Warmia i Mazury jako palimpsest, czyli o oswajaniu poniemieckiej przestrzeni po drugiej wojnie światowej

Izabela Lewandowska

doi:10.18778/2300-0562.07.07

Authors

Izabela Lewandowska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Humanistyczny, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, 10-725 Olsztyn, ul. Kurta Obitza 1

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.07.07

Keywords:

Warmia, Masuria, architecture, social space, landscape changes

Abstract

Palimpsest might be used for naming both the land (Warmia and Masuria) and the time period (after the Second World War). It was then that the land was once again “redesigned” with new symbols, names, new architecture with no sign of previous Prussian details and new traditions, connected strongly only to Polish history. After the Germans fled or were deported, new habitants of the region were trying to adapt places of the alien culture to their needs: evangelic churches were transformed into catholic ones, German monuments were destroyed, road signs in German were replaced with ones in Polish, Warmia and Masuria natives were harassed for speaking German language. This article is about destructions of war, government issued orders to de-Germanize the land, quarrels over city designs, adapting monuments to social needs and making use of German palaces and castles.

References

Bętkowski R., 2003, Olsztyn, jakiego nie znacie. Obraz miasta na dawnej pocztówce, Olsztyn.
Google Scholar

Brwiliński Z., 1953, Prace konserwatorskie. Województwo olsztyńskie, „Ochrona Zabytków”, 6/1 (20), s. 64–67.
Google Scholar

Domagała T., 1998, Miasta wschodniopruskie w okresie zimowej ofensywy Armii Czerwonej w 1945 roku, [w:] Lubocka-Hoffmann M. (red.), Odbudowa miast historycznych, Elbląg, s. 40–54.
Google Scholar

Filipkowski T., 1980, Zagadnienia Prus Wschodnich w memoriałach przedłożonych Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1, s. 53–79.
Google Scholar

Jasiński J., 2002, Zmiany w krajobrazie wsi warmińskiej w XIX wieku, [w:] Achremczyk S. (red.), Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Świadectwa przeszłości, Olsztyn, s. 157–171.
Google Scholar

Jasiński J., 2006, Kwestia pojęcia Ziemie Odzyskane, [w:] Sakson A. (red.), Ziemie Odzyskane − Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005: 60 lat w granicach państwa polskiego, Poznań, s. 27–44.
Google Scholar

Kaczorowski M., 1945, U progu prac nad odbudową, „Skarpa Warszawska”, 1, s. 2.
Google Scholar

Kaczorowski M., 1946, Dlaczego Warszawa, „Skarpa Warszawska”, 27–28, s. 3.
Google Scholar

Knercer W., 2000, Losy założeń pałacowo-parkowych i dworsko-parkowych na terenie województwa olsztyńskiego, [w:] Mazur Z. (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 267–285.
Google Scholar

Knercer W., 2002, Stosunek państwa i społeczeństwa polskiego do spuścizny kulturowej
Google Scholar

Warmii i Mazur w pierwszych latach po II wojnie światowej w świetle ówczesnej prasy, „Studia Angerburgica”, 7, s. 122–126.
Google Scholar

Korowaj T., 2005, Rastenburg/Kętrzyn. Przewodnik historyczny po mieście, Kętrzyn.
Google Scholar

Lewandowska I., 2010, Oswajanie poniemieckiej przestrzeni nazewniczej na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej, [w:] Nowosielska-Sobel J., Strauchold G., Kucharski W. (red.), Nazwa dokumentem przeszłości regionu, Wrocław, s. 35–64.
Google Scholar

Lewandowska I., 2012, Trudne dziedzictwo ziemi. Warmia i Mazury 1945–1989, Olsztyn.
Google Scholar

Liżewska I., 2000, Zabytki w naszych rękach. O ochronie dóbr kultury na Warmii i Mazurach w latach 1945–1989, [w:] Mazur Z. (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 239–265.
Google Scholar

Liżewska I., 2002, Oswajanie przestrzeni. O poewangelickich wnętrzach na Warmii i Mazurach, „Borussia”, 26, s. 225–232.
Google Scholar

Lubocka-Hoffman M., 2004, Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Elbląg–Bydgoszcz.
Google Scholar

Łukowski W., 2002, Społeczne tworzenie ojczyzn. Studium tożsamości mieszkańców Mazur, Warszawa.
Google Scholar

Majewski P., 2009, Ideologia i konserwacja. Architektura zabytkowa w Polsce w czasach stalinizmu, Warszawa.
Google Scholar

Michalak R., 2002, Problem przejmowania kościołów ewangelickich przez Kościół rzymskokatolicki na Mazurach po drugiej wojnie światowej, „Borussia”, nr 26, s. 211–224.
Google Scholar

Muszyński J., 1997, Z doświadczeń w służbie konserwatorskiej, [w:] Mazur Z. (red.), Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 231–256.
Google Scholar

Pawłowska K., 1996, Idea swojskości w urbanistyce i architekturze miejskiej, Kraków.
Google Scholar

Piechocki S., 2002, Olsztyn magiczny, Olsztyn.
Google Scholar

Pietrzak-Pawłowska I., 1948, Otwarcie Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, „Przegląd Zachodni”, 11, s. 553–555.
Google Scholar

Rewski Z., 1949a, O odprusaczenie architektury ziem zachodnich, „Odra”, 7, 16 III, s. 2.
Google Scholar

Rewski Z., 1949b, Odkrycia w zamku pasłęckim, „Ochrona Zabytków”, 3, s. 210.
Google Scholar

Rewski Z., 1949c, Wojsko polskie zabezpieczyło przed zniszczeniem zamek w Giżycku, „Ochrona Zabytków”, 3, s. 210–211.
Google Scholar

Rutkowska M., 2000, Elementy polityki wobec niemieckiej spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich (1945–1950), [w:] Mazur Z. (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 167–200.
Google Scholar

Rzempołuch A., 2004, Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353–1953. Od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych, Olsztyn.
Google Scholar

Tomkiewicz R., 1998, Kulisy powstania Pomnika Wdzięczności dla Armii Radzieckiej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, s. 395–416.
Google Scholar

Ustawa z dnia 6 maja 1945 roku o majątkach opuszczonych i porzuconych, DzU 1945, nr 17, poz. 97.
Google Scholar

Vetulani C., 1958, Konserwacja zabytków w województwie olsztyńskim (I 1953–30 XI 1955), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, s. 288–301.
Google Scholar

Zachwatowicz J., 1946, Program i zasady konserwacji zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, 1/2, s. 48–52.
Google Scholar

Zachwatowicz J., 1981, Wybór prac, Warszawa.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespół Muzeum Mazurskie (APO/MM), Sprawozdania, statystyka 1945–1953, sygn. 501/II/13, k. 85.
Google Scholar

Archiwum Parafialne Sanktuarium Znalezienia Krzyża Świętego w Klebarku Wielkim, dokument z 1946 r.
Google Scholar