scholar

Broedel H. P., The Malleus Maleficarum and the construction of witchcraft. Theology and popular belief, Manchester–New York 2003.
Google Scholar

Clark S., Thinking with demons: the idea of witchcraft in early modern Europe, Oxford 1999.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198208082.003.0012

Decker R., Die Päpste und die Hexen. Aus den geheimen Akten der Inquisition, Darmstadt 2003. Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu XIV–XVIII w., przekł. A. Szymanowski, Warszawa 1986.
Google Scholar

Foucault M., Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, przekł. H. Kęszycka, wstęp M. Czerwiński, Warszawa 1987.
Google Scholar

Gilmore D. D., Mizoginia czyli męska choroba, przekł. J. Margański, Kraków 2003.
Google Scholar

Grzywa A., Jak powstało napiętnowanie i błędne rozumienie chorób psychicznych?, „Psychiatria” 2018, t. XV, nr 4, s. 211–219.
Google Scholar

Kąkolewski I., Melancholia władzy. Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia, Warszawa 2007.
Google Scholar

Klibansky R., Panofsky E., Saxl F., Saturn and Melancholy. Studies in the History of Natural Pholosophy, Religion and Art, London 1964.
Google Scholar

Klose H.Ch., Die angebliche Mitarbeit des Dominikaners Jakob Sprenger am Hexenhammer, nach einem alten Abdinghofer Brief, [w:] Paderbornensis Ecclesia. Beiträge zur Geschichte des Erzbistums Paderborn. Festschrift für Lorenz Kardinal Jäger zum 80. Geburtstag, hrsg. P. W. Scheele, Padeborn 1972, s. 198–205.
Google Scholar

Makarewicz-Marcinkiewicz A., Ekskluzja społeczna – zjawisko społeczne czy „temat zastępczy”?, „Wrocławskie Studia Politologiczne” 2015, R. XVIII, s. 149–159.
Google Scholar

Mauz J., Ulrich Molitoris. Ein süddeutscher Humanist und Rechtsgelehrter, Wien 1992.
Google Scholar

McLaren A., Gender, Religion, and Early Modern Nationalism. Elizabeth I, Mary Queen of Scots, and the Genesis of English Anti-Catholicism, „American Historical Review” 2002, vol. CVII, issue 3, s. 739–767.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1086/532494

Midelfort H.C.E., A History of Madness in Sixteenth-Century Germany, Stanford (California) 1999.
Google Scholar

Midelfort H.C.E., Johann Weyer and the Transformation of the Insanity Defense, [w:] The German People and the Reformation, ed. R. Po-Chia Hsia, Ithaca–London 1988, s. 234–261.
Google Scholar

Nowosielska E., Melancholia, szaleństwo i inne choroby głowy w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w., Warszawa 2018 (maszynopis).
Google Scholar

Pilaszek M., Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2013.
Google Scholar

Schletz A., Ludwik Perzyna lekarz, nauczyciel i wychowawca ludu, 1742–1812, „Nasza Przeszłość” 1961, t. XIII, s. 97–143.
Google Scholar

Schletz A., Perzyna Ludwik, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXV, red. E. Rostworowski, Wrocław 1980, s. 644–646.
Google Scholar

Segl P., Heinrich Institoris. Persönlichkeit und literarisches Werk, [w:] Der Hexenhammer. Eentstehung und Umfeld des Malleus maleficarum von 1487, hrsg. P. Segl, Köln–Wien 1988, s. 103–126.
Google Scholar

Weber W., Im Kampf mit Saturn. Zur Bedeutung der Melancholie im antropologischen Moderniesierungsprozess des 16. und 17. Jahrhunderts, „Zeitschrift für Historische Forschung” 1990, Bd. XVII, Nr. 2, s. 155–192.
Google Scholar

Węglorz J., Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Toruń 2015.
Google Scholar

Wijaczka J., Kościół wobec czarów w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku (na tle europejskim), Warszawa 2016.
Google Scholar

Wijaczka J., Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, wyd. 2 zmienione, Olsztyn 2019.
Google Scholar

https://docplayer.pl/29373739–96-o-alek-san-der-g-lin-k-a-o-f-m-conv-32-resume-ludwik-perzyna-lekarz-nauczyciel-i-wychowawca-ludu.html (dostęp: 18 X 2020).
Google Scholar

Slattery E., To Prevent a “Shipwreck of Souls”: Johann Weyer and “De Praestigiis Daemonum”, „{essays in history}. The Annual Journal produced by the Corcoran Department of History at the University of Virginia”, https://essaysinhistory.com/articles/2012/99/ (dostęp: 18 X 2020) [portal internetowy czasopisma, na którym został zamieszczony ten artykuł, przestał w międzyczasie funkcjonować; dostęp do tego samego artykułu można obecnie uzyskać przez portal czasopisma “Alles Wissenwerte über Psychiatrie”, https://alex-sk.jimdofree.com/johannes-wier-de-praestigiis-daemonum/ dostęp: 14 VI 2021].
Google Scholar

Tazbir J., Sleszkowski (Śleszkowski) Sebastian, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/sebastian-sleszkowski-ur-ok-1576-zm-1648-doktor-medycyny-autor (dostęp: 18 X 2020).
Google Scholar