Przemiany morfologiczne małego miasta na przykładzie Nowego Stawu

Łukasz Musiaka

doi:10.18778/2300-0562.06.04

Autor

Łukasz Musiaka Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.06.04

Słowa kluczowe:

morfologia miasta, dziedzictwo kulturowe, małe miasto, Nowy Staw, Żuławy Wiślane

Abstrakt

W artykule dokonano próby określenia przemian przestrzennych małego miasta, jakim jest Nowy Staw na Żuławach Wiślanych. Wydzielono okresy w rozwoju morfologicznym i funkcjonalnym oraz zaprezentowano najważniejsze determinanty, które miały wpływ na jego fizjonomię i morfologię. Nowy Staw ma genezę średniowieczną i od wieków odgrywał istotną rolę gospodarczą w delcie Wisły. Przede wszystkim była to rola handlowa i obsługi lokalnego zaplecza rolniczego. Pełnione funkcje znalazły swoje odzwierciedlenie w infrastrukturze, fizjonomii i rozplanowaniu przestrzennym. O specyfice miasta świadczą m.in.: zachowany lokacyjny układ przestrzenny, gotycka fara i ewangelicki zbór, zabudowa mieszkalna z XIX i XX w., zabytkowe obiekty przemysłowe oraz wiejskie zagrody. Ta mozaika nawarstwień historycznych, widoczna w postaci współczesnego krajobrazu kulturowego, nie została całkowicie zniszczona w wyniku drugiej wojny światowej ani powojennego okresu inwestycji komunalnych. Stanowi cenne dziedzictwo przeszłości, ale również potencjał i wyróżnik kulturowy miasta. Przemiany funkcjonalne, fizjonomii i przestrzeni, obserwowane w Nowym Stawie w ostatnich kilkunastu latach, w znacznym stopniu odzwierciedlają charakterystyczne cechy funkcjonowania małych miast w Polsce okresu transformacji. Wszystko to, w połączeniu z ciekawymi dziejami politycznymi, powoduje, że Nowy Staw stanowi niezwykle interesujący przedmiot badawczy dla geografii osadnictwa i geografii historycznej.

Bibliografia

Affek A., 2012, Kalibracja map historycznych z zastosowaniem GIS, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG”, 16, s. 48–62.
Google Scholar

Betlejewska C., 2004, Rozmierzenie miast lokowanych przez Zakon Krzyżacki w XIV wieku, [w:] Czaja R., Nawrolska G., Rębkowski M., Tandecki J. (red.), Archeologia ethistoria urbana, Elbląg, s. 117–124.
Google Scholar

Chmielewska M., 2012, Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Google Scholar

Czernik Z., 2011, Odbudowa miast historycznej Warmii po II wojnie światowej, Olsztyn.
Google Scholar

Dirschauer K., 1999, Nowy Staw w dawnym spojrzeniu. Oblicze i historia Nowego Stawu, Malbork.
Google Scholar

Dobrowolska M., 1948, Dynamika krajobrazu kulturalnego, „Przegląd Geograficzny”, 21 (3–4), s. 151–205.
Google Scholar

Dormann E., 1861, Geschichte des Kreises Marienburg, Marienburg.
Google Scholar

Dziewoński K., 1971, Baza ekonomiczna i struktura funkcjonalna miast. Studium rozwoju pojęć metod i ich zastosowań, „Prace Geograficzne”, 87, Wrocław.
Google Scholar

Golachowski S., Pudełko J., 1963, O analizie metrologiczno-geometrycznej planów osiedli średniowiecznych, „Kwartalnik Architektury Urbanistyki”, 8, s. 287–298.
Google Scholar

Jagodziński M.F., 2004, Czy Elbląg był kontynuacją Truso? Jeszcze jeden głos w dyskusji, [w:] Czaja R., Nawrolska G., Rębkowski M., Tandecki J. (red.), Archeologia ethistoria urbana, Elbląg, s. 95–106.
Google Scholar

