Symboliczno-teologiczna wymowa chrześcijańskiego ołtarza w kontekście przeobrażeń jego formy i umiejscowienia, w świetle dokumentów Kościoła, pism Patres Ecclesiae i współczesnych badań.

Anna Tejszerska

doi:10.18778/2084-851X.05.04

Autor

Anna Tejszerska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Instytut Architektury Krajobrazu https://orcid.org/0000-0001-7872-4496

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.05.04

Słowa kluczowe:

teologia, nastawy ołtarzowe, Ojcowie Kościoła, liturgia a sztuka

Abstrakt

Over the centuries, the Christian altar, where the Eucharistis performed and which invariably constitutes the heart and the focal point of the liturgic congregation, has undergone numerous transformations. They ought to be interpreted through the key of accentuating various dimensions of Eucharistic spirituality, fathoming the essence of the sacrament and the care for its worthy celebration, including the changing artistic and cultural tendencies, and searching for the forms that serve the purposes of the apostolic mission of the Church. The abundance of symbolism attributed to the altar and its theological grounds is by no means inferior to the variety of ‘altar forms reflecting not only the motives of human imagination, but also the principles stemming from a clear comprehension of the mystery’(Ecclesia de Eucharistia 50). The purpose of the article is to trace back the transformations of the form and shape of the Lord’s Table and its artistic decoration, in the context of the symbolic and theological tenor of the altar in reference to the transformations of the Eucharist spirituality, in view of studies on the history of art and the Church, liturgical regulations and Church documentation. The paper focuses mainly upon the central altar within the Roman Catholic Church, with the richness of forms and shapes of its artistic decoration. Timewise, it includes the whole history of the development of the cult of Christianity, emphasising both the changeability and continuity of the transformations within the liturgic sphere, and a permanent and yet variably expressed altarocentrism

Bibliografia

Acta Apostolorum Apocrypha, Acta Thomae, ed. Ricardus Adelbertus Lipsius, Maximilianus Bonnet, Apud Hermannum Mendelsohn, Lipsae 1903.
Google Scholar

ARCHISACRA’94: Kościoły ubogie, materiały z konferencji, II konferencja na temat polskiej architektury sakralnej, 20.V.1994, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, red. Konrad Kucza-Kuczyński, Ewa Kuryłowicz, Warszawa 1994.
Google Scholar

BAŁUS 2011 – W. Bałus, Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku, Toruń 2011.
Google Scholar

Benedykt XVI 2007 – Benedykt XVI, Posynodalna adhortacja apostolska Sacramentum Caritatis o Eucharystii, źrodle i szczycie życia i misji Kościoła, Pallottinum, Poznań 2007.
Google Scholar

Biblioteka klassykow łacińskich na polski język przełożonych, wydana przez Edwarda Hr. Raczyńskiego u Zygmunta Schlettera, t. 3. przekł. Roman Ziołecki, Wrocław 1837, Księga X list 96, Pliniusz do Trajana s. 129-133.
Google Scholar

BOUYER 2009 – Louis Bouyer, Architektura i Liturgia, org. Architecture et liturgie, przeł. P. Włodyga OSB, Wyd. Astraia, Krakow 2009.
Google Scholar

BRAUN 1924 – Joseph Braun, Der christliche Altar in seiner geschichtlichen Entwicklung, Munchen,1924.
Google Scholar

CIC 1917 – Codex Iuris Canonici, P.J. Kenedy & Sons Typographi Pontificii, New York 1918.
Google Scholar

Canons and Decrees of the Council o Trent, Original Text and English Translation by Rev. H. J. Schroeder OP, St. Louis – London 1941, (Session 25, 3-4 XII 1563), s. 483-485.
Google Scholar

Ciborium (monumental), [w:] The Grove Encyclopaedia of Medieval Art and Architecture, Tom 2, Red. Colum Hourihane, Oxford University Press, 2012, s. 88-90.
Google Scholar

DEBUYST 1985 – Frederic Debuyst, La problematique de l’autel, „Chroniques d’Art Sacre” 1985, z. 1.
Google Scholar

Didache, czyli nauka dwunastu Apostołow, przekład z greckiego Jozef Jankowski, Warszawa 1923.
Google Scholar

DYL 1996 – Andrzej Gerard Dyl, Posoborowe przepisy prawno-liturgiczne dotyczące wyposażenia wnętrza kościoła [w:] Mysterium Christi, red. W. Świerzawski, „Sztuka w liturgii” t. 7, 1996, s. 65-88.
Google Scholar

EdE – Jan Paweł II, Ecclesia de Eucharistia, Wrocław 2003.
Google Scholar

EDIL – Enchiridion documentorum instaurationis liturgicae, red. R. Kaczyński, Torino 1976.
Google Scholar

Eucharisticum Mysterium – Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędow Eucharisticum Mysterium. O Kulcie Tajemnicy Eucharystycznej, Watykan 1967.
Google Scholar

FILARSKA 1983 – Barbara Filarska, Początki architektury chrześcijańskiej, Towarzystwo Naukowe KUL, „Źrodła i monografie” 112, Lublin 1983.
Google Scholar

GSELL, 1901 – Stephane Gsell, Les monuments antiques d’Algerie, Ancienne Librairie Thorin et Fils Albert Fontemoing, Editeur, t. 2, Paris 1901.
Google Scholar

HEID 2014 – Stefan Heid, The Early Christian Altar- Lessons for Tooday, [w:] Sacred Liturgy: The Source and Summit of the Life and Mission of the Church, ed. by Alcuin Reid, Ignatius Press, San Francisco 2014, s. 87-114.
Google Scholar

