Zachodnia Dywizja Strzelecka Armii Czerwonej. Przyczynek do dziejów polskojęzycznych formacji Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej w latach 1917–1919

Aleksander Smoliński

doi:10.18778/0208-6050.105.05

Autor

Aleksander Smoliński Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Historii i Archiwistyki, Katedra Historii Wojskowej https://orcid.org/0000-0002-2185-8589

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6050.105.05

Słowa kluczowe:

Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona, Rosja Sowiecka, polski ruch komunistyczny, polskojęzyczne formacje Armii Czerwonej, wojna polsko-sowiecka, Rzeczpospolita Polska

Abstrakt

W studium autor zajął się kwestią okoliczności społecznych i politycznych, a także metodami formowania przez polskojęzycznych i polskich komunistów przebywających w sowieckiej Rosji polskojęzycznych formacji Armii Czerwonej, mianowicie Zachodniej Dywizji Strzeleckiej. Interesowały go również rzeczywiste motywy, przede wszystkim polityczne, które kierowały władzami bolszewickiej Rosji, gdy godziły się one na formowanie na podległym im terytorium polskojęzycznych formacji wojskowych. Jednocześnie ustalił on, jakie były realne efekty podejmowanych wówczas działań organizacyjnych oraz przyczyny rezygnacji przez Sowiety latem 1919 r. z dalszego istnienia Zachodniej Dywizji Strzeleckiej.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Instytucje Wojskowe 1918–1939, sygn. 296/I/33.
Google Scholar

Centralne Archiwum Państwowe Organizacji Społecznych Ukrainy w Kijowie (Centralnyj Derżwanyj Archiw Hromadśkych Objednań Ukrajiny u Kyjewi), Komitet Centralny Komunistycznej Partii Ukrainy, sygn. 1.20.
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne w Warszawie, Oddział II Sztabu Głównego, sygn. 303.4.3239.
Google Scholar

Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 1 Armii Konnej. Zarząd Polityczny. Wydział Ogólny, sygn. 245.2.
Google Scholar

Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 1 Armii Konnej, sygn. 245.9.
Google Scholar

Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 11 Orenburskiej Czerwonego Sztandaru Dywizji Kawalerii. Wydział Polityczny Dywizji, sygn. 7694.1.
Google Scholar

Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 14 Dywizji Kawalerii. Wydział Polityczny Dywizji, sygn. 7704.1.
Google Scholar

Direktivy komandovaniâ frontov Krasnoj Armii (1917–1922 gg.). Sbornik dokumentov v 4-h tomah, t. IV (Materialy, ukazateli), kollegial’naâ rabota – otvetstvennyj sostavitel’ T.F. Karâeva, Moskva 1978.
Google Scholar

Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. I (Marzec 1917 – listopad 1918), oprac. W. Gostyńska, I. Jażborowska, P. Olszeński, S. Wroński, A. Zatorski, Warszawa 1961.
Google Scholar

Hera E., Z biegiem lat, z biegiem wydarzeń (1939–1956), Łomianki 2011.
Google Scholar

KPP w obronie niepodległości Polski. Materiały i dokumenty, kolegium redakcyjne J. Kowalski, F. Kalicka, S. Zachariasz, Warszawa 1953.
Google Scholar

Lenin W., Dzieła wszystkie, przekład z piątego wydania rosyjskiego w pięćdziesięciu pięciu tomach przygotowanego przez Instytut Marksizmu-Leninizmu przy KC KPZR, t. XXXV (Październik 1917 – marzec 1918), Warszawa 1988.
Google Scholar

Lenin W., Dzieła wszystkie, przekład z piątego wydania rosyjskiego w pięćdziesięciu pięciu tomach przygotowanego przez Instytut Marksizmu-Leninizmu przy KC KPZR, t. XXXVII (Lipiec 1918 – marzec 1919), Warszawa 1988.
Google Scholar

Maciejewski J.K., Zawadiaka. Dzienniki frontowe 1914–1920, Warszawa 2015.
Google Scholar

Polacy w Rosji wobec rewolucji październikowej (marzec 1917 – listopad 1918 r.). Materiały i dokumenty, wybór i oprac. W. Pomykało, Warszawa 1957.
Google Scholar

Stalin J.W., Dzieła, przekład z wydania rosyjskiego przygotowanego przez Instytut Marksa–Engelsa–Lenina przy KC WKP (b), t. IV (Listopad 1917–1920), Warszawa 1951.
Google Scholar

