Prejudykaty w Statutach Kazimierza Wielkiego – próba nowego spojrzenia. Szkic o technice ustawodawczej w czasach średniowiecza

Wacław Uruszczak

doi:10.18778/0208-6069.102.16

Authors

Wacław Uruszczak Uniwersytet Jagielloński, emerytowany profesor Wydziału Prawa i Administracji, obecnie Akademia Nauk Stosowanych w Tarnowie, Wydział Administracyjno-Ekonomiczny https://orcid.org/0000-0002-3937-1672

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6069.102.16

Keywords:

The Kingdom of Poland in the 14th century, The Statutes of Casimir the Great, Legislative Technique, Prejudicates, Papal decretals, Stanisław Roman

Abstract

The Statutes of Casimir the Great were the most important law in force in the Kingdom of Poland in the Middle Ages. Apart from the articles in the form of general acts, there are 26 articles that have the character of individual legal cases, the so-called ‘prejudykaty’ (preliminary rulings, prejudicates). The article attempts to explain their genesis. In the author’s opinion, they show a significant resemblance to medieval papal decretals (litterae decretales), in particular the Decretals of Gregory IX from 1234. Although they concerned individual legal cases, they were a model for the correct resolution of a specific legal case. They had the character of legal instructions or declarations of law (declaratio iuris) announced by the king.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Archiwum Komisji Prawniczej. 1921/2. Kraków: Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Ascheri, Mario. 2013. The Laws of Late Medieval Italy (1000–1500): Foundations for a European Legal System. Leiden: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004252561
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004252561

Balzer, Oswald. Oprac. 1947. „Statuty Kazimierza Wielkiego”. Studia nad historią prawa polskiego. Tom 19. Poznań: nakładem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Google Scholar

Bardach, Juliusz. 1964. Historia państwa i prawa Polski. Tom 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Bernardus, de Botone. 1488. Casus longi super quinque libros decretalium. Page: 4a. Straßburg: [wydawca nieznany]. https://doi.org/10.11588/diglit.44003
Google Scholar

Bukowski, Waldemar. Maciej Zdanek. Red. 2012. Księga ziemska krakowska 2: 1394–1397. Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN.
Google Scholar

Coing, Helmut. 1973. Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtgeschichte. Bd. 1: Mittelalter (1100–1500). Die Gelehrten Rechte und die Gesetzgebung. München: C.H. Beck.
Google Scholar

Filipczyk, Wiesław. Maciej Zdanek. Red. 2019. Najdawniejsze księgi grodzkie krakowskie z lat 1406–1409. Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN, Polska Akademia Umiejętności, Archiwum Narodowe w Krakowie.
Google Scholar

Friedberg, Emil. Red. 1879–1881. Corpus Iuris Canonici. Vol. 1–2. Leipzig: B. Tauchnitz. http://www.columbia.edu/cu/lweb/digital/collections/cul/texts/ldpd_6029936_001/index.html. http://www.columbia.edu/cu/lweb/digital/collections/cul/texts/ldpd_6029936_002/index.html (dostęp 10.06.2022).
Google Scholar

Gregorius IX. 1591. Decretales D. Gregorii Papae IX suae integritati una cum glossis restituae. Ad exemplar Romanum diligenter recognitae. Venetiis: [wydawca nieznany].
Google Scholar

Helcel, Antoni Zygmunt. 1856. Starodawne prawa polskiego pomniki poprzedzone wywodem historyczno krytycznym tak zwanego Prawodawstwa Wiślickiego Kazimierza Wielkiego w texcie ze starych rękopism krytycznie dobranym wydał Antoni Zygmunt Helcel. Tom 1. Warszawa: nakładem Księgarni Gustawa Sennewalda.
Google Scholar

Hube, Romuald. 1853. „Przyczynek do objaśnienia historii statutu wiślickiego”. W Romualda Hubego „Pisma”: poprzedzone zarysem biograficzno-krytycznym. Red. Karol Dunin. Tom 2. 254–295. Warszawa: nakładem M. Arcta.
Google Scholar

Hube, Romuald. 1881. Prawo polskie w 14-tym wieku: ustawodawstwo Kazimierza Wielkiego. Warszawa: Redakcya Biblioteki Umiejętności Prawnych.
Google Scholar

