Unrecognizable, abandoned, unnamed, avoided places: On the murders committed against Jews in Poland in the period after the Second World War and their commemoration

Authors

  • Andrzej Rykała University of Lodz, Faculty of Geographical Sciences, Department of Political, Historical Geography and Regional Studies, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź, Poland https://orcid.org/0000-0002-2183-3103

DOI:

https://doi.org/10.18778/1231-1952.28.1.06

Keywords:

Jews, the Holocaust, anti-Jewish violence, post-war period, sites of memory, sites of non-memory, non-sites of memory

Abstract

The fall of the Third Reich, turning the “most tragic page” in the history of the Jewish nation, i .e . the Second World War, did not mean the end of the tragedy for Jews on Polish soil. Even before the end of the greatest conflict in the history of humankind, in the areas liberated from Nazi Germany occupation, many survivors of the Holocaust experienced acts of ruthless violence. However, very few of the numerous victims of the post-war anti-Jewish terror have been commemorated in public space. To a very small extent the form of public commemoration also covered earlier wartime cases of collective murders committed against Jews by Polish Christians. Even if the sites of the dramatic events which occurred in the shadow of the Holocaust were marked, the complete truth about their course was not restored everywhere.

Downloads

Download data is not yet available.

References

ADELSON, J. (1993), ‘W Polsce zwanej Ludową’, [in:] TOMASZEWSKI, J. (ed.), Najnowsze dzieje Żydów w Polsce. W zarysie (do 1950) roku, Warsaw, pp. 387–477.
Google Scholar

BAŃKOWSKA, A., JARZĘBOWSKA, A. and SIEK, M. (2009), ‘Morderstwa Żydów w latach 1944–1946 na terenie Polski na podstawie kwerendy w zbiorze 301 (Relacje z Zagłady) w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego’, Kwartalnik Historii Żydów, 3 (231).
Google Scholar

BIKONT, A. (2004), My z Jedwabnego, Warsaw.
Google Scholar

BLUS-WĘGROWSKA, D. (1996), ‘Atmosfera pogromowa’, Karta, 18, pp. 87–106.
Google Scholar

CAŁA, A. (2000), ‘Kształtowanie się polskiej i żydowskiej wizji martyrologicznej po II wojnie światowej’, Przegląd Socjologiczny, 2, pp. 167–180.
Google Scholar

CAŁA, A. (2014), Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warsaw.
Google Scholar

CAŁA, A. and DATNER-ŚPIEWAK, H. (1997), Dzieje Żydów w Polsce 1944–1968. Teksty źródłowe, Warsaw.
Google Scholar

CHOŁODOWSKI, M. (2017), Żydówki umarły trzy razy. Trudna pamięć, http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,22092140,zydowki-umarly-trzy-razy.html?fbclid=IwAR1D08NL_KMV43DicX-1zEkzn9PJPyBH_l3FYqh_NO1MilwCztdaW60zgSk&disableRedirects=true#BoxLokBialLink [accessed on: 14.07.2019].
Google Scholar

CZUBRYT-BORKOWSKI, Cz. (ed.) (1988), Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa; lata wojny 1939–1945, Warsaw.
Google Scholar

DATNER, S. (1966), ‘Eksterminacja ludności żydowskiej w Okręgu Białostockim’, Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 60, pp. 3–50.
Google Scholar

DATNER, H. and MELCHIOR, M. (1997), ‘Żydzi we współczesnej Polsce – nieobecność i powroty’, [in:] KURCZ, Z. (ed.), Mniejszości narodowe w Polsce, Wrocław, pp. 63–81.
Google Scholar

DELAPERRIÉRE, M. (2013), ‘Miejsca pamięci czy pamięć miejsc? Kilka refleksji na temat uobecniania przeszłości w literaturze współczesnej’, Ruch literacki, LIV, 1 (316), pp. 49–61. https://doi.org/10.2478/v10273-012-0054-7
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10273-012-0054-7

DMITRÓW, E. (2002), ‘Oddziały operacyjne niemieckiej Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa a początek zagłady Żydów w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku’, [in:] MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.), Wokół Jedwabnego, 1, Studia, Warsaw, pp. 273–352.
Google Scholar

DOMANOWSKA, A. (2012), Zbrodnia sprzed lat. Bili kosami i motykami. Żydówki się nie broniły, https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,11937426,Zbrodnia_sprzed_lat__Bili_kosami_i_motykami__Zydowki.html [accessed on: 14.07.2019].
Google Scholar

