From interpretation to refutation of marxism. On Leszek Nowak’s non-marxian historical materialism

Krzysztof Brzechczyn

doi:10.18778/1689-4286.37.09

Autor

Krzysztof Brzechczyn Adam Mickiewicz University in Poznań

DOI:

https://doi.org/10.18778/1689-4286.37.09

Słowa kluczowe:

Adaptacyjna interpretacja materializmu historycznego, idealizacyjna teoria nauki, Leszek Nowak, marksizm analityczny, nie-Marksowski materializm historyczny, realny socjalizm, komunizm

Abstrakt

Celem artykułu jest interpretacja teorii procesu historycznego rozwijanej w poznańskiej szkole metodologicznej przez Leszka Nowaka i zespól jego współpracowników. W pierwszej części artykułu przedstawiana metafilozoficzne i metateoretyczne założenia poznańskiej szkoły metodologicznej, które zestawiane są z założeniami zachodniego marksizmu analitycznego. W drugiej, zasadniczej części artykułu przedstawione są główne idee adaptacyjnej interpretacji materializmu historycznego i nie-Marksowskiego materializmu historycznego, zaś w trzeciej - problemy recepcji teorii procesu historycznego rozwijanej przez Leszka Nowaka w PRL i III RP.

Biogram autora

Krzysztof Brzechczyn - Adam Mickiewicz University in Poznań

Krzysztof Brzechczyn, employed as full professor in the Chair of Epistemology and Cognitive Sciences at Institute of Philosophy in Adam Mickiewicz University. Fields of interests: philosophy of history, political philosophy, intellectual history, current history. Recently he authored (in Polish) book: On the Evolution of the Social-Political Thought of Solidarność in the Years 1980-1981. A Study in Social Philosophy (WN WNS UAM 2013), edited collection (in Polish) of Leszek Nowak's underground writings Polish Road from Socialism. Political Writings 1980-1989 (Poznań 2011) and Real Socialism - "Solidarność" - Capitalism. Around Political Thought of Leszek Nowak (in Polish, Poznań 2013) and co-edited (with G. Borbone), Idealization XIV: Models in Science (Brill/Rodopi 2016).

Bibliografia

Bręgiel-Benedyk, M. (2013). Obraz struktury społecznej w Manusmryti. Próba analizy teoretycznej (The Image of the Social Structure in Manusmryti: An Attempt at Theoretical Analysis). In K. Brzechczyn, M. Ciesielski, E. Karczyńska (eds.), Jednostka w układzie społecznym. Próba teoretycznej konceptualizacji (291-319). Poznań: Wyd. Naukowe WNS UAM.
Zobacz w Google Scholar

Brzechczyn, K. (1998). Odrębność historyczna Europy Środkowej. Studium metodologiczne (The Historical Distinctiveness of Central Europe. A Methodological Study). Poznań: Humaniora.
Zobacz w Google Scholar

Brzechczyn, K. (2004a). The Collapse of Real Socialism in Eastern Europe versus the Overthrow of the Spanish Colonial Empire in Latin America: An Attempt at Comparative Analysis. Journal of Interdisciplinary Studies in History and Archaeology, vol. 1, no. 2, 105-133.
Zobacz w Google Scholar

Brzechczyn, K. (2004b). O wielości linii rozwojowych w procesie historycznym. Próba interpretacji ewolucji społeczeństwa meksykańskiego (On the Multilinearity of Historical Process. An Attempt at Interpretation of the Development of Mexican Society). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Zobacz w Google Scholar

Brzechczyn, K. (2005). Dynamika formacji. O Piotra Buczkowskiego koncepcji marksizmu analitycznego (The Dynamics of Formation. On Piotr Buczkowski’s Concept of Analytical Marxism). In K. Bondyra, M. S. Szczepański, P. Śliwa (eds.), Państwo, samorząd i społeczności lokalne (389-415). Poznań: Wydawnictwo WSB.
Zobacz w Google Scholar

