Rola tożsamości narodowej i religii w budowaniu opozycji antykomunistycznej. Przykład Polski i Niemiec
DOI:
https://doi.org/10.18778/2300-1690.24.02Słowa kluczowe:
tożsamość narodowa, religia, Kościół, opozycja, system komunistycznyAbstrakt
Niniejsze opracowanie porusza problematykę związku zachodzącego między tożsamością narodową a religią oraz zdolnością budowania przez społeczeństwo opozycji wobec systemów komunistycznych. Podjęta w pracy analiza dotyczy narodu polskiego czasu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i niemieckiego okresu Niemieckiej Republiki Demokratycznej jako dwóch odmiennych przykładów postaw społecznych.
Analiza dowodzi, że Polacy i Niemcy w sytuacji historycznie trudnej, jaką było wprowadzenie systemu komunistycznego, wykazali tendencję do konsolidacji tożsamości narodowej wokół dwóch odmiennych koncepcji: naturalistyczno-kulturalistycznej i konstruktywistycznej. Pierwsza polegała na silnym odwołaniu się Polaków do etnosu, wraz z całym jego wymiarem duchowości i religijności, jako elementu scalającego społeczeństwo, a Niemców do demosu, rozumianego jako podporządkowanie się prawu i władzy stanowiących gwarancję porządku publicznego.
Ten zróżnicowanie skonstruowany rdzeń tożsamości stał się kluczowy w budowaniu postaw antykomunistycznych w obu społeczeństwach. U Polaków skutkował sprzeciwem i silną strukturą opozycyjną, u Niemców skłonnością do akceptacji i legitymizacji działań władz komunistycznych. Zjawiska te, szczególnie zauważalne u przywódców Kościoła katolickiego w Polsce i Kościoła ewangelickiego w Niemczech (Evangelische Kirche in Deutschland), dodatkowo wzmacniała zdywersyfikowana spójność religijna – silna u Polaków i słaba u Niemców.
Bibliografia
Adamczuk, L. (1991). Kościół katolicki w Polsce i na świecie. W: L. Adamczuk, W. Zdaniewicz (red.), Kościół katolicki w Polsce 1918–1990 (ss. 15–35). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Zakład Socjologii Religii SAC.
Zobacz w Google Scholar
Adamczuk, L. (2014). Kościół katolicki w Polsce i na świecie. W: P. Ciecieląg, P. Łysoń, W. Sadłoń, W. Zdaniewicz (red.), Kościół katolicki w Polsce i na świecie 1991–2011 (ss. 9–38). Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, Główny Urząd Statystyczny.
Zobacz w Google Scholar
Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (2010). Social psychology. Hoboken, NJ: Prentice Hall.
Zobacz w Google Scholar
Babiński, G. (2003). Etniczność i religia – formy, płaszczyzny i poziomy powiązań. W: A. Posern-Zieliński (red.), Etniczność a religia (ss. 9–18). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Zobacz w Google Scholar
Burgoński P. (2013). Model obecności i naturalnego napięcia. W: S. Sowiński (red.), Obecność Kościoła katolickiego w sferze publicznej demokratycznego państwa prawa. Przykład współczesnej Polski (ss. 23–40). Warszawa: Instytut Politologii UKSW, Fundacja Konrada Adenauera w Polsce.
Zobacz w Google Scholar
Burgoński, P. (2014). Modele relacji między religią i polityką. W: P. Burgoński, M. Gierycz (red.), Religia i polityka. Zarys problematyki (ss. 302–343). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Zobacz w Google Scholar
Chaim, W. (1991). Religijność spójna. Pojęcie i pomiar. Analecta Cracoviensia, XXIII, 3–14.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3135
Domagała, B. (2015). Etniczność i religia – Kościół greckokatolicki w Polsce po Akcji „Wisła”. Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych, 4, 45–60.
Zobacz w Google Scholar
Eisler, J. (2015). Polska Rzeczpospolita Ludowa – szkic do rozważań o laicyzacji państwa. Kwartalnik Historyczny, CXXII(4), 701–729.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2015.122.4.03
Friszke, A. (1994). Opozycja polityczna w PRL 1945–1980. Londyn: Aneks.
Zobacz w Google Scholar
Gajowniczek, T. (2017). Stosunek władzy państwowej do Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce Ludowej 1944–1956. Nurt SVD, 2, 322–335.
Zobacz w Google Scholar
Geier, A. (1997). Hegemonie der Nation. Wiesbaden: Springer.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-663-10291-5
Gierycz, M. (2009). Przejawy instrumentalizacji religii w polskiej polityce. W: P. Burgoński, S. Sowiński (red.), Ile Kościoła w polityce? Ile polityki w Kościele (ss. 179–203). Katowice: Wydawnictwo Księgarnia św. Jacka.
Zobacz w Google Scholar
Harasimiak, G. (2008). System represji karnych w latach 1945–1956 wobec duchowieństwa Kościoła katolickiego w Polsce: zbiorowego kustosza tradycji i tożsamości narodowej. Colloquia Theologica Ottoniana, 1, 57–76.