Inter Ocumenici. Pierwsza instrukcja o należytym wykonywaniu Konstytucji o Liturgii Świętej, Watykan 1964.
Google Scholar

JAN XXIII, 2000 – Jan XXIII, Dziennik duszy, Krakow 2000.
Google Scholar

Jan Paweł II, Encyklika Slavorum apostoli, Watykan 1985
Google Scholar

JUSTYN – Justyn Męczennik Apologia fragmenty, [w:] Antologia literatury patrystycznej, przekład i red. ks. Marian Michalski, ATK, Warszawa 1975, t. 1, s. 91-100.
Google Scholar

Leksykon liturgii, red. A. Fabiś, Pallottinum, Poznań 2006.
Google Scholar

Liturgica Instaurationes. Trzecia instrukcja o należytym wykonaniu Konstytucji o Świętej Liturgii, Watykan 1970.
Google Scholar

LG – Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium, Watykan 1964.
Google Scholar

KLAJA 2008 – ks. Grzegorz Klaja, Ołtarz w świetle teologii, Krakow 2008.
Google Scholar

KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum, Poznań 1994.
Google Scholar

KPK – Kodeks Prawa Kanonicznego 1983, Pallottinum, Poznań 2008.
Google Scholar

NADOLSKI 1989 – Bogusław Nadolski, Liturgika, t. I, Liturgika Fundamentalna, Poznań 1989.
Google Scholar

NADOLSKI 1992 – Bogusław Nadolski, Liturgika, t. 4, Eucharystia, Poznań 1992.
Google Scholar

NADOLSKI 2009 – Bogusław Nadolski, Misterium chrześcijańskiego ołtarza, Salwator, Krakow 2009.
Google Scholar

Ołtarz, [w:] Leksykon liturgii, opracowanie ks. Bogusław Nadolski TCHr, red. Aldona Fabiś, Poznań 2006, s. 1093-1100.
Google Scholar

PASIERB 1968 – ks. Janusz Pasierb, Ołtarz chrześcijański: Historia i symbolika, „Studia Theologica Varsaviensia” 6, 1968 nr 2, s. 17-28
Google Scholar

Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Watykan 1975.
Google Scholar

PETIT 1970 – Jean Petit, Le Corbusier Lui-Meme, Rousseau Editor, Geneve 1970.
Google Scholar

PLINII CAECILII SECVNDI EPISTVLARVM LIBER DECIMVS AD TRAIANVM IMPERATOREM CVM EIVSDEM RESPONSIS, Plinius Traiano Imperatori Ep. X. 96. 7 http://www.thelatinlibrary.com/pliny.ep10.html.
Google Scholar

RATZINGER 2012 – Joseph Ratzinger, Duch liturgii, Czas i Przestrzeń liturgii, [w:] Opera Omnia, t. XI, Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, org. Theologie der Liturgie Die sakramentale Begrundung christlicher Existenz, przeł. Wiesław Szymona OP, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012.
Google Scholar

ROGUET 1965 – Aimon-Marie Roguet, Construire et amenager les eglises, Paris 1965.
Google Scholar

ROSIER-SIEDLECKA 1996 – s. Maria Ewa Rosier Siedlecka CR, Teologiczna myśl i funkcja poszczegolnych elementow wnętrza sakralnego, [w:] Mysterium Christi, red. W. Świerzawski, „Sztuka w liturgii” t. 7, 1996, s. 89-133.
Google Scholar

SOZOMEN – Hermiasz Sozomen, Historia ecclesiastica/ Historia Kościoła, tłum. S. Kozikowski, Warszawa 1980.
Google Scholar

Pierwsi świadkowie. Pisma Ojcow Apostolskich, przekład Anna Świderkowna, wstęp, komentarz i opracowanie ks. Marek Starowieyski, Biblioteka Ojcow Kościoła nr 10, Wydawnictwo diecezjalne Sandomierz, Wydawnictwo M, Krakow 1998.
Google Scholar

Apokryfy Nowego Testament, Apostołowie, cz. 1. Andrzej, Jan, Paweł, Piotr, Tomasz, red. Marek Starowieyski, WAM Krakow 2007.
Google Scholar

Sakramenty chorych: obrzędy i duszpasterstwo, Komisja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentow Episkopatu Polski, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1998.
Google Scholar

SC – Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Consilium, Watykan 1963.
Google Scholar

TEJSZERSKA 2015 – Anna Tejszerska, Wspołczesna architektura sakralna na tle ponowoczesnych tendencji kulturowych, „Architectus”, nr 1 (41) (2015), s. 55-68.
Google Scholar

Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, wybor i opracowanie Jan Białostocki, Warszawa 1985.
Google Scholar

TEPPER, Di SEGNI 2006 – Yotam Tepper, Leah Di Segni (with contribution by Guy Stiebe), A Christian Prayer Hall of the Third Century CE at Kefar ʻOthnay (Legio): Excavations at the Megiddo Prison 2005, Israel Antiquities Authority, 2006.
Google Scholar

The Acts of Thomas, [w:] The Apocryphal New Testament, Clarendon Press, Oxford 1924, Revised and Translated by A. Muller, 2006.
Google Scholar

WIT 2006 – ks. Zbigniew Wit, Ołtarz chrześcijański miejscem ofiary i uczty, cz. 1, „Anamnesis” 2006, nr 48, s. 40-55.
Google Scholar

ZIELIŃSKI 1960 – Chwalisław Zieliński, Sztuka Sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1960.
Google Scholar

Żywot Świętego Lucyana Męczennika, [w:] Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dni roku, wyd. 6, Mikołow Warszawa 1910, s. 31-32.
Google Scholar