Johanna Georga Plerscha nieznany projekt ołtarza głównego w kościele dominikanów w Lublinie

Jakub Sito

doi:10.18778/2084-851X.06.03

Autor

Jakub Sito Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk https://orcid.org/0000-0002-2670-1513

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.06.03

Słowa kluczowe:

Plersch Johann Georg, Lublin, dominikanie, rzeźba nowożytna, XVIII wiek

Abstrakt

The article is devoted to the design drawing for the monumental rococo high altar, recently discovered in the collection of the National Museum in Warsaw. A profound analysis of the drawing leads to a series of conclusions. Firstly, its formal features: composition, forms, drawing technique (the brushstroke marks, the wash) indicate beyond any doubt that the drawing was made by Johann Georg Plersch (approx. 1700–1774) – a Warsaw-based sculptor at the courts of August II and August III, and one of the most prominent Warsavian artists of the epoch. Secondly, the drawing is the design for the high altar in the Dominican Church in Lublin, as evidenced by its proportions, the pieces of the existing architecture and the extremely distinctive iconography of symbolic and figural representations. The altar was devoted to the glorification of the Cross of Christ, whose glorious image is carried by angels and which is also paid homage to by the grand figures of Constantine the Great and Saint Helena, and above all else, the relics of the Holy Cross, stored in the peculiarly shaped 17th century reliquary (well known to researchers of the Lublin temple) placed in the open arcade within the main body of the church. They are the main point of reference for the whole design, both in terms of ideology and composition. The subject matter of the paper is the drawing itself, with its interesting Warsavian, Roman and Parisian archetypes. The shrouded history of the commission placed for the construction of the stone altar, initially given to Cracovian masters (more precisely, to Francesco Placidi) and then assigned to Warsaw-based artists adds to the mystery, with the work never being installed in the intended location, i.e., in the presbytery of the Lublin church, at the exit of the Chapel of the Holy Cross (also known as the Tyszkiewicz chapel). Its stone elements were crafted and rafted along the Vistula River to Puławy, where it disappeared without a trace.

Bibliografia

Biblioteka Narodowa w Warszawie – Korespondencja Andrzeja Stanisława Załuskiego z roku 1742, t. 2 [L–Z], rkps 3223 III.
Google Scholar

Bartczakowa 1970 – Aldona Bartczakowa, Jakub Fontana. Architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970.
Google Scholar

Bohdziewicz 1954 – Piotr Bohdziewicz, Tomasz Dolabella a obrazy kaplicy Tyszkiewiczów w kościele oo. dominikanów w Lublinie, „Ochrona Zabytków”, t. 7, z. 4 (1954), s. 288–291.
Google Scholar

Dębiński 1895 – Karol Dębiński, Drzewo Krzyża Świętego w kościele świętego Stanisława B. M., „Przegląd Katolicki”, t. 33 (1895), s. 449–452, 515–519.
Google Scholar

Długosz 1860 – Jan Długosz, Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, Kraków 1860.
Google Scholar

Eustachiewicz 1956–1957 – Janina Eustachiewicz, Fresk w kaplicy Św. Krzyża przy kościele oo. dominikanów w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne”, t. 6, z. 4 (1956–1957), „Prace z Historii Sztuki”, s. 227–244.
Google Scholar

Gajewski 2012 – Jacek Gajewski, Nagrobek Jana Tarły w Warszawie i zagadnienia jego rekonstrukcji (mała architektura w twórczości Jakuba Fontany; Plersch i warsztat), „Arteria. Rocznik Wydziału Sztuki Politechniki Radomskiej”, nr 10 (2012), s. 58–91.
Google Scholar

Gawarecki 1959 – Henryk Gawarecki, Lublin – przewodnik, Lublin 1959.
Google Scholar

Kapeć [bd.] – Waldemar Kapeć, Kościół i klasztor dominikanów w Lublinie, Lublin [bd.].
Google Scholar

Kłoczowski 2006 – Jerzy Kłoczowski, Klasztor dominikański w Lublinie w pierwszych wiekach swego istnienia w ramach prowincji polskiej (stulecia XII–XVI), [w:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. Henryk Gapski, Lublin 2006, s. 23–58.
Google Scholar

Kossowski 1958 – Aleksander Kossowski, Lublin w latach „Potopu”, „Roczniki Humanistyczne”, t. 6, z. 5 (1958), s. 223–257.
Google Scholar

Kowalczyk 1962 – Jerzy Kowalczyk, Architektoniczno-rzeźbiarskie dzieło Falconiego w Lublinie (kaplica Św. Krzyża przy kościele dominikanów), „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 24, z. 1 (1962), s. 27–43.
Google Scholar