ENGEL, D. (1998), ‘Patterns of Anti-Jewish Violence in Poland 1944–1946’, Yad Vashem Studies, 26, pp. 43–85.
Google Scholar

ENGELKING, B. (2011), Jest taki piękny słoneczny dzień. Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warsaw.
Google Scholar

ENGELKING, B. and GRABOWSKI, J. (eds.) (2011), Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, Warsaw.
Google Scholar

ENGELKING, B. and GRABOWSKI, J. (eds.) (2018), Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, I i II, Warsaw.
Google Scholar

GRABOWSKI, J. (2008), ‘Ratowanie Żydów za pieniądze: przemysł pomocy’, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 4, pp. 81–109. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.268
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.32927/ZZSiM.268

GRABOWSKI, J. (2011), Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warsaw.
Google Scholar

GRABOWSKI, J. (2014), Upamiętnianie Polaków niosących pomoc, https://krytykapolityczna.pl/kraj/grabowski-upamietnianie-polakow-niosacych-pomoc/2014/ [accessed on: 14.05.2019].
Google Scholar

GRABSKI, A. (2002), Żydowski ruch kombatancki w Polsce 1944–1949, Warsaw.
Google Scholar

GRABSKI, A. (2004), Działalność komunistyczna wśród Żydów w Polsce (1944–1949), Warsaw.
Google Scholar

GRABSKI, A (ed.) (2007), Żydzi a lewica. Zbiór studiów historycznych, Warsaw.
Google Scholar

GRABSKI, A. and RYKAŁA, A. (2010), ‘Żydzi w Polsce 1944–2010’, [in:] SIENKIEWICZ, W. (ed.), Atlas historii Żydów polskich, Warsaw.
Google Scholar

GROSS, J. T. (2000), Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny.
Google Scholar

GROSS, J. T. (2002), ‘Antoniemu Sułkowi w odpowiedzi’, Więź, 4, pp. 82–89. https://doi.org/10.1007/978-3-663-10626-5_5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-663-10626-5_5

GROSS, J. T. (2003), Wokół „Sąsiadów”: polemiki i wyjaśnienia, Sejny.
Google Scholar

GROSS, J. T. (2008), Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Krakow.
Google Scholar

GRYNBERG, M. (1986), Żydowska spółdzielczość pracy w Polsce w latach 1945–1949, Warsaw.
Google Scholar

https://sztetl.org.pl [accessed on: 18.05.2018].
Google Scholar

HURWIC-NOWAKOWSKA, I. (1996), Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, Warsaw.
Google Scholar

IPN wyrzuca naukowców. Polaków można przedstawiać tylko w dobrym świetle, interview by Alina Pospischil with Adam Puławski, 2018, Duży Format suplement to Gazeta Wyborcza, 8 X, pp. 21–23.
Google Scholar

JABŁOŃSKI, Z. (1998), ‘Ochrona dziedzictwa historycznego w krajobrazie a działalność samorządów terytorialnych’, [in:] JABŁOŃSKI, Z., TOMASZEWSKI, W. (eds.), Ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych – metodyka opracowań studialnych, series: Przegląd Regionalny, 3, 1, Toruń, pp. 33–42.
Google Scholar

JANICKA, E., KEFF, B. and DATNER, E. (2014), ‘Polska panika moralna. Czy upamiętnić Sprawiedliwych koło Muzeum Historii Żydów Polskich’, Gazeta Wyborcza, 31 V–1 VI, p. 39.
Google Scholar

KACZYŃSKI, A. (2000a), ‘Całopalenie. W Jedwabnem zagłady Żydów Niemcy dokonali polskimi rękami’, Rzeczpospolita, 5 V, pp. 1–3.
Google Scholar

KACZYŃSKI, A. (2000b), ‘Oczyszczenie pamięci’, Rzeczpospolita, 19 V, p. 6.
Google Scholar

KAINER, A. (1983), ‘Żydzi a komunizm’, Krytyka. Kwartalnik polityczny, 15, pp. 214–247.
Google Scholar

KALETA, E. (2018), ‘Mój rodzinny żydowski dom’, Duży Format suplement to Gazeta Wyborcza, 19 XI, pp. 18–19.
Google Scholar

KĄCKI, M. (2016), Znalazłem je. Historia mordu na Żydówkach ze Szczuczyna, https://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,20623463,znalazlem-je-historia-mordu-zydowek-ze-szczuczyna.html [accessed on: 14.07.2019].
Google Scholar