Hube, Romuald. 1905. Romualda Hubego Pisma poprzedzone zarysem biograficzno-krytycznym przez Karola Dunina. Tom 2. Warszawa: nakładem i drukiem M. Arcta 1905, s. 254–320.
Google Scholar

Kaczmarczyk, Zdzisław. Michał Sczaniecki. Stefan Weymann. Red. 1947. Statuty Kazimierza Wielkiego w opracowaniu Oswalda Balzera. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Google Scholar

Kosztowny, Kamil. 2012. „Przyczynek do studiów nad obecnością problematyki konfederacji Maćka Borkowica w Statutach Kazimierza Wielkiego”. Czasopismo Prawno-Historyczne 64(2): 443–458. https://doi.org/10.14746/cph.2012.64.2.23
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2012.64.2.23

Kutrzeba, Stanisław. 1925. Historia źródeł dawnego prawa polskiego. Tom 1. Lwów–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Kutrzeba, Stanisław. Adam Vetulani. Red. 1930. Wybór źródeł do historii ustroju i prawa sądowego Polski. Zeszyt 2: Spisy prawa zwyczajowego koronnego. Kraków: nakładem Seminarium Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Lelewel, Joachim. 1859. „Krytyczny rozbiór statutów wiślickich”. W Polska wieków średnich czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia. Tom 3. 213–371. Poznań: nakładem księgarni J.K. Żupańskiego.
Google Scholar

Lesiński, Bogdan. 1990. „Prejudykaty jako źródło prawa ziemskiego w dawnej Polsce”. Czasopismo Prawno-Historyczne 42(1–2): 9–49.
Google Scholar

Łysiak, Ludwik. Stanisław Roman. Red. 1958. Polskie statuty ziemskie w redakcji najstarszych druków (Syntagmata). Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Matuszewski, Józef. Jacek Matuszewski. Red. 1995. Najstarszy zwód prawa polskiego. Das älteste polnische Gewohnheitsrechtsbuch. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Mikuła, Maciej. 2014. Prawodawstwo króla i sejmu dla małopolskich miast królewskich (1386–1572): studium z dziejów rządów prawa w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Nowakowski, Tomasz. 1985. „Statut Wielkopolski Kazimierza Wielkiego. Geneza i autorstwo”. Prace Komisji Historii – Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 15: 49–61.
Google Scholar

Palacký, František. Red. 1842. „Ordo iudicii terrae”. Archiv ćesky cǐli starépísemnépamátky českéi morawské 2: 76–135.
Google Scholar

Piekosiński, Franciszek. Red. 1876. Kodeks dyplomatyczny Małopolski. Tom 1. Kraków: Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Piekosiński, Franciszek. 1891. Uwagi nad ustawodawstwem wiślicko-piotrkowskim króla Kazimierza Wielkiego. Kraków: Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Płaza, Stanisław. 1997. Historia prawa w Polsce na tle porównawczym. Tom 1. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Google Scholar

Roman, Stanisław. 1958. „Dygesta małopolsko-wielkopolskie a dążenia do unifikacji prawa polskiego na przełomie XIV i XV w.” Czasopismo Prawno-Historyczne 10(2): 105–132.
Google Scholar

Roman, Stanisław. 1961. Geneza Statutów Kazimierza Wielkiego. Studium źródłoznawcze. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Google Scholar

Rymaszewski, Zygfryd. 1988. „Declaratio sententiae i leuteratio (Läuterung) w dawnym prawie polskim”. Czasopismo Prawno-Historyczne 40(2): 115–130.
Google Scholar

Savigny, Friedrich Carl von. 1829. Geschichte der Roemischen Rechts im Mittelalter. Funfter Band Das dreizehnte Jahrhundert. Heidelberg: J.C.W. Mohr.
Google Scholar

Schulte, Johann Friedrich von. 1877. Die Geschichte der Quellen und Literatur des canonischen Rechts von Gratian bis auf die Gegenwart. Bd. 2: Die Geschichte der Quellen und Literatur von Papst Gregor IX bis zum Concil von Trient. Stuttgart: Verlag von Ferdinand Enke.
Google Scholar

