Nazewnictwo i symbolika ozdób starogermańskich

Andrzej Piotr Kowalski

doi:10.18778/1427-9665.13.13

Authors

Andrzej Piotr Kowalski Uniwersytet Gdański, Wydział Historyczny, Instytut Archeologii i Etnologii, Zakład Etnologii i Antropologii Kulturowej, ul. Wita Stwosza 55, 80-308 Gdańsk

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9665.13.13

Keywords:

archaeology, artefacts, brooches, fibulas, necklaces, rings, symbol of snake, vocabulary, word-formation, Edda, etymology

Abstract

The paper is devoted to possible concepts that ancient Germans held about ornaments. Cultural categories related to wealth, prestige, gift, sacrifice and deposit are carefully discussed. The main accent is on the etymological analysis of Proto-Germanic names for brooch or fibula, ring, necklace, belt, buckle. These are items found by archaeologists in the areas of Barbaricum dating from the period since the Bronze Age. The changes that led to the development of the Wielbark culture identified with the Goths were very important. The population of this culture did not place weapons and tools in graves, but only ornaments. Such a norm may have resulted from the mythical convictions confirmed in the Poetic Edda. The Old Norse goddess called Gullveig (literally ‘gold strength’) was the reason for the war of the divine generations of Aesir and Vanir.The Aesir were rulers and warriors, whereas the Vanir represented farmers and producers.Aesir used weapons, Vanir tools.Gullveig, burned three times at the stake and three times reborn, seems to be a symbol of ornaments. The Goths used only female burial equipment, putting a taboo on military accessories typical of Aesir.In addition, some Old Nordic poems associate ornaments with a mythical snake.This aspect is confirmed by archeological and linguistic data. The mythical technique of making jewellery is also important. The Old Nordic divine blacksmith called Völundr folds it from the bodies of the dead princes. In this way, he refers to the cosmogonic myth of the sacrifice of Ymir. The techniques of making ornaments, based on the reintegration of elements, resemble folk methods of treatment and are related to the Germanic idea of beauty as a complex whole.

References

Anderson J.G.C. (1970), Cornelii Taciti De origine et situ Germanorum, Oxford.
Google Scholar

Balg G.H. (1887), A Comparative Glossary of the Gothic Language, Mayville.
Google Scholar

Beekes R. (2010), Etymological Dictionary of Greek, Leiden–Boston.
Google Scholar

Bosworth J., Toller T. (1921), An Anglo-Saxon Dictionary, Oxford.
Google Scholar

Carnoy A. (1957), Dictionnaire étymologique de la mythologie gréco-romaine, Louvain.
Google Scholar

Chaillu du P.B. (1890), Viking Age, t. 2, New York.
Google Scholar

Cox R. (1991), Snake Rings in Deor and Vǫlundarkviða. W: Leeds Studies in English, 22, s. 1–20.
Google Scholar

Delamarre X. (2000), Le vocabulaire indo-européen. Lexique étymologique thematique, Paris.
Google Scholar

Diefenbach L. (1851), Vergleichendes Wörterbuch der gotischen Sprache, Frankfurt am Main.
Google Scholar

Dumézil G. (1947), Tarpeia, cinq essais de philologie comparative indo-européenne, Paris.
Google Scholar

Eichner H. (2003), Kurze ‘indo’-‘germanische’ Betrachtungen über die atharvavedische Parallele zum Zweiten Merseburger Zauberspruch (mit Neubehandlung von AVS. IV 12). In: Die Spra¬che, 42, Heft 1/2 (2000/2001, wyd. 2003), s. 211–233.
Google Scholar

Falk H.S., Torp A. (1910), Norwegisch-dänisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg.
Google Scholar

Ganina N.A. (2011), Krymsko-gotskij jazyk, Sankt-Peterburg.
Google Scholar

Grabarczyk T. (1988), Metalowe rzemiosło artystyczne na Pomorzu w okresie rzymskim, Gdańsk.
Google Scholar

Guriewicz A. (1976), Kategorie kultury średniowiecznej, przeł. J. Dancygier, Warszawa.
Google Scholar

Heidermanns F. (1993), Etymologisches Wörterbuch der germanischen Primäradjektive, Berlin– New York.
Google Scholar

Hirschberg S. (1934), Schatzglaube und Totenglaube, Breslau.
Google Scholar

Ivanov V.V., Toporov.V.N. (1970), Le mythe indo-européen du dieu de l’orage poursuivant le serpent: reconstruction du schema. In: J. Puilllon, P. Maranda (eds.), Échanges et communication. Mélanges offerts à Claude Lévi-Strauss à l’occasion de son 60-ème anniversaire, t.2, Paris, s. 1180–1202.
Google Scholar

Kempiński A.M. (2009), Ilustrowany leksykon mitologii wikingów, Poznań.
Google Scholar

Keyser R. (1868), Private Life of the Old Northmen, London.
Google Scholar

Kmieciński J. (1962), Zagadnienie tzw. kultury gocko-gepidzkiej na Pomorzu Wschodnim w okresie wczesnorzymskim, Łódź.
Google Scholar

Kokowski A. (2005), Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności, Warszawa.
Google Scholar

Kokowski A. (2007), Goci od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa.
Google Scholar

Kolendo J. (2008), Komentarze. W: Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, przeł. T. Płóciennik, wstęp i komentarze J. Kolendo, Poznań, s. 105–207.
Google Scholar

Kolendo J., Mączyńska M. (1991), Opis stroju germańskiego w Germanii Tacyta. Próba konfrontacji tekstu i danych archeologicznych. W: Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 39, nr 3, s. 247–277.
Google Scholar