Jażdżewska I., 2012, Zastosowanie Systemów Informacji Geograficznej (GIS) w geografii urbanistycznej, [w:] Liszewski S. (red.), Geografia urbanistyczna, Warszawa,s. 379–390.
Google Scholar

Jedliński W., Klofczyński R., 2010, Dzieje Nowego Stawu, Nowy Staw.
Google Scholar

Jerczyński M., Chaves L.F., Siemek Z., 1973, Studia nad strukturą funkcjonalną miast, Prace Geograficzne IG PAN, 97, Wrocław.
Google Scholar

Kondracki J., 2011, Geografia regionalna Polski, Warszawa.
Google Scholar

Koter M., 1974, Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta. Przegląd rozwoju oraz próba uściślenia pojęć, „Zeszyty Naukowe UŁ, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze”,seria II, 55, s. 3–16.
Google Scholar

Koter M., 1976, Komentarz naukowy do cyklu prac na temat: Morfogeneza wielkiego miasta na przykładzie Łodzi (resume rozprawy habilitacyjnej), Łódź.
Google Scholar

Koter M., 1979, Struktura morfogenetyczna wielkiego miasta na przykładzie Łodzi, „Acta Universitatis Lodzienis”, seria II, 21, s. 25–52.
Google Scholar

Kulesza M., 2001, Morfogeneza miast na obszarze Polski Środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwo łęczycki i sieradzkie, Łódź.
Google Scholar

Kulesza M., 2011, Zagadnienia morfogenezy i rozplanowania miast średniowiecznych w Polsce, Łódź.
Google Scholar

Lettau H., 1929, Neuteich Heimatbuch, Neuteich.
Google Scholar

Lipińska B., 2011, Ochrona krajobrazu zabytkowego Żuław Wiślanych, Nowy Dwór Gdański–Gdańsk.
Google Scholar

Liżewska I. (red.), 2015, Zabytek zadbany. Co to znaczy?, Warszawa: http://www.nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/Aktualnosci/2015/2015.05.28_li%C5%BCewska/ZABYTEK%20ZADBANY_low%20res.pdf)
Google Scholar

Lubocka-Hoffmann M., 2004, Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Elbląg–Bydgoszcz.
Google Scholar

Masztalski R.P., 2005, Przeobrażenia struktury przestrzennej małych miast Dolnego Śląska po 1945 roku, Wrocław.
Google Scholar

Miszewska B., 1971, Analiza morfologiczna Opola, „Studia Społeczno-Ekonomiczne”, 2, s. 180–217.
Google Scholar

Miszewska B., 1979, Elementy struktury morfologicznej Wrocławia, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, 438, s. 29–41.
Google Scholar

Myga-Piątek U., 2001, Spór o pojęcie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych, „Przegląd Geograficzny”, 73 (1–2), s. 163–176.
Google Scholar

Myga-Piątek U., 2010, Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju, „Problemy Ekorozwoju – Problems of Sustainable Development”, 5 (1),s. 95–108.
Google Scholar

Piasek D., 2008, Zamek krzyżacki w Laskach – próba rekonstrukcji, [w:] Gola G., Opitz M. (red.), Rocznik Żuławski, Nowy Dwór Gdański. s. 76–79.
Google Scholar

Plit J., Nita J. (red.), 2012, Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, t. 16, Sosnowiec.
Google Scholar

Pudełko J., 1960, Zagadnienie wielkości i proporcji rynków w badaniach nad rozplanowaniem miast średniowiecznych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej”,36, s. 25–45.
Google Scholar

Pudełko J., 1964, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”,9, s. 3–27.
Google Scholar

Richling A. (red.), 2006, Geografia fizyczna Polski, Warszawa.
Google Scholar

Rozenkranz E., 1961, Lokacja Nowego Stawu, „Rocznik Gdański”, 19–20, s. 320–332.
Google Scholar

Rozenkranz E., 1962, Początki i ustrój miast Pomorza Gdańskiego do schyłku XIV stulecia, Gdańsk.
Google Scholar

Rozenkranz E., Podoski K., Sobociński A., 1969, Nowy Staw, Gdańsk.
Google Scholar