Stadnicki, Aleksander. 1860. Przegląd krytyczny rozporządzeń tak zwanego Statutu Wiślickiego podług przedmiotów ułożony: z uwzględnieniem poprawnéj wersyi w dziele pana Z.A. Helcla podanéj i z ocenieniem zdobyczy naukowych przez jego badania osiągniętych. Warszawa: W Drukarni Gazety Codziennéj.
Google Scholar

Stintzing, Johann August Roderich von. 1867. Geschichte der populären Literatur des römisch-kanonischen Rechts in Deutschland am Ende des fünfzehnten und im Anfang des sechszehnten Jahrhunderts. Leipzig: Verlag von S. Hirzel.
Google Scholar

Taubenschlag, Rafał. 1928. „Entstehung der Statuten Kasimirs des Grossen”. Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres, Classe d’histoire et de philosophie 1–3: 18–33.
Google Scholar

Ulanowski, Bolesław. 1892. „Geneza statutów Kazimierza Wielkiego”. Sprawozdania z posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie. Wydział Historyczno-Filozoficzny (1891): 38–46.
Google Scholar

Ulanowski, Bolesław. Red. 1921. „Constitutiones et iura terrae Lanciciensis ad fidem Codicum Ptrb. III et Sier. IV”. Archiwum Komisji Prawniczej 4: 433–452.
Google Scholar

Uruszczak, Wacław. 1995. „Argumenty retoryczne w Statutach Kazimierza Wielkiego”. W Dawne prawo i myśl prawnicza. Prace historyczno-prawne poświęcone pamięci Wojciecha Marii Bartla. Red. Jerzy Malec, Wacław Uruszczak. 267–282. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Google Scholar

Uruszczak, Wacław. 1999a. „Statuty Kazimierza Wielkiego jako źródło prawa polskiego (Statuten von Kasimir dem Großen als Quelle polnisches Rechtes)”. Studia z dziejów państwa i prawa polskiego 3: 97–115. https://doi.org/10.18778/7171-264-2.08
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7171-264-2.08

Uruszczak, Wacław. 1999b. „Zwyczaje ziemskie w Statutach Kazimierza Wielkiego (Landesbräuche in Statuten von Kasimir dem Großen)”. Studia z dziejów państwa i prawa polskiego 4: 177–187. https://doi.org/10.18778/7171-305-3.18
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7171-305-3.18

Uruszczak, Wacław. 2006. „Nowelizacja Statutów Kazimierza Wielkiego w statucie warckim z 1423 roku. Z badań nad ustawodawstwem w dawnej Polsce”. W Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego. Tom 9. Red. Jacek Matuszewski. 93–108. Lublin–Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7171-955-8.07

Uruszczak, Wacław. 2008. „Rola prawa kanonicznego w rozwoju prawa polskiego w XII–XV wieku”. W Sacri canones servandi sunt. Ius canonicum et status ecclesiae saeculis XIII–XV. Red. Pavel Otmar Krafl. 193–204. Praha: Práce Historického Ústavu AV ČR C.
Google Scholar

Uruszczak, Wacław. 2010. „Statuty Kazimierza Wielkiego i ich znaczenie”. W Kazimierz – sławny i z czynów Wielki. Red. Marcin Starzyński. 51–59. Kraków: Archiwum Państwowe w Krakowie, Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Uruszczak, Wacław. 2016. „Rękopisy Statutu krakowsko-warckiego z 1421/1423 roku”. W Nil nisi veritas. Księga dedykowana Profesorowi Jackowi Matuszewskiemu. Red. Marcin Głuszak, Dorota Wiśniewska-Jóźwiak. 99–114. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://doi.org/10.18778/8088-187-7.08
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8088-187-7.08

Uruszczak, Wacław. 2021. Historia państwa i prawa polskiego (966–1795). Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Google Scholar

Vetulani, Adam. 1976. Z badań nad kulturą prawniczą w Polsce piastowskiej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Winiarz, Alojzy. 1895. „Prejudykaty w statutach Kazimierza Wielkiego”. Kwartalnik Historyczny 9(2): 195–208.
Google Scholar