Locality in the era of globalization. Carriers of the memory of historical landscapes – studies on the Evangelical cemeteries of the Masuria region (Poland)

Anna Majewska; Krzysztof A. Worobiec; Edyta Bugowska

doi:10.18778/2300-0562.08.12

Autor

Anna Majewska University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences, Department of Political and Historical Geography and Regional Studies
Krzysztof A. Worobiec The “Sadyba” Association for the Protection of the Cultural Landscape of Masuria, Kadzidłowo
Edyta Bugowska The “Światowid” Center for European Meetings in Elbląg

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.08.12

Słowa kluczowe:

dziedzictwo kulturowe, historia, dokumentacja, interdyscyplinarne projekty badawcze, protestantyzm, Prusy Wschodnie, lokalne społeczności

Abstrakt

Głównym celem artykułu było przedstawienie współczesnych narracji (dyskursu społecznego i naukowego) na temat mazurskich cmentarzy ewangelickich. Temat zrealizowano w oparciu o przykłady działań dokonywanych w ramach dwóch projektów, których głównym założeniem jest przywrócenie pamięci o dziedzictwie kulturowym oraz objęcie go ochroną. Opracowanie dotyczy wybranych zagadnień z zakresu funkcjonowania materialnego dziedzictwa kulturowego na Mazurach (w szczególności w Pasymiu oraz jednej z opuszczonych wsi). W artykule omówiono jak wciąż na nowo interpretować można przestrzenie cmentarzy protestanckich, zwłaszcza w świetle wyników prowadzonych prac dokumentacyjnych.

Bibliografia

Bagaż doświadczeń i wspomnień. Relacje osadników polskich na Warmii I Mazurach po 1945 roku, P. Bojarski, E. Janowska (eds.), Olsztyn.
Google Scholar

Bałtroczyk P., 1993, Konserwatywna utopia Ernsta Wiecherta w “Dzieciach Jeronimów”, “Borussia: Historia – Kultura – Literatura”, 6: 84–91.
Google Scholar

Bielawny K., 2006, Nekropolie w granicach parafii ewangelickich Nawiady, Piecki i Stara Ukta przed 1945 rokiem, “Znad Pisy”, 15: 162–211.
Google Scholar

Bitowt R., 1999, Nekropolie Mrągowa, “Mrągowskie Studia Humanistyczne”, 1: 103–113.
Google Scholar

Brassley P., 1998, On the unrecognized significance of the ephemeral landscape, “Landscape Research”, 23 (2): 119–132.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01426399808706531

Chlebowicz B., Strużyński J., 1995, Kaplica grobowa Rutkowskich, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa nr 2336, PSOZ, Olsztyn.
Google Scholar

Chłosta J., 2011, Działalność Społecznego Komitetu Ratowania Dawnych Cmentarzy na Warmii i Mazurach, “Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 4 (274): 715–734.
Google Scholar

Dąbrowska-Budziło K., 2011, Genius loci jako potencjalne źródło inspiracji dla kształtowania krajobrazu, “Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych”, 15: 227–235.
Google Scholar

Długozima A., Dymitryszyn I., Winiarska E., 2013, Tanatoturystyka jako nowa, potencjalna forma turystyki w lasach Mazur, wykorzystująca zasób historycznych i zabytkowych cmentarzy ewangelickich, “Studia i Materiały CEPL w Rogowie”, 15 / 37 (4): 83–89.
Google Scholar

Długozima A., Dymitryszyn I., Winiarska-Lisiecka E., 2015, Inwentaryzacja, analiza i waloryzacja nieużytkowanych cmentarzy ewangelickich w Nadleśnictwie Pisz. Wytyczne do rewaloryzacji i ochrony cmentarzy, Warszawa.
Google Scholar

Domagała B., 1992, Warmia i Mazury – dezintegracja i tożsamość po 1945 roku, “Borussia: Kultura – Literatura – Historia”, 3–4: 54–64.
Google Scholar

Jamiołkowska D., 1993, Dlaczego powinniśmy ratować stare cmentarze?, “Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2: 239–241.
Google Scholar

Jasiński J., 1993, Dlaczego powinniśmy ratować stare cmentarze i groby na Warmii i Mazurach?, “Borussia: Kultura – Historia – Literatura”, 6: 47–51.
Google Scholar

Jasiński J., 2003, Olsztyńskie nekropolie, [in:] Achremczyk S., Ogrodziński W. (eds.), Olsztyn 1353–2003, Olsztyn: 600–613.
Google Scholar

