Notes on the reproduction possibilities of human prehistorical populations

Abstract

Podejmowane dotychczas, nader cenne, próby określenia płodności grup ludzkich w pradziejach dają jednak wyniki szacunkowe, trudne niejednokrotnie do porównań. Jest to rezultatem stosowania trzech różnych metod szacowania płodności: 1) dzielenia przeciętnej długości okresu zdolności reprodukcyjnej przez długość odstępów między urodzeniami, 2) określania dzietności zmarłych kobiet w oparciu o zmiany poporodowe na kościach miednicy, 3) przemnażania odtworzonej liczby kobiet żyjących przez hipotetyczne współczynniki płodności. Zasadniczą trudnością przy stosowaniu powyższych metod jest dokładne ustalenie liczby urodzeń. Liczba ta w populacjach nie stosujących świadomej kontroli urodzeń (tj. kontroli będącej funkcją liczebności już posiadanego potomstwa) zależy od wielu czynników ekologiczno-kulturowych, powiązanych ze sobą w sposób skomplikowany, o zmiennym przy tym międzypopulacyjnie natężeniu i sposobie działania. Trudno więc znaleźć ogólną prawidłowość dotyczącą liczby urodzeń w populacjach .pradziejowych. Wspólną, natomiast, dla populacji nie stosujących świadomej kontroli urodzeń prawidłowością jest przyrost względnej, kumulatywnej liczby urodzeń z wiekiem rodziców. Na podstawie tej prawidłowości można skonstruować „archetyp” płodności w następujący sposób: jeżeli szansę posiadania całkowitej, możliwej do osiągnięcia w pełnym okresie reprodukcyjnym (tj. do około 50 roku życia) kumulatywnej liczby urodzeń — U_c — oznaczymy jako 1,0, to dla osobników umierających przed zakończeniem okresu zdolności reprodukcyjnej szansa ta (1-s_x) — będzie się z wiekiem kształtować jak na rysunku 2 i w tabeli 2. Wartość s_x określa prawdopodobieństwo nieposiadania pełnej liczby urodzeń w wieku х.

Opierając się o tak skonstruowany „archetyp”, przy znanej strukturze wymieralności danej populacji, można określić jej potencjalny współczynnik reprodukcji brutto — R_pot — przemnażając częstości zmarłych w kolejnych grupach wieku przez odpowiadające tym grupom wartości s_x, sumując iloczyny i odejmując sumę od jedności. Współczynnik R_pot informuje o tym, jaka cześć całkowitej możliwej do osiągnięcia liczby urodzeń (U_c) przypada na przeciętną parę dorosłych z danej populacji. Omawiany współczynnik wyraża więc potencjalną zdolność grupy o danej strukturze wymieralności do reprodukcji, nadaje się bezpośrednio do porównań międzypopulacyjnych i jest miernikiem ogólnej intensywności nacisków selekcyjnych wynikających z wymieralności dorosłych. Przyjmując określoną bezwzględną wartość U_c i przemnażając ją przez R_pot otrzymuje się przeciętną liczbę urodzeń przypadającą na parę osobników dorosłych, co jest podstawą do szacunków wielkości rodziny.

Dla przyjętej wartości U_c wielkość przyrostu naturalnego grupy daje się odtworzyć z równania

$$R_o=R_{pot}\frac{{100}_{d_0-14}}{100}{U}_{c}0.5$$

gdzie R_o) — współczynnik reprodukcji netto, d_{0 - 14}  — częstość zgonów osobników poniżej 15 roku życia (w %%). Przechodząc do przyrostu naturalnego wyrażonego współczynnikiem w promillach na rok (ρ) (równanie Lotki): R_o =(1+ ρ)x, gdzie x — długość trwania pokolenia. Populację badaną traktujemy tu jak populację ustabilizowaną, co jest do przyjęcia w przypadku większości cmentarzysk pradziejowych.

Z tabeli 4 wynika, że nawet przy założonych, niezbyt wysokich wartościach U_c istniały w pradziejach liczne grupy zdolne do szybkiej ekspansji liczebnej. W zestawieniu ze słabym tempem przyrostu zaludnienia Europy czy Świata, wskazuje to na konieczność szukania przyczyn powolnego powiększania się liczby ludności dużych regionów w zjawiskach doprowadzających do zanikania grup ludzkich w wyniku działania czynników kulturowych, ewentualnie klęsk żywiołowych, epidemii itp. Istotny wpływ kontroli urodzeń wydaje się tu mało prawdopodobny.

Otrzymane wyniki przeczą również dość powszechnie przyjmowanej przez antropologów tezie o zastojowym charakterze większości badanych populacji pradziejowych. Wobec tego odtwarzanie struktury wieku ludności żyjącej w takich populacjach winno opierać się na modelu ludności ustabilizowanej o określonym przyroście naturalnym.