Fotografia w działaniu: kontestacja, aktywizacja i interwencja

Autor

  • Tomasz Ferenc Uniwersytet Łódzki
  • Krzysztof Olechnicki Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-1690.22.01

Słowa kluczowe:

fotografia akcjonalistyczna, fotografia dokumentalna, fotogłos, fotografia rzecznicza, rodzima produkcja medialna, sztuka zaangażowana

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest kontestującym, aktywizującym i interwencyjnym aspektom fotografii. Historia fotografii przynosi wiele świadectw tkwiącego w niej znaczącego potencjału poznawczego, ale i aktywizujących możliwości prowadzących do przekształcania rzeczywistości. Spełnianie funkcji dospołecznych, odpowiedzialnych za budowę/odbudowę/obronę tożsamości zbiorowości, pozwala traktować fotografię jako ważny zasób, narzędzie doskonale nadające się do ukazywania rozmaitych społecznych niesprawiedliwości, wspierania procesów zmiany społeczno-kulturowej i pobudzania wrażliwości społecznej. W tekście prezentowane są zarówno wybrane elementy z historii tego medium, zaczerpnięte z fotografii światowej, ale również najnowsze przykłady jej użycia w kontekście polskim. Artykuł przedstawia różne formy i gatunki fotografii mającej walor akcjonalistyczny, przede wszystkim podejście fotografii dokumentalnej, foto-głosu, fotografii rzeczniczej i fotografii uprawianej jako forma sztuki zaangażowanej. Wykorzystanie fotografii ma wiele zalet czysto poznawczych, ale najważniejszą korzyścią wydaje się być jej endogenna łatwość przekraczania granic między różnymi dziedzinami myślenia i działania.

Biogramy autorów

Tomasz Ferenc - Uniwersytet Łódzki

Tomasz Ferenc – profesor UŁ, kierownik Katedry Socjologii Sztuki w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Badawczo interesuje się antropologią i socjologią wizualną, studiami nad procesami migracyjnymi oraz biograficznie zorientowaną socjologią sztuki. Ostatnie publikacje: Zapisy pamięci. Historie Zofii Rydet (2020, z Karolem Jóźwiakiem i Andrzejem Różyckim), Borderlands. Tensions on the External Borders of the European Union (2019, z Markiem Domańskim), radaktor tomu: Fotografia i szaleństwo (2017).

Krzysztof Olechnicki - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Krzysztof Olechnicki – profesor socjologii, kierownik Katedry Badań Kultury w Instytucie Socjologii UMK w Toruniu. Interesuje się fotografią, możliwościami metod wizualnych, antropologią społeczną, socjologią kultury i socjologią szachów. W ostatnim czasie opublikował m.in. Efekt Bilbao / kult cargo. Nowe instytucje kultury w Polsce (2018, z Łukaszem Afeltowiczem, Jackiem Gądeckim, Tomaszem Szlendakiem, Michałem Wróblewskim); Nowe praktyki kulturowe Polaków. Megaceremoniały i subświaty (2017, z Tomaszem Szlendakiem); Grupy rekonstrukcji historycznej. Edukacja i konsumowanie przeszłości (2016, z Tomaszem Szlendakiem i Arkadiuszem Karwackim).

Bibliografia

Amnesty International, (2022). Raport: Ukraina. Rosyjskie wojsko dokonuje zbrodni na cywilach. Pobrane z https://amnesty.org.pl/ukraina-rosyjskie-wojsko-dokonuje-egzekucji-ludnosci-cywilnej-zbrodnia-wojenna-nowe-zeznania/ (dostęp 3.05.2022)
Zobacz w Google Scholar

Becker, H. (1995). Visual Sociology, Documentary Photography, and Photojournalism: It’s (Almost) All a Matter of Context, Visual Sociology, vol. 10, nr 1–2, ss. 5–14.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14725869508583745

Beloff, H. (1985). Camera Culture. Oxford – New York: Basic Blackwell.
Zobacz w Google Scholar

Bogre, M. (2012). Photography as Activism. Images for Social Change, Oxford: Elsevier
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780240812762

Caldwell, G. (2011). Zastosowanie wideo do celów rzecznictwa. W: Frąckowiak M., Olechnicki K. (red), Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana
Zobacz w Google Scholar

Daniel, M. (1999). The Pictures Are as Rembrandt’s but Improved: Calotypes by David Octavius Hill and Robert Adamson, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 56, No. 4, pp. 12–23. New York: The Metropolitan Museum of Art.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/3269076

Drozdowski, R. (2013). Obrazów nigdy dość – pod warunkiem, że nie służą jedynie do oglądania, Kultura Współczesna, 1(76), 37–44.
Zobacz w Google Scholar