Kardach M., 2015, Verlorene Dörfer der Johannisburger Heide – eine Fallstudie zur kulturellen Landschaft als transgressiver Raum, [in:] Kopij-Weiß M., Zielińska M. (eds.), Transfer und Vergleich nach dem Cross-Cultural-Turn, Leipzig: Leipziger Universitätsverlag: 441–455.
Google Scholar

Karpińska G.E., 2016, Diagnoza badawcza gminy – etnografia, [in:] Karpińska G.E., Majorek M. (eds.), Miejsca pamięci i zapomnienia. Interdyscyplinarne badania na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Raport z badań, Tom 3: Gmina Olsztyn, Łódź: 21–49.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/LL.1.2017.002

Kijowska J., Kijowski A., Rączkowski W., 2011, Krajobraz i polityka – wybrane aspekty wpływu decyzji politycznych na zmiany krajobrazu w Polsce, “Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych”, 15: 103–115.
Google Scholar

Knercer W., 2003, Ślady na ziemi – pasymskie cmentarze, “Rocznik Mazurski”, 7: 160–163.
Google Scholar

Knercer W., 2006, Cmentarze południowych Mazur, [in:] Jasiński G., Kudrzycki Z., Misiuk A. (eds.), Powiat szczycieński: przeszłość – współczesność, Szczytno: 714–725.
Google Scholar

Knercer W., 2008, Karta Cmentarza nr 959, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie.
Google Scholar

Knercer W. Akincza M., Knercer-Grygo U., 2013, Pasym: cmentarz ewangelicko-augsburski przy ul. Tadeusza Kościuszki (m. Pasym, pow. Szczytno, woj. warmińsko-mazurskie). Inwentaryzacja dendrologiczna z gospodarką drzewostanem i analizą jego wartości. Inwentaryzacja historycznych kwater i nagrobków. Projekt zagospodarowania cmentarza, Olsztyn (documentation in the resources of Pasym Town Hall).
Google Scholar

Kobiałka D., 2014, Let Heritage Die! The Ruins of Trams at Depot No. 5 in Wrocław, Poland, “Journal of Contemporary Archaeology”, 1.2: 351–368.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1558/jca.v1i2.18438

Kobiałka D., 2018, Las, który łączy kulturę i naturę – cmentarz jeńców wojennych w Czersku, woj. pomorskie, [in:] Karczewska M. (ed.), Cmentarze wojenne I wojny światowej po stuleciu. Stan badań i ochrony, Białystok: 121–139.
Google Scholar

Konończuk E., 1993, Mazury Ernsta Wiecherta, “Borussia: Kultura – Historia – Literatura”, 6: 80–84.
Google Scholar

Kudrzycki Z., 2009, Cmentarze ewangelickie na terenie gminy Rozogi, “Rocznik Warmińsko-Mazurski Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków”, 2: 5–18.
Google Scholar

Kula M., 2002, Nośniki pamięci historycznej, Warszawa.
Google Scholar

Kulik A., 2013, Wioska jak las, serial radiowy (5 episodes), Radio Olsztyn, https://sadybamazury.wordpress.com/2013/03/03/wioska-jak-las-serial-dokumentalny-radia-olsztyn/ 27.01.2019.
Google Scholar

Letkiewicz A., 2006, Z dziejów miasta i gminy Pasym, “Rocznik Mazurski”, 10: 16–20.
Google Scholar

Lewandowska I., 2013, Trudne dziedzictwo ziemi. Warmia i Mazury 1945–1989, Olsztyn.
Google Scholar

Lewandowska I., Romulewicz A., 2010, Historia kultury i dziedzictwo kulturowe Warmii i Mazur, Olsztyn.
Google Scholar

Majewska A., 2016, Ukryte nekropolie – odczytywanie przestrzeni cmentarzy ewangelickich gminy Ełk, [in:] Z dziejów protestantyzmu i dobroczynności na Ziemiach Polskich w XIX i XX wieku w 150. rocznicę urodzin Matki Ewy. Szkice monograficzne, Bytom–Miechowice: 24–43.
Google Scholar

Majewska A., 2017, Relikty zanikłych jednostek osadniczych na pograniczu mazursko-mazowieckim. Interdyscyplinarny project badawczy, “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 32: 215–235.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.32.09

Majewska A., 2018, Zanikłe osadnictwo w granicach powiatu piskiego (typescript of the master’s thesis), Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Google Scholar

Majgier J., 2010, Gleby cmentarne na przykładzie porzuconego cmentarza Rudówka Mała (Kraina Wielkich Jezior Mazurskich), III Geosympozjum Młodych Badaczy “Silesia 2010”, “Prace WNoZ UŚ”, 65: 119–128.
Google Scholar