Zobacz w Google Scholar
Kämper, H. (2003). Von zeitbedingten und ewigen Deutschen: der Identitätskurs in der frühen Nachkriegszeit und seine argumentative Struktur. W: M. Wengeler (red.), Deutsche Sprachgeschichte nach 1945: Diskurs – und kulturgeschichtliche Perspektiven. Beiträge zu einer Tagung anlässlich der Emeritierung Georg Stötzels (ss. 338–363). Hildesheim: Olms.
Zobacz w Google Scholar
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. Dziennik Ustaw 1952, nr 33, poz. 232.
Zobacz w Google Scholar
Obwieszczenie Przewodniczącego Rady Państwa z dnia 16 lutego 1976 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. Dziennik Ustaw 1976, nr 7, poz. 36.
Zobacz w Google Scholar
Łastawski, K. (2006–2007). Historyczne i współczesne czynniki kształtowania polskiej tożsamości. Doctrina. Studia społeczno-polityczne, 3–4, 9–37.
Zobacz w Google Scholar
Mazurkiewicz, P. (2020). Policy on Religion in the European Union. Religions, 11(10), 534. DOI: https://doi.org/10.3390/rel11100534
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.3390/rel11100534
Meinecke, F. (1908). Weltbürgertum und Nationalstaat. München – Berlin: Oldenbourg.
Zobacz w Google Scholar
Neubert, E. (2010). Kirche und Opposition in der DDR. Rapporte der Konrad Adenauer Stiftung, 19. Warszawa: Konrad-Adenauer-Stiftung.
Zobacz w Google Scholar
Neuhaus, R. J. (2006–2007). Naród a religia. Teologia Polityczna, 4, 18–29.
Zobacz w Google Scholar
Ohse, M.-D. (2010). Die Herausbildung oppositioneller Gruppen in der DDR. W: D. Pollack, J. Wielgohs (red.), Akteure oder Profiteure? Die demokratische Opposition in den ostmitteleuropäischen Regimeumbrüchen 1989 (ss. 83–99). Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-531-92462-5_5
Olaszek, J. (2020). Podziemna sieć społeczna. Casus z dziejów konspiracji solidarnościowej. Warszawa: Wydawnictwo IPN.
Zobacz w Google Scholar
Park, A., Bryson, C. and Curtice, J. (red.) (2014). British Social Attitudes: the 31st Report. London: NatCen Social Research.
Zobacz w Google Scholar
Pollack, D. (2014). Religiöser Wandel in Deutschland: Muster und Zusammenhänge. W: M. Heinz, G. Pickel, D. Pollack, M. Libiszowska-Żółtkowska, E. Firlit (red.), Zwischen Säkularisierung und religiöser Vitalisierung Religiosität in Deutschland und Polen im Vergleich (ss. 19–30). Wiesbaden: Springer.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-658-04663-7_2
Polskie Radio. (2020). Ta wizyta Jana Pawła II odmieniła oblicze polskiej ziemi. Pobrane z: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/854876,Ta-wizyta-Jana-Pawla-II-odmienila-oblicze-polskiej-ziemi
Zobacz w Google Scholar
Przeździecki, M. (2012). Historyczne procesy identyfikacji narodowej i wyznaniowej dawnej Rzeczypospolitej. Studia Europejskie, 2, 113–140.
Zobacz w Google Scholar
Saage, R. (1989). Das „Dritte Reich“ und die historische Identität der Deutschen. Gewerkschaftliche Monatshefte, 5, 257–269.
Zobacz w Google Scholar
Scheler, M. (1986). Istota i formy sympatii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zobacz w Google Scholar
Skodlarski J. (2020). Religia a gospodarka. Judaizm – chrześcijaństwo – islam. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Zobacz w Google Scholar
Sulowski, S. (2002). Uwarunkowania i główne kierunki polityki zagranicznej RFN. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Zobacz w Google Scholar
Tarasiewicz, P. (2011). Specyfika Polaków jako narodu. Cywilizacja, 37, 40–50.
Zobacz w Google Scholar
Zenderowski, R. (2007). Nad Tatrami błyska się. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Zobacz w Google Scholar
Zenderowski, R. (2014). Religia i nacjonalizm. W: P. Burgoński, M. Gierycz (red.), Religia i polityka. Zarys problematyki (ss. 302–343). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Zobacz w Google Scholar
Zenderowski, R. (2015). Religia jako fundament i rdzeń tożsamości narodowej. W: R. Michalak (red.), Polityka jako wyraz lub następstwo religijności (ss. 103–122). Zielona Góra: Wydawnictwo Morpho.
Zobacz w Google Scholar
Zillmann, P. (2012). Kirchen-Gemeinde im Internet: Darstellung der Kirchengeschichte der DDR von 1945–1990 in 4 Teilen. Pobrane z: http://www.seggeluchbecken.de/kirche/ddr-kirche-1.htm#133
Zobacz w Google Scholar
Żaryn, J. (2011). Państwo – Kościół katolicki w Polsce 1956–1989 (wybrane zagadnienia). W: K. Persak, P. Machcewicz (red.), Polski wiek XX: PRL od grudnia 70 do czerwca 89 (ss. 37–122). Warszawa: Bellona.
Zobacz w Google Scholar
Żyliński, L. (2012). Europa w niemieckiej myśli XIX–XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Zobacz w Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