Dłużewska, E. (2022). War is never far away. Pobrane z https://wyborcza.pl/multimedia/wojna-w-ukrainie/home-eng.html?fbclid=IwAR2kX0Yr_7mBpwkPSjfZosra8hbgUaG25IdOLz_m08f8RmPPAzJ0_p1vP4U
Zobacz w Google Scholar

Ferenc, T. (2005). Sztuka fotografowania biedy – komu służą zdjęcia nędzy?, Kultura i Społeczeństwo, 4, 165–184.
Zobacz w Google Scholar

Gadomska, H. (2021). Ludzie nie chcą oglądać tych zdjęć, wolą nie wiedzieć. Rozmowa z fotografem zwierząt hodowlanych. Pobrane z https://www.national-geographic.pl/artykul/ludzie-nie-chca-ogladac-tych-zdjec-wola-nie-wiedziec-rozmowa-z-fotografem-zwierzat
Zobacz w Google Scholar

Garztecki, J. (1981). Zarys dziejów fotografii społecznej, Fotografia, nr 2, s. 1–7
Zobacz w Google Scholar

Gunton, R. (2017). The Lens as a Witness: Photography as Advocacy in the Struggle for Human Rights. Pobrane z https://www.iododoc.org/assets/articlerikkigunton-photography_humanrights.pdf (dostęp 3.05.2022).
Zobacz w Google Scholar

Harper, D. (1994). On the Authority of the Image: Visual Methods at the Crossroads. W: Denzin Norman K., Yvonna S. Lincoln (red.) Handbook of Qualitative Research. Thousand Oakes – London – New Delhi: Sage Publications, s. 403–12.
Zobacz w Google Scholar

Harper, D. (2012). Visual Sociology. London – New York: Routledge
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203872673

Henny, L.,M. (1986). Theory and Practice of Visual Sociology. Current Sociology, vol. 34, nr 3.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/001139286034003003

Hlebowicz B. (red.). (2008). Nowa Wola po prostu. Oczami dzieci. Michałowo – Wielichowo: Gminny Ośrodek Kultury w Michałowie – Wydawnictwo TIPI.
Zobacz w Google Scholar

Hoy, H. A. (2006). Wielka księga fotografii, rozdz.: Fotografia Prasowa, tłum: Pacholak A., Lis S., Warszawa: Wydawnictwo G+J RBA.
Zobacz w Google Scholar

Instytut Pileckiego (2022), Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie im. Rafała Lemkina. Pobrane z https://instytutpileckiego.pl/pl/instytut/aktualnosci/centrum-dokumentowania-zbrodni-rosyjskich-w-ukrainie-im (dostęp 3.05.2022).
Zobacz w Google Scholar

Janowski, P. (2002). Świat. Fotografie dzieci z Jasionki i Krzywej. Tekst Andrzej Stasiuk. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne
Zobacz w Google Scholar

Jarldorn, M. (2019). Photovoice Handbook for Social Workers. Method, Practicalities and Possibilities for Social Change. Cham, Switzerland: Palgrave Pivot.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-94511-8

Jeffrey, I. (1998). The way life goes. Suffering and hope. W: A New History of Photography, ed. Frizot M., Köln: Könemann.
Zobacz w Google Scholar

Kalinowska, D., Gluza R. Wina i kara. Pobrane z https://www.press.pl/magazyn-press/artykul/9638,wina-i-kara, (dostęp 24.03.2022)
Zobacz w Google Scholar

Kłosiewicz R. (1977). Szaleństwa z Leicą w Kazimierzu. O Benedykcie Jerzym Dorysie. Fotografia, nr 2, ss. 12–7.
Zobacz w Google Scholar

Koenig, T. (1998). The Other Half: The Investigation of Society. W: Frizot Michel (red.) A New History of Photography. Köln: Könemann, s. 347–57.
Zobacz w Google Scholar

Krajewski, M. (2012). Niewidzialne miasto – uspołeczniająca moc fotografii. W: tenże (red.) Niewidzialne miasto. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, s. 9–22.
Zobacz w Google Scholar

Krajewski, M. Zewnętrzna Galeria AMS. Szkic do portretu. Pobrane z https://opoka.org.pl/biblioteka/X/XB/galeriaams.html (dostęp 2.05.2022).
Zobacz w Google Scholar

Latoś, H. (1979). 1000 słów o fotografii. Warszawa: Wydawnictwo MON.
Zobacz w Google Scholar

Latz, A., O., Mulvihill. Thalia M. (2017). Photovoice. Research in Education and Beyond
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315724089

A Practical Guide from Theory to Exhibition. New York – London: Routledge.
Zobacz w Google Scholar

Lechowicz, L. (2010). Fotografia w narodowej potrzebie. W: tenże, Fotoeseje. Teksty o fotografii polskiej. Warszawa: Fundacja Archeologia Fotografii, s. 7–24.
Zobacz w Google Scholar

