Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej

Tomasz Figlus

doi:10.18778/2300-0562.05.02

Autor

Tomasz Figlus Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.05.02

Słowa kluczowe:

osadnictwo, wieś, Wołosi, Polska, ziemia sanocka

Abstrakt

W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących wybranych aspektów rozwoju osadnictwa wołoskiego w konfrontacji z efektami dotychczasowych studiów geograficzno-historycznych na ten temat. W pracy podjęto kwestię pochodzenia i kierunków migracji ludności wołoskiej w Europie Południowej i Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich. Na tym tle omówiono wyniki studiów porównawczych autora oparte na zebranym materiale źródłowym. Zaprezentowano zagadnienie specyfiki prawa wołoskiego i problemy metodyczne w zakresie identyfikacji wsi lokowanych na tym prawie na ziemi sanockiej w późnym średniowieczu i epoce nowożytnej. Dokonano również analizy rozkładu przestrzennego i sekwencji chronologicznej powstawania wsi wołoskich w kontekście stosunków własnościowych oraz zróżnicowania fizjograficznego terenu badań.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, dział I, ks. 20, 21, 34, 43.
Google Scholar

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka Koronna, ks. 30, 43, 35, 75, 77.
Google Scholar

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie…, t. VII, XI, XVI, Lwów 1869–1935.
Google Scholar

Dyplomy i dokumenta, wyd. F.K. Wolański, „Dodatek Tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej”, t. 4, Lwów 1854.
Google Scholar

Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. III, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1887.
Google Scholar

Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku, wyd. A. Prochaska, Lwów 1890.
Google Scholar

Materiały do istorij suspilno-politycznych i ekonomicznych widnosyn Zachidnoj Ukrainy, wyd. M. Hruszewskij, Lwów 1906.
Google Scholar

Matricularum Regni Poloniae summaria, wyd. T. Wierzbowski, cz. IV/2, IV/1, Warszawa 1912–1919.
Google Scholar

Zbiór dokumentów małopolskich, wyd. S. Kuraś i I. Sułkowska-Kuraś, cz. IV, VII, VIII, Wrocław 1969–1975.
Google Scholar

Chaloupecký V., 1947, Valaši na Slovensku, Praha.
Google Scholar

Czajkowski J., 1992, Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych, [w:] Czajkowski J. (red.), Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, Rzeszów, s. 27–166.
Google Scholar

Czajkowski J., 1999, Studia nad Łemkowszczyzną, Sanok.
Google Scholar

Czajkowski J., 2008, Czy Wołosi to Włosi?, [w:] Cząstka-Kłapyta J. (red.), Huculi, Bojkowie, Łemkowie – tradycja i współczesność, Kraków, s. 13–28.
Google Scholar

Czarnecki W., 1997, Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, „Rocznik Chełmski”, 3, s. 9–63.
Google Scholar

Czarnecki W., 1999, Rozwój sieci osadniczej ziemi chełmskiej w latach 1451–1510, „Rocznik Chełmski", 5, s. 9–59.
Google Scholar

Dąbkowski P., 1938, Wołosi i wołoskie prawo w dawnej Polsce, [w:] Studia historyczne ku czci S. Kutrzeby, t. 1, Kraków, s. 105–118.
Google Scholar

Demel J., 1970, Historia Rumunii, Wrocław–Warszawa–Kraków
Google Scholar

Dobrowolski K., 1930, Migracje wołoskie na ziemiach polskich. Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, Lwów, s. 135–152.
Google Scholar

Dobrowolski K., 1951, Studia nad pochodzeniem ludności pasterskiej w Karpatach Zachodnich, „Sprawozdania z Czynności Posiedzeń PAU”, 6, s. 478–486.
Google Scholar

Dobrowolski K., 1960, Studia nad kultura pasterską w Karpatach Północnych. Typologia wędrówek pasterskich od XIV—XX w., „Wierchy”, 29, s. 7–51.
Google Scholar

Dobrowolski K., 1962, Migracje wołoskie na ziemiach dawnego państwa polskiego, [w:] Antoniewicz W. (red.), Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 4, Wrocław, s. 89–121.
Google Scholar

Fastnacht A., 1962, Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Sanok.
Google Scholar

Fastnacht A., 1991, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, cz. 1, A. Fastnacht-Stupnicka, A. Gąsiorowski (red.), Brzozów.
Google Scholar

Fastnacht A., 2002, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, cz. 3, A. Fastnacht-Stupnicka, A. Gąsiorowski (red.), Kraków.
Google Scholar

Fiedler U., 1997–1998, Pochodzenie ludności romańskiej (Wołochów i Rumunów) na Półwyspie Bałkańskim. Głos w dyskusji, „Acta Archaeologica Carpathica”, 34, s. 119–134.
Google Scholar

Haussig H.W., 1969, Historia kultury bizantyńskiej, Warszawa.
Google Scholar

Janeczek A., 1991, Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław.
Google Scholar

Jawor G., 1997, Strungi i zbory. Instytucje organizacji społecznej wsi na prawie wołoskim w średniowiecznej Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 45 (2), s. 179–186.
Google Scholar

Jawor G., 2004, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin.
Google Scholar