Kowalski A.P. (2005), Aksjologia prehistorycznej wymiany darów. Przykłady kultury indoeuropejskiej. W: J. Wrzesiński, W. Dzieduszycki (red.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie, t. 7, Poznań, s. 25–33.
Google Scholar

Kroonen G. (2013), Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden–Boston.
Google Scholar

Lane G.S. (1933), The Germano-Celtic Vocabulary. W: Language, 9, nr 3, s. 244–264.
Google Scholar

Lehmann W.P. (1986), A Gothic Etymological Dictionary, Leiden.
Google Scholar

Lincoln B. (1975), The Indo-European Myth of Creation. In: History of Religions, 15, nr 2, s. 121–145.
Google Scholar

Lindow J. (1982), Swedish Legends of Buried Treasure. In: The Journal of American Folklore, 95, nr 377, s. 257–279.
Google Scholar

Lund A.A. (1988), P. Cornelius Tacitus, Germania, Heidelberg.
Google Scholar

Mallory J., Adams D.Q. (ed.) (1997), Encyclopedia of Indo-European Culture, London–Chicago.
Google Scholar

Mann S.E. (1984–1987), An Indo-European Comparative Dictionary, Hamburg.
Google Scholar

Matasović R. (2009), Etymological Dictionary of Proto-Celtic, Leiden–Boston.
Google Scholar

Matrirosyan H.K. (2009), Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon, Leiden–Boston.
Google Scholar

Mayrhofer M. (1956), Kurzgefasstes etymologisches Wörterbuch des Altindischen, Heidelberg.
Google Scholar

Mączyńska-Tempelmann M. (1985), Części stroju kobiecego w okresie rzymskim na obszarze środkowo- i wschodnioeuropejskiego Barbaricum, Kraków.
Google Scholar

Mączyńska-Tempelmann M. (1989), Das „reduzierte” Trachtmodell der gotischen Frauen und seine Ursprünge. In: Archaeologia Baltica, 8, s. 203–230.
Google Scholar

Meineke E. (1994), Fibel und Fibeltracht. In: H. Beck et al. (Hg.), Reallexikon der germanischen Altertumskunde, B. 8, Berlin–New York, s. 411–412.
Google Scholar

Meyer C. (1877), Sprache und Sprachdenkmäler der Langobarden. Quellen, Grammatik, Glossar, Paderborn.
Google Scholar

Much R. (1937), Die Germania des Tacitus, Heidelberg.
Google Scholar

Müllenhoff K. (1886), Frija und der Halsbandmythus. In: Zeitschrift für Deutsche Altertum und Deutsche Literatur, 30, s. 217–260.
Google Scholar

Orel V. (2003), A Handbook of Germanic Etymology, Leiden–Boston.
Google Scholar

Piekarczyk S. (1968), Barbarzyńcy i chrześcijaństwo. Konfrontacje społecznych postaw i wzorów u Germanów, Warszawa.
Google Scholar

Pokorny J. (1959), Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern–München.
Google Scholar

Rives J.B. (1999), Tacitus. Germania, Oxford.
Google Scholar

Rix H.(ed.) (2001), Lexikon der indogermanischen Verben, Wiesbaden.
Google Scholar

Schrader O., Nehring A. (1929), Reallexikon der indogermanischen Altertumskunde, B. 2, Berlin– Leipzig.
Google Scholar

Schulze E. (1847), Gotchisches Glossar, Magdeburg.
Google Scholar

Smoczyński W. (2007), Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno.
Google Scholar

Stiller R. (tłum.) (2010), Beowulf.Epos bohaterski, Kraków.
Google Scholar

Toporow W.N. (1979), Prusskij jazyk. Słovar’, t. 2 (E–H), Moskwa.
Google Scholar

Toporowa T.W. (1995), K riekonstrukcii driewnegiermanskoj viersii «osnownogo mifa». W: Seria Literatury i Jazyka, 54, nr 2, s. 69–73.
Google Scholar

Trubaczow O.N. (red.) (1976), Etimołogiczeskij słowar’ sławianskich jazykow, t.3, Moskwa.
Google Scholar

Uhlenbeck C.C. (1900), Kurzgefasstes etymologisches Wörterbuch der gotischen Sprache, Amsterdam.
Google Scholar

Vaan de M. (2008), Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, Leiden–Boston.
Google Scholar

Vries de J. (1977), Altnordisches etymologisches Wörterbuch, Leiden.
Google Scholar

Wilson D.M., Klindt-Jensen O. (1966), Viking Art, Ithaca–New York.
Google Scholar

Wolfram H. (2003), Historia Gotów, przeł. R. Darda-Staab, I. Dąbek, K. Berger, Warszawa–Gdańsk.
Google Scholar

Wołągiewicz R. (1981), Kultury oksywska i wielbarska. W: J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich, t. 5, Wrocław, s. 135–190.
Google Scholar

Wołągiewicz R. (1986), Die Goten im Bereich der Wielbark-Kultur. In: Archaeologia Baltica, 7, s. 63–98.
Google Scholar

Wójcik T. (1982), Pomorskie formy bransolet wężowatych z okresu rzymskiego. W: Materiały Zachodnio-Pomorskie, 24 (1978, wyd. 1982), s. 53–113.
Google Scholar

Zoëga G.T. (1967), A Concise Dictionary of Old Icelandic, Oxford.
Google Scholar

Zupitza J.(Hg.) (1870), Deutsches Heldenbuch, t.5, Berlin.
Google Scholar