Light, K. (2010). Witness in Our Time. Working Lives of Documentary Photographers. Washington: Smithsonian Books.
Zobacz w Google Scholar

MacDougall, D. (1997). „The Visual in Anthropology”. W: Banks Marcus, Howard Morphy
Zobacz w Google Scholar

Mazur, A. (2010). Historie fotografii w Polsce 1839– 2009. Kraków: Fundacja Sztuk Wizualnych.
Zobacz w Google Scholar

Mazur, A. (2007). Czy tu była synagoga?. W: Wilczych Wojciech, Niewinne oko nie istnieje, Łódź-Kraków: Atlas Sztuki, Korporacja Ha!Art.
Zobacz w Google Scholar

Mossakowska, W. (1989). Stan i perspektywy badań nad polską fotografią XIX w. W: Z historii fotografii Polskiej. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu – ZPAF Okręg Dolnośląski, s. 32–48.
Zobacz w Google Scholar

Niedziela.pl. (2001). Blizna po matce. Pobrane z https://www.niedziela.pl/artykul/66845/nd/Blizna-po-matce (dostęp 11.03.2022).
Zobacz w Google Scholar

Niziołek, K. (2011). Fotografia uczestnicząca. Od jakościowych badań światów społecznych do interwencji socjologicznej, Qualitative Sociology Review, tom VII, nr 1, s. 22–41.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.7.1.03

Niziołek, K. (2015). Sztuka społeczna. Koncepcje, dyskursy, praktyki, Białystok: Publikacje Pracowni Sztuki Społecznej.
Zobacz w Google Scholar

Olechnicki, K. (2003). Antropologia obrazu. Fotografia jako metoda, przedmiot i medium nauk społecznych. Warszawa: Oficyna Naukowa
Zobacz w Google Scholar

Olechnicki, K., Szlendak T. (2002). Wywiad z użyciem fotografii w metodologii badań socjologicznych i w praktyce społecznej. ASK, nr 11, s. 7–26.
Zobacz w Google Scholar

Plutecka, G., Garztecki J. (1987). Fotografowie nietypowi. Kraków: WL
Zobacz w Google Scholar

Pauwels, L. (1993). The Visual Essay: Affinities and Divergences Between the Social Scientific and the Social Documentary Modes. Visual Anthropology, vol. 6, s. 199–210.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/08949468.1993.9966615

Price, D. (1997). Surveyors and Surveyed. Photography Out and About. W: Wells Liz (red.) Photography: A Critical Introduction, London & New York: Routledge, s. 55–102
Zobacz w Google Scholar

Sekula, A. (1982). On the Invention of Photographic Meaning. W: Thinking Photograhy, ed. Burgin V. London. Macmillan.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-16716-6_5

Sienkiewicz, K. (2006). Monika Zielińska (Mamzeta). Pobrane z https://culture.pl/pl/tworca/monika-zielinska-mamzeta, (dostęp 1.05.2022)
Zobacz w Google Scholar

Skibińska, R. (2021). Ekolodzy na drodze cywilnej wstrzymali cięcia w Puszczy Białowieskiej. Pobrane z https://www.prawo.pl/biznes/wycinka-puszczy-bialowieskiej,512010.html (dostęp 3.05.2022)
Zobacz w Google Scholar

Stasz, C. (1979). The Early History of Visual Sociology. W: Wagner Jon (red.) Images of Information: Still Photography in the Social Sciences. Beverly Hills/ London: SAGE Publications, s. 119–36.
Zobacz w Google Scholar

Tomaszczuk, Z. (1998). Łowcy obrazów. Szkice z historii fotografii. Warszawa: Centrum Animacji Kultury.
Zobacz w Google Scholar

Wilczyk, W. (2014). Święta wojna. Kraków – Łódź: Karakter/Atlas Sztuki
Zobacz w Google Scholar

Wilczyk, W. (2014). Święta wojna. Dokument, krytyka archiwum. Pobrane z (http://postmedium.art/swieta-wojna-dokument-krytyka-archiwum/, (dostęp 26.03.2022).
Zobacz w Google Scholar

Worth, S., Adair J. (1972). Through Navajo Eyes: An Exploration in Film Communication and Anthropology. Bloomington: Indiana University Press.
Zobacz w Google Scholar

Żmiejewski, A. (2007). Stosowane sztuki społeczne, Krytyka Polityczna, nr. 11–12, s. 14–24.
Zobacz w Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2022-01-01

Jak cytować

Ferenc, T., & Olechnicki, K. (2022). Fotografia w działaniu: kontestacja, aktywizacja i interwencja. Władza Sądzenia, (22), 4–42. https://doi.org/10.18778/2300-1690.22.01

Numer

Nr 22 (2022)

Dział

Articles

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.