Schmid B., 1919, Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, III – Pomesanien, 14: Kreis Marienburg, Danzig.
Google Scholar

Słodczyk J., 2003, Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia, Opole.
Google Scholar

Starski M., 2010, Dzieje rynku w Pucku, „Światowit”, 8, s. 149–176.
Google Scholar

Suliborski A., 2001, Funkcje i struktura funkcjonalna miast. Studia empiryczno-teoretyczne. Komentarz do zbioru monotematycznych publikacji stanowiących rozprawę habilitacyjną, Łódź.
Google Scholar

Suliborski A., 2010, Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem funkcji, Łódź.
Google Scholar

Szmytkie R., 2009, Zróżnicowanie funkcjonalne małych miast województwa dolnośląskiego, [w:] Marszał T. (red.), Struktura funkcjonalna małych miast, Łódź, s. 7–24.
Google Scholar

Woś A., 1996, Zarys klimatu Polski, Poznań.
Google Scholar

Wysocki J. (red.), 2009, Dziedzictwo kulturowe Warmii – Mazur – Powiśla. Stan zachowania, potencjały i problemy, Olsztyn.
Google Scholar

Bertram H., Schwarz W., 1935, Die Eindeichung, Treckenlegung und Besiedlung das Weichsel delta seit dem Jahre 1300 in ihrer geopolitischen Bedeutung, Ottomar Steinbach, 1:200 000, Danzig 1935: http://rcin.org.pl/igipz/dlibra/docmetadata?id=28712&from=publication
Google Scholar

Die jüdischen Mitbürger von Neuteich, Heimatbund der Neuteicher, Neuteich-Brief 12/2002.
Google Scholar

Jaskulska M., 2016, Raport z konsultacji społecznych projektu uchwały Rady Miejskiej w Nowym Stawie w sprawie wyznaczenia obszarów zdegradowanych oraz obszaru rewitalizacji w mieście Nowy Staw, Gdańsk.
Google Scholar

Lewandowska E., 1972, Studium historyczno-urbanistyczne Nowego Stawu, maszynopis PDN-H, PP Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział w Gdańsku, obecnie w zbiorach archiwum PWKZ w Elblągu, Gdańsk.
Google Scholar

Lokalny Program Rewitalizacji Nowego Stawu do roku 2020. Raport z delimitacji obszarów problemowych, 2015, AMT Partner. Doradca Samorządu i Biznesu, Nowy Staw.
Google Scholar

Mapa ewidencji gruntów. Miasto Nowy Staw. Obręb 1, skala 1:2000, Kopia pierworysu, Identyfikator ewidencyjny materiału zasobu: 76/9/15/68, Powiatowy Oddział Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Malborku.
Google Scholar

Materiały ikonograficzne Jacka Agejczyka, Nowy Staw.
Google Scholar

Nowy Staw, plan miasta, Wydawnictwo Host Int., druga połowa lat 90. XX wieku.
Google Scholar

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 334/2009 Rady Miejskiej Nowy Staw z dnia 31 sierpnia 2009 r., Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Nowy Staw.
Google Scholar

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 376/LIII/2014 Rady Miejskiej w Nowym Stawie z dnia 18 marca 2014 r., Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Nowy Staw 2033.
Google Scholar

http://cwz.pomorskie.pl
Google Scholar

http://malbork.naszemiasto.pl/artykul/nowostawskie-inwestycje,1183693,galop,t,id,tm.html
Google Scholar

http://malbork.naszemiasto.pl/tag/wiatraki-nowy-staw.html
Google Scholar

http://nowystaw.pl/
Google Scholar

http://nowystaw.pl/cms/7657/zespol_sluzb_ratowniczych
Google Scholar

http://nowystaw.pl/wiadomosci/1/wiadomosc/96995/zmodernizowany_stadion_miejski_oddany_do_uzytku
Google Scholar

http://www.nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/Aktualnosci/2015/2015.05.28_li%C5%BCewska/ZABYTEK%20ZADBANY_low%20res.pdf
Google Scholar

www.geoportal.gov.pl
Google Scholar