Szpinger S., Z Pierwszą Konną, wyd. 2 rozszerzone, Łódź 1971.
Google Scholar

Uchodźstwo polskie w Rosji w latach I wojny światowej w świetle dokumentów, wstęp, wybór i oprac. M. Korzeniowski, K. Latawiec, D. Tarasiuk, Lublin 2018.
Google Scholar

Achmatowicz A., Strzyżewska Z., Powszechny obowiązek służby wojskowej Polaków w Rosji Sowieckiej. Wiosna 1919 roku. Archiwalny przyczynek do początków wojny polsko-sowieckiej, „Studia do Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2005, t. XXXIII, s. 154–157.
Google Scholar

Appelbaum A., Czerwony głód, Warszawa 2018.
Google Scholar

Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921.
Google Scholar

Biełowa I., „Przed rewolucją dobrze się żyło miejscowym gospodarzom i uchodźcom…”. Uchodźcy z guberni zachodnich w centralnej Rosji w latach 1915–1925, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie wschodniej, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 297–317.
Google Scholar

Butkiewicz T., Ślisz A., Polscy żołnierze Wielkiego Października, Warszawa 1987.
Google Scholar

Cimek H., Mniejszości narodowe w ruchu rewolucyjnym w II Rzeczypospolitej, Rzeszów 2011.
Google Scholar

Czapiewski E., Rosja bolszewicka – źródła integracji Europy po rosyjsku, [w:] Europa środkowo-wschodnia – w kręgu koncepcji Międzymorza, red. E. Czapiewski, A. Szczepańska-Dudziak, Szczecin 2017, s. 111–148.
Google Scholar

Czarniakiewicz A., „Kronika poszukiwania utraconej Ojczyzny”: doświadczenia powrotu z uchodźctwa w świetle dziennika Piotra Sieuruka, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie wschodniej, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 319–327.
Google Scholar

Davies N., Orzeł Biały, Czerwona Gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, Kraków 2006.
Google Scholar

Graždanskaâ vojna i voennaâ intervenciâ v SSSR. Èiciklopediâ, redakcionnaâ kollegiâ – glavnyj red. S.S. Hromov, Moskva 1983.
Google Scholar

Grosfeld L., Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1919, Warszawa 1956.
Google Scholar

Grünberg K., Polska karta Stalina, Toruń 1991.
Google Scholar

Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego. Od narodzin do wielkości 1917–1939, Poznań 2016.
Google Scholar

Historia sztuki wojennej do roku 1939, red. P.A. Rotmistrowa, Warszawa 1967.
Google Scholar

Hofman J., Z dziejów Czerwonego Pułku Warszawy, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1964, R. IX, nr 2 (31), s. 186–211.
Google Scholar

Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1963.
Google Scholar

Kakurin N.E., Melikov V.A., Graždanskaâ vojna v Rosii: Vojna s belopolâkami, Moskva–Sankt-Peterburg 2002.
Google Scholar

Kaźmierski T., Wojskowi Polacy w Rosji w czasie rewolucji (1917–1918 r.), Warszawa 1935.
Google Scholar

Kołodziej E., Wychodźstwo zarobkowe z Polski 1918–1939. Studia nad polityką emigracyjną II Rzeczypospolitej, Warszawa 1982.
Google Scholar

Korzeniowski M., Na wygnańczym szlaku… Działalność Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego na Białorusi w latach 1915–1918, Lublin 2001.
Google Scholar

Korzeniowski M., Uchodźcy z ziem polskich podczas I wojny światowej, [w:] Jak Polacy przeżywali wojny światowe?, red. T. Schramm, P. Skubisz, Szczecin 2016, s. 103–122.
Google Scholar

Kozłowski W., Artyleria polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej, Łódź 1993.
Google Scholar

Księga Polaków uczestników rewolucji październikowej 1917–1920. Biografie, red. A. Kochański, Warszawa 1967.
Google Scholar

Leinwand A., Działalność agitacyjna i propagandowa komunistów polskich w RSFRR w latach 1918–1920, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2005, t. XXXIII, s. 11–30.
Google Scholar

Leinwand A., Wojna polsko-sowiecka w latach 1919–1920. Polityka i strategia stron walczących, [w:] Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991, s. 20–34.
Google Scholar

Malia M., Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego, Warszawa 1998.
Google Scholar