Brzechczyn, K. (2007). On the Application of non-Marxian Historical Materialism to Development of non-European Societies. In J. Brzeziński, A. Klawiter, Th. A. F. Kuipers, K. Łastowski, K. Paprzycka, P. Przybysz (eds.), The Courage of Doing Philosophy: Essays Dedicated to Leszek Nowak (235-254). Amsterdam/New York, NY: Rodopi, 2007.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789401205368_013

Brzechczyn, K. (2008). Polish Discussions on the Nature of Communism and Mechanisms of its Collapse. A Review Article. East European Politics and Societies, vol. 22, no. 4, 828-855.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0888325408316535

Brzechczyn, K. (2009). The Distinctiveness of Central Europe in light of the Cascadeness of the Historical Process. In K. Brzechczyn (ed.), Idealization XIII: Modeling in History. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities (231-269), vol. 97. Amsterdam/New York: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789042028326_015

Brzechczyn, K. (2010a). On Two Predictions of the Collapse of Communism in Eastern Europe that is what Conditions of Making Accurate Predictions in History Are? In M.-H.-Lee (ed), Proceedings of the XXII World Congress of Philosophy, vol. 38, 2008: Philosophy of History (15-22). Korean Philosophical Association.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5840/wcp22200838447

Brzechczyn, K. (2010b). Wokół periodyzacji procesu historycznego. Od adaptacyjnej interpretacji materializmu historycznego do nie-Marksowskiego materializmu historycznego (Around Periodization of the Historical Process. From Adaptive Interpretation of Historical Materialism to non-Marxian Historical Materialism). In T. Buksiński (ed.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia (347-370). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM.
Zobacz w Google Scholar

Brzechczyn, K. (2012). On Courage of Actions and Cowardice of Thinking. Leszek Nowak on the Provincialism of the Political Thought of Solidarność. In K. Brzechczyn, K. Paprzycka (eds.), Thinking about Provincialism in Thinking. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 100 (217-234). Amsterdam/New York, NY: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789401209007_014

Buczkowski, P. (1982). Towards a Theory of Economic Society. An Attempt at the Adaptive Interpretation. In L. Nowak (ed.), Social Classes Action and Historical Materialism. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 6 (158-210). Amsterdam: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar

Buczkowski, P., Klawiter, A., Nowak L. (1982). Historical Materialism as a Theory of Social Whole. In L. Nowak (ed.), Social Classes Action and Historical Materialism. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 6 (236-280). Amsterdam: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar

Buczkowski, P., Klawiter, A., Nowak, L. (1987). Religia jako struktura klasowa. Przyczynek do nie-Marksowskiego materializmu historycznego (Religion as a Class Structure. A Contribution to non-Marxian Historical Materialism). Studia Religiologia, z. 20, 79-128.
Zobacz w Google Scholar

Burawoy, M. (1992). The End of Sovietology and the Renaissance of Modernization Theory. Contemporary Sociology, vol. 21, 774-785.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2075622

Burbelka, Jolanta, 1980, Epoki i formacje. Próba rekonstrukcji adaptacyjnej (Epochs and Formations. An Attempt of Adaptive Reconstruction). Kraków: Ossolineum.
Zobacz w Google Scholar

Burbelka, J. (1982). Historical Materialism. General Theory and Forms. In L. Nowak (ed.), Social Classes Action and Historical Materialism. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 6 (211-235). Amsterdam: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar

Ciesielski, M. (2013). Problem kumulacji podziałów klasowych we współczesnym kapitalizmie. Próba analizy teoretycznej (The Problem of Cumulation of Class Divisions in the Modern Capitalism: An Attempt at Theoretical Analysis). In K. Brzechczyn, M. Ciesielski, E. Karczyńska (eds.), Jednostka w układzie społecznym. Próba teoretycznej konceptualizacji (131-152). Poznań: Wyd. Naukowe WNS UAM.
Zobacz w Google Scholar