Kowalczyk 1992 – Jerzy Kowalczyk, Architektura sakralna między Wisłą a Bugiem w okresie późnego baroku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6: Między Wschodem a Zachodem, cz. 3: Kultura artystyczna, red. Tadeusz Chrzanowski, Lublin 1992, s. 37–118.
Google Scholar

Lepiarczyk 1965 – Józef Lepiarczyk, Architekt Franciszek Placidi, ok. 1710–1782, „Rocznik Krakowski”, t. 37 (1965), s. 63–126.
Google Scholar

Mikocka-Rachubowa 2003 – Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Plersch Johann Georg, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 8, Warszawa 2003, s. 276–283.
Google Scholar

Miłobędzki 1980 – Adam Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
Google Scholar

Neufforge 1747 – Jean-François de Neufforge, Nouveaux Livres de plusieurs Projets d’Autels et Baldaquins, Paris 1747.
Google Scholar

Oeuvres 1749–1751 – Oeuvres de Gilles-Marie Oppenord Ecuier Directeur General des Batiments et jardins de son Altesse Royale Monseigneur Le Duc d’Orleans Regent de Royaume (…), Paris 1749–1751.
Google Scholar

Pérouse 1995 – Jean-Marie Pérouse de Montclos, Histoire de l’architecture française, t. 2: De la Renaissance à la Révolution, Paris1995.
Google Scholar

Préaud 1999 – Maxime Préaud, Inventaire du fonds français. Graveurs du XVIIe siècle, t. 12: Jean Lepautre, Paris 1999.
Google Scholar

Rolska-Boruch 2010 – Irena Rolska-Boruch, Dzieje Krzyża Chrystusowego i legenda rodowa Tyszkiewiczów, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 10, red. Irena Rolska-Boruch, Lublin 2010, s. 93–122.
Google Scholar

Rolska-Boruch 2012 – Irena Rolska-Boruch, Monstrancja krzyżowa z kościoła OO. Dominikanów w Lublinie, [w:] Ex voto. Studia dedykowane Ojcu Janowi Golonce OSPPE w 75. rocznicę urodzin i w 50. rocznicę święceń kapłańskich, red. Przemysław Mrozowski, Jerzy Żmudziński, Częstochowa 2012, s. 599–602.
Google Scholar

Ruszel 1655 – Paweł Ruszel, Skarb nigdy nie przebrany Kościoła Świętego Katolickiego Krzyż Pański (…), Lublin 1655.
Google Scholar

Sito 1999 – Jakub Sito, Plastik und Austattung in Spätbarockraumkonzeptionen. Bemerkungen zu einer Gruppe der barocken Perspektivaltäre, [w:] Gartenskulptur, Plastik im Kontext der Architektur, red. Konstanty Kalinowski, Poznań 1999, s. 231–256.
Google Scholar

Sito 2013 – Jakub Sito, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji, Warszawa 2013.
Google Scholar

Sito 2019 – Jakub Sito, Warszawscy rzeźbiarze czasów saskich w roli projektantów, artykuł złożony do druku w „Biuletynie Historii Sztuki”.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.478

Szewczyk-Prokurat 2012 – Danuta Szewczyk-Prokurat, Klasztor w sercu miasta. Dzieje i skarby lubelskich dominikanów, Lublin 2012.
Google Scholar

Tatarkiewicz 1952 – Władysław Tatarkiewicz, Czarny marmur w Krakowie, „Prace Komisji Historii Sztuki”, t. 10 (1952), s. 79–152.
Google Scholar

Wadowski 1907 – Jan Ambroży Wadowski, Kościoły lubelskie. Na podstawie źródeł archiwalnych, Kraków 1907.
Google Scholar

Wojciechowski 1995 – Leszek Wojciechowski, Sanktuarium Św. Krzyża w Lublinie. Problem genezy, [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. Hanna Manikowska, Hanna Zarembska, Warszawa 1995, s. 288–296.
Google Scholar

Wojciechowski 2006 – Leszek Wojciechowski, Dominikańskie sanktuarium Krzyża Św. w Lublinie do połowy XVII wieku, [w:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. Henryk Gapski, Lublin 2006, s. 111–146.
Google Scholar

Wyszomirska 2016 – Monika Wyszomirska, Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo), [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016, s. 131–137.
Google Scholar

Wzorek 1971 – Józef Wzorek, Oprawy relikwii Drzewa Krzyża Świętego w kościele OO. Dominikanów w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne”, t. 19, z. 5 (1971), s. 63–77.
Google Scholar

Zieliński 1887 – Władysław Zieliński, Monografia Lublina. Kościół i klasztor OO. Dominikanów przy ul. Złotej i Dominikańskiej, Warszawa 1887.
Google Scholar