Międzynarodowy ruch robotniczy, t. I (Wiek XIX–1945), red. I. Koberdowa, W. Toporowicz, J. Tomicki, F. Zbiniewicz, Warszawa 1976.
Google Scholar

Miodowski A., Polityka wojskowa radykalnej lewicy polskiej 1917–1921, Białystok 2011.
Google Scholar

Miodowski A., Związki Wojskowych Polaków w Rosji (1917–1918), Białystok 2004.
Google Scholar

Mlečin L.M., Russkaâ armiâ meždu Trockim i Stalinym, Moskva 2002.
Google Scholar

Najdus W., Udział Polaków w rewolucji październikowej, Warszawa 1967.
Google Scholar

Nowak A., Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), Kraków 2001.
Google Scholar

Ratajczyk L., Zmyślony Z., Geneza polskiej przysięgi wojskowej i tradycje jej składania, [w:] Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego, red. L. Ratajczyk, Warszawa 1981, s. 148–171.
Google Scholar

Reguła J.A., Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów, Toruń 1994.
Google Scholar

Smoliński A., Problematyka gospodarki sowieckiej Ukrainy z lat 1921–1939 w świetle akt Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, „Ìstoričnij Arhìv. Naukovì studìï” 2012, vipusk 9, s. 118–129.
Google Scholar

Smoliński A., Sowiecka Ukraina z lat 1921–1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego oraz próba oceny wartości poznawczej tych akt, „Przegląd Wschodni” 2006, t. X, z. 1 (37), s. 107–143.
Google Scholar

Smoliński A., Zarys dziejów I Armii Konnej (1919–1923), Grajewo 2003.
Google Scholar

Sobczak J., Udział Polaków w tworzeniu i umacnianiu państwowości radzieckiej w pierwszych latach jej istnienia (1917–1928), Warszawa 1984.
Google Scholar

Stoczewska B., Polityka narodowościowa państwa sowieckiego w polskiej myśli politycznej II Rzeczypospolitej, [w:] Związek Radziecki wobec krajów Europy Środkowej i Wschodniej 1920–1991, red. J. Diec, A. Tyszkiewicz, Kraków 2004, s. 22–34.
Google Scholar

Šatagin N.I., Organizaciâ i Stroitel’stvosovetskoj Armii v 1918–1920 gg., Moskva 1954.
Google Scholar

Tęgoborski W., Polacy w Związku Radzieckim, Moskwa 1929.
Google Scholar

Tomaszewska O.R., Tomaszewski N.D., „Bieżeństwo” i jego następstwa. Wydarzenia na pograniczu podlasko-mazowieckim w latach Wielkiej Wojny, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie wschodniej, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 209–232.
Google Scholar

Trembicka K., Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918–1939), Lublin 2007.
Google Scholar

Trembicka K., Środowisko komunistów wobec odzyskania niepodległości przez Polskę i wojny polsko-bolszewickiej, [w:] Komuniści w międzywojennej Warszawie. Warszawa Nie?pokonana, t. VIII, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 43–65.
Google Scholar

Trembicka K., Wielka wojna w strategii i taktyce partii komunistycznych w pierwszej połowie XX wieku – refleksje o znaczeniu i skutkach, [w:] Polska – Europa – Świat. Prace politologiczne i historyczne (księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Edwardowi Olszewskiemu z okazji 70 rocznicy urodzin), red. M. Marczewska-Rytko, S. Stępień, Lublin 2012, s. 645–649.
Google Scholar

Wojtkowiak J., Polacy i Litwini oficerowie Armii Czerwonej w latach 1922–1941. Słownik biograficzny, Warszawa 2015.
Google Scholar

Wołkogonow D., Trocki, Warszawa 1996.
Google Scholar

Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
Google Scholar

Zieliński K., O Polską Republikę Rad. Działalność polskich komunistów w Rosji Radzieckiej 1918–1922, Lublin 2013.
Google Scholar

Ziemke E.F., Armia Czerwona 1918–1941. Powstanie narzędzia agresji, Oświęcim 2015.
Google Scholar

Żenczykowski T., Dwa komitety 1920 i 1944. Polska w planach Lenina i Stalina, Łomianki [b.r.w.].
Google Scholar

Železnye dorogi i processy social’noj modernizacii Rossii v seredine XIX – načale XX v. Sbornik materialov Meždunarodnoj naučnoj konferencii. Kollegial’naâ rabota podpredsedatel’stvom I.M Puškareva, Tambov 2009.
Google Scholar