Cohen, G. A. (1978). Karl Marx’s Theory of History: A Defence. Princeton: Princeton University Press.
Zobacz w Google Scholar

Connor, R. W. (1991). Why Were We Suprised?. American Scholar, 1991, vol. 60, 175-184.
Zobacz w Google Scholar

Cox, M. (1994). The End of the USSR and the Collapse of Soviet Studies. Coexistence, 1994, vol. 31, 89-104;
Zobacz w Google Scholar

Hollander, P. (1992). Sociology and the Collapse of Communism. Society, vol. 30, 26-33.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF02719102

Karczyńska, E. (2013). Struktura społeczna Imperium Osmańskiego. Próba analizy teoretycznej (The Social Structure of Ottoman Empire: An Attempt at Theoretical Analysis). In K. Brzechczyn, M. Ciesielski, E. Karczyńska (eds.), Jednostka w układzie społecznym. Próba teoretycznej konceptualizacji (273-290). Poznań: Wyd. Naukowe WNS UAM.
Zobacz w Google Scholar

Klawiter, A. (2013). Wspomnienie o działalności naukowej Leszka Nowaka (Recolletion on Leszek Nowak’s Scientific Activity). In K. Brzechczyn (ed.), Realny socjalizm – Solidarność – kapitalizm. Wokół myśli politycznej Leszka Nowaka (80-84), Poznań: IPN.
Zobacz w Google Scholar

Lebowitz, M. A. (1988). Is ‘Analytical Marxism’ Marxism? Science and Society, vol. 52, no. 2, 191–214.
Zobacz w Google Scholar

Łastowski, K. (1982). The Theory of Development of Species and the Theory of Motion of Socio- Economic Formation. In L. Nowak (ed.), Social Classes Action and Historical Materialism. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 6 (122-157). Amsterdam: Rodopi..
Zobacz w Google Scholar

Lieven, D. (1994). Western Scholarship on the Rise and Fall of the Soviet Regime. Journal of Contemporary History, vol. 29, 195-227.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/002200949402900201

Nowak, L. (1970)., O zasadzie abstrakcji i stopniowej konkretyzacji (On the Principle of Abstraction and Gradual Concretization). In J. Topolski (ed.), Założenia metodologiczne “Kapitału” Marksa (123-218). Warszawa: KiW.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1971). U podstaw Marksowskiej metodologii nauki (Foundations of the Marxian Methodology of Science). Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1973). Teoria formacji społeczno-ekonomicznej jako teoria adaptacyjna (The Theory of Socio-Economic Formation as a Theory of Adaptation Process). Studia Socjologiczne, no. 4, 5-21.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1974). Zasady marksistowskiej filozofii nauki. Próba systematycznej rekonstrukcji (The Principles of Marxist Philosophy of Science. An Attempt at a Systematic Reconstruction). Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1977a). Wstęp do idealizacyjnej teorii nauki (An Introduction to the Idealizational Theory of Science). Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1977b). U podstaw dialektyki Marksowskiej. Próba interpretacji kategorialnej (Foundations of Marxian Dialectics. Towards a Categorial Interpretation). Warszawa: PWN
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1980a [2011]), Głos klasy ludowej. Polska droga od socjalizmu (The Voice of the People’s Class: Polish Road from Socialism). In L. Nowak, Polska droga od socjalizmu. Pisma polityczne 1980-1989 (49-64). Edited by K. Brzechczyn. Poznań: IPN.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1980b). The Structure of Idealization. Towards a Systematic Interpretation of the Marxian Idea of Science (Synthese Library, vol. 139). Dordrecht/Boston/London: Reidel.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1981). Wolność i władza. Przyczynek do nie-Marksowskiego materializmu historycznego (Freedom and Power. A Contribution to non-Marxian Historical Materialism). Poznań: NZS AR.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1982a). O konieczności socjalizmu i konieczności jego zaniku (On Necessity of Socialism and its Disappearance). Kwidzyn: Samodzielna Oficyna Wydawnicza ZK w Kwidzyniu.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1982b). The Theory of Socio-Economic Formation as a Theory of Adaptation Process. In L. Nowak (ed.), Social Classes Action and Historical Materialism. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 6 (110-121). Amsterdam: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar

Nowak L. (1983). Property and Power. Towards a non-Marxian Historical Materialism (Theory and Decision Library, t. 27). Dordrecht/Boston/Lancaster: Reidel.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-009-6949-0_3

Nowak, L. (1985 [2011]), Od reformistycznej do rewolucyjnej teorii socjalizmu (From Reformist to Revolutionary Theory of Socialism). In L. Nowak, Polska droga od socjalizmu. Pisma polityczne 1980-1989 (590-604). Edited by . Brzechczyn. Poznań: IPN.
Zobacz w Google Scholar

Nowak L. (1987). A Model of Socialist Society. Studies in Soviet Thought, vol. 34, 1-55.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF01043852

Nowak L. (1988). Spiritual Domination as a Class Oppression: A Contribution to the Theory of Culture in non-Marxian Historical Materialism. Philosophy of the Social Sciences, vol. 18, no. 2, 231-238.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/004839318801800205

Nowak L. (1989). An Idealizational Model of Capitalist Society. In Leszek Nowak (ed.), Dimensions of the Historical Process. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 13 (217-258). Amsterdam: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar

Nowak L. (1991). Power and Civil Society. Toward a Dynamic Theory of Real Socialism. New York: Greenwood Press.
Zobacz w Google Scholar

Nowak L. (1996). Koniec historii czy jej powtórka (The End of History or its Repetition). In Wł. Heller (ed.), Świat jako process (31-40). Poznań: Wyd. IF UAM.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (1998). The Adaptive Interpretation of Historical Materialism: A Survey. On a Contribution to Polish Analytical Marxism. In L. Nowak, R. Panasiuk (eds.) Marx’s Theories Today. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 60 (201-236). Amsterdam/Atlanta: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, L. (2003). O prognozie totalitaryzacji kapitalizmu. Próba oceny po dwudziestu latach (On Prognosis on Totalitarization of Capitalism. An Attempt of Estimation after Twenty Years). In K. Brzechczyn (ed.), Ścieżki transformacji. Ujęcia teoretyczne i opisy empiryczne (361-400). Poznań: Zysk i S-ka.
Zobacz w Google Scholar

Nowak L., Paprzycka K. (1989). On the Social Nature of Colonization. In L. Nowak (ed), Dimensions of the Historical Process. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 13 (299-312). Amsterdam: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004457058

Nowak, L., Nowakowa, I. (2000). Idealization X: The Richness of Idealization. Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities, vol. 69. Amsterdam/Atlanta: Rodopi.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004457690

Rogacz, D. (2016). Dynamika władzy w powojennych Chinach. Próba analizy teoretycznej (Dynamics of Power in Post-War China: an Attempt at Theoretical Analysis). Człowiek i Społeczeństwo, vol. 41, 153-172 (in print).
Zobacz w Google Scholar

Strayer, R. (1998). Why Did the Soviet Union Collapse? NY/London: Armonk.
Zobacz w Google Scholar

Tarrit, F. (2006). A Brief History, Scope, and Peculiarities of ‘Analytical Marxism’. Review of Radical Political Economics, vol. 38, 595–618,
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0486613406293223

Wright, E. O. (1994). Interrogating Inequality: Essays on Class Analysis, Socialism and Marxism. London: Verso.
Zobacz w Google Scholar

Zarębski, T. (2003). Problem totalitaryzacji kapitalizmu (Problem of Totalitarization of Capitalism). In K. Brzechczyn (ed.), Ścieżki transformacji. Ujęcia teoretyczne i opisy empiryczne (229-260). Poznań: Zysk i S-ka.
Zobacz w Google Scholar