Majgier L., 2012, Analiza ekologiczna flory naczyniowej porzuconych cmentarzy Stara Rudówka i Rybical (Kraina Wielkich Jezior Mazurskich), “Acta Geographica Silesiana”, 11: 41–48.
Google Scholar

Majgier L., Rahmonov O., 2012, Selected Chemical Properties of Necrosols from the Abandoned Cemeteries Słabowo and Szymonka (Great Masurian Lake District), “Bulletin of Geography – Physical Geography Series”, 5: 43–55.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10250-012-0003-8

Majgier L., Rahmonov O., 2013, Zróżnicowanie roślinności w obrębie porzuconych cmentarzy ewangelickich na terenie gminy Ryn, “Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG. Cmentarze i ogrody w krajobrazie. O sacrum, symbolice, kompozycji i przemijaniu”, 22: 63–76.
Google Scholar

Mazurowska A., 2009, Ślady przeszłości w imionach na epitafiach nagrobkowych cmentarza w Baniach Mazurskich, “Linguistica Copernicana”, 2 (2): 247–259.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/LinCop.2009.031

Nekropolie Warmii i Mazur, 2016, W. Knercer, B. Wacławik (eds.), Olsztyn.
Google Scholar

Orłowicz M., 1991, (reprint), Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn.
Google Scholar

Pawłowska B., 2013, Inwentaryzacja i rekonstrukcja kaplicy grobowej rodziny Rutkowskich na cmentarzu ewangelickim w Pasymiu, (typescript), Olsztyn (documentation in the resources of Pasym Town Hall).
Google Scholar

Pestka D., 2013, Grobowiec rodziny Rutkowskich na cmentarzu ewangelickim w Pasymiu. Dokumentacja badań konserwatorskich oraz program prac konserwatorskich, Olsztyn (documentation in the resources of Pasym Town Hall).
Google Scholar

Ploszaj-Witkowska B., Leoniak W., 2010, Analiza drzewostanu cmentarza ewangelicko-augsburskiego w Mrągowie, “Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych”, 551: 255–262.
Google Scholar

Seaton A.V., 1996, From Thanatopsis to Thanatourism. Guided by the Dark, “International Journal of Heritage Studies”, 2 (4): 234–244.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/13527259608722178

Surminski A., 2008, Wieś w Prusach Wschodnich. Jäglack – Jokehnen – Polninken – Jegławki, Neulengbach.
Google Scholar

Tanaś S., 2006, Tanatoturystyka – kontrowersyjne oblicze turystyki kulturowej, “Peregrinus Cracoviensis”, 17: 85–100.
Google Scholar

Winda regionu: Strażnicy pamięci, 2012, TVP Olsztyn, emission: 1.06.2012, http://olsztyn.tvp.pl/7627673/straznicy-pamieci 10.06.2012.
Google Scholar

Worobiec K.A., 2008, Zagubione wsie Puszczy Piskiej – idea i założenia projektu, (typescript).
Google Scholar

Worobiec K.A., 2014a, Zagubione wioski Puszczy Piskiej, cz. 5: Wielgilass i Pogobie Przednie, “Gazeta Piska”, 4–10.04.2014: 10.
Google Scholar

Worobiec K.A., 2014b, Zagubione wioski Puszczy Piskiej, cz. 8: Wądołek, “Gazeta Piska”, 25.04.–1.05.2014: 10.
Google Scholar

Worobiec K.A., 2014c, Zagubione wioski Puszczy Piskiej, cz. 12: Paski Duże i Małe, “Gazeta Piska”, 23.05.2014: 10.
Google Scholar

Zaremba M., 2012, Wielka trwoga, Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków.
Google Scholar

Żurkowska T., 1999, Śródleśne cmentarze mazurskie, “Aura”, 10: 24–25.
Google Scholar

Żurkowska T., 2000, Roślinność mazurskich cmentarzy – symbolika i wierzenia ludowe, “Znad Pisy”, 9: 158–166.
Google Scholar

Żurkowska T., 2008, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn.
Google Scholar

Żywiczyński A., 2017, Relikty dawnej sieci osadniczej na terenach leśnych Puszczy Piskiej w Nadleśnictwie Pisz. Identyfikacja, możliwości poznawcze i metody eksponowania, [in:] Wysocki J. (ed.), Konserwacja zapobiegawcza środowiska. Dziedzictwo kulturowe w lasach, “Archaeologica Hereditas”, 4: 37–47, Warszawa–Zielona Góra.
Google Scholar

http://www.cyfrowewm.pl/obiekt/549/kaplica-grobowa-rodziny-rutkowskich-w-pasymiu 28.01.2019.
Google Scholar