Jawor G., 2014, Le pastoralisme valaque dans les Carpates Polonaises au XVème et XVIème siècle (l'exemple de Bieszczady), „Banatica”, 24, s. 151–166.
Google Scholar

Jawor G., 2015, Ethnic aspects of settlement in Ius Valachicum in medieval Poland (from the 14th to the beginning of the 16th century, „Balcanica Posnaniensia”, 22 (1), s. 47–55.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.4

Kadlec K., 1916, Valaši a valašské právo v zemích slovanských a uherských: s úvodem podávajícím přehled theorií o vzniku rumunského národa, Praha.
Google Scholar

Kłapyta P., 2013, Wołosi – Nomadzi Bałkanów, [w:] Kiereś M., Rosiek B. i in. (red.), Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice, Kraków, s. 29–37.
Google Scholar

Kłapyta P., 2014, Wołoskie osadnictwo w Karpatach w aspekcie historyczno-geograficznym, [w:] Janicka-Krzywda U. (red.), Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców, Zawoja, s. 9–26.
Google Scholar

Kondracki J., 1994, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa.
Google Scholar

Kopczyńska-Jaworska B., 1950/1951, Gospodarka pasterska w Beskidzie Śląskim, „Prace i Materiały Etnograficzne”, 8–9, s. 155–322.
Google Scholar

Krandžalov D., 1963, Valaši na Moravě: Materiály, problémy, metody, Praha.
Google Scholar

Kurnatowska Z., 1977, Słowiańszczyzna południowa, Wrocław.
Google Scholar

Lubomirski J.T., 1855, Północno-wschodnie wołoskie osady, „Biblioteka Warszawska”, 4, s. 1–56.
Google Scholar

Macůrek J., 1959, Valaši v západních Karpatech v 15.–18. století, Ostrava.
Google Scholar

Modelski T., 1924, Kolonizacja wołosko-ruska na polskim Pogórzu i Podhalu, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 1, s. 24–26.
Google Scholar

Olszański T., 2000, Wołosi – zapomniany lud Bałkanów, „Płaj”, 21, s. 73–90.
Google Scholar

Parczewski M., 1993, Początki napływu ludności ruskiej na teren Karpat Zachodnich w świetle archeologii, „Archeologia Historia”, 18, s. 93–97.
Google Scholar

Popiołek F., 1939, Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim, Katowice.
Google Scholar

Prochaska A., 1889, Jaśliska, miasteczko i klucz biskupów przemyskich. Przewodnik Naukowy i Literacki, t. 17, Lwów.
Google Scholar

Ratkoš P., 1980, Problematika kolonizácie na valašskom prave na územi Slovenska, „Historické štúdié”, 24, s. 181–224.
Google Scholar

Reinfuss R., 1992, Związki kulturowe po obu stronach Karpat w rejonie Łemkowszczyzny, [w:] Czajkowski J. (red.), Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, Rzeszów, s. 167–182.
Google Scholar

Reychman J., 1949, Najnowsze badania nad osadnictwem wołoskim w Karpatach, „Wierchy”, 19, s. 281–283.
Google Scholar

Reychman J., 1964, Z badań nad nazwami pochodzenia wołoskiego na terenie Karpat, „Wierchy”, 33, s. 204–205.
Google Scholar

Romaniak A., 2006, Historia ziemi sanockiej, [w:] Kasprzak E., Banach W. (red.), Gdzie wspólne źródła i korzenie. Dzieje współistnienia kultur polskiej i ukraińskiej na ziemi sanockiej od średniowiecza do współczesności, Sanok, s. 31–50.
Google Scholar

Schramm W., 1961, Formy osadnictwa wiejskiego w środkowych Karpatach na tle rozwoju historycznego i warunków fizjograficzno-gospodarczych, Roczniki Nauk Rolniczych, seria D – Monografie, 94, Warszawa.
Google Scholar

Stadnicki A., 1848, O wsiach tak zwanych wołoskich na północnym stoku Karpat, Lwów.
Google Scholar

Štika J., 2007, Valaši a Valašsko. O původu Valachů, valašské kolonizaci, vzniku a historii moravského Valašska a také o karpatských salaších, Rožnov.
Google Scholar

Szczotka S., 1949, Studia z dziejów prawa wołoskiego w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 2, s. 356–418.
Google Scholar

Szulc H., 1995, Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Prace Geograficzne, 163, Wrocław.
Google Scholar

Trajdos T.M., 1992, Początki osadnictwa Wołochów na Rusi Czerwonej, [w:] Czajkowski J. (red.), Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, Rzeszów, s. 199–210.
Google Scholar

Wace A., Thomson M., 1914, The Nomads of the Balkans: an account of life and customs among the Vlachs of Northern Pindus, London.
Google Scholar

Weigand G., 1895, Die Aromunen. Ethnographisch-philologisch-historische Untersuchungen über das Volk der sogenannten Makedo-Romanen oder Zinzare, Band 1: Land und Leute, bericht des Verfassers über seine Reisen in der in der südwestlichen Balkanhalbinsel, Leipzig.
Google Scholar

Winnifrith T.J., 1995, The Vlachs. The history of a Balkan people, London.
Google Scholar

Wolski K., 1958, Stan polskich badań nad osadnictwem wołoskim na północ od Karpat, „Rocznik Przemyski”, 9 (1), s. 211–225.
Google Scholar