KEFF, B., DATNER, H. and JANICKA, E. (2014), ‘Nie budujmy pomnika Sprawiedliwych obok Muzeum Historii Żydów Polskich’, Krytyka Polityczna, 29 IV. https://krytykapolityczna.pl/kraj/nie-budujmy-pomnika-sprawiedliwych-obok-muzeum-historii-Zydow-polskich/ [accessed on: 15.12.2018].
Google Scholar

KENDZIOREK, P.(2016), Program i praktyka produktywizacji Żydów polskich w działalności CKŻP, Warsaw.
Google Scholar

KERSTEN, K. (1992), Polacy – Żydzi – komunizm. Anatomia półprawd 1929–1968, Warsaw.
Google Scholar

KERSTEN, K. (1993), Między wyzwoleniem a zniewoleniem. Polska 1944–1956, London.
Google Scholar

KOPCIOWSKI, A. (2007), ‘Zajścia antyżydowskie na Lubelszczyźnie w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej’, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 3, pp. 178–207. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.228
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.32927/ZZSiM.228

KURAŚ, B. (2016), ‘Zbrodnia na Żydach w Krościenku. «Mały jęczy, trzeba poprawić»’, Gazeta Wyborcza, 28–29 V, pp. 32–33.
Google Scholar

KWIEK, J. (2013), ‘Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity’, Kwartalnik Historii Żydów, 4.
Google Scholar

LEOCIAK, J. (2007), ‘Warszawa: „Miejsce-po-getcie” jako palimpsest’, [in:] MADUROWICZ, M. (ed.), Percepcja współczesnej przestrzeni miejskiej. Praca zbiorowa, Warsaw, pp. 493–495.
Google Scholar

LIBIONKA, D. (2006), ‘Losy Chaima Hirszmana jako przyczynek do refleksji nad pamięcią o Zagładzie i powojennymi stosunkami polsko-żydowskimi’, [in:] EISLER, J., SZAROTA, T. (eds.), Polska 1944/45–1989. Studia i materiały, 7, pp. 5–23, Warsaw.
Google Scholar

ŁEBKOWSKA, A. (2008), Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, Krakow.
Google Scholar

MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.) (2002), Wokół Jedwabnego, 1: Studia, 2: Dokumenty, Warsaw.
Google Scholar

MAJEWSKI, T. (2011), ‘Ulice bez pamięci’, [in:] MAJEWSKI, T., ZEIDLER-JANISZEWSKA, A. (eds.), Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętniania, Łódź, pp. 209–211.
Google Scholar

MILEWSKI, J. J. (2002), ‘Zagłada Żydów w Wąsoszu w świetle akt sprawy karnej Mariana Rydzewskiego’, Biuletyn Historii Pogranicza, 3, pp. 87–112.
Google Scholar

MONKIEWICZ, W. (1989), ‘Zagłada skupisk żydowskich w regionie białostockim w latach 1939, 1941–1944’, Studia Podlaskie, 2, pp. 336–354.
Google Scholar

MOROZ, A. (2016), ‘Konflikt pamięci na pograniczu polsko-białoruskim na przykładzie działalności Romualda Rajsa ps. «Bury»’, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 5, pp. 61–91. https://doi.org/10.18778/2300-0562.05.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.05.04

MYGA-PIĄTEK, U. (2012), Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Katowice.
Google Scholar

‘Nad mogiłą Męczenników. Kazanie, wygłoszone w Kielcach dn. 7 VII 1946 r. nad otwartym grobem 40 ofiar pogromu kieleckiego’, Opinia, 2, 25 July 1946 r., 7.
Google Scholar

NALEWAJKO-KULIKOV, J. (2009), Obywatel Jidyszlandu. Rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Warsaw.
Google Scholar

NORA, P.(1984), Les Lieux de mémorie, sous la direction de Pierre Nora, 1, Paris.
Google Scholar

ORŁOWSKA, E. (2005), ‘Kulturowy aspekt badań geograficznych’, [in:] MYGA-PIĄTEK, U. (ed.), Krajobraz kulturowy. Aspekty teoretyczne i metodologiczne, series: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 4, pp. 55–64.
Google Scholar

PACZKOWSKI, A. (2001), ‘Żydzi w UB: próba weryfikacji stereotypu’, [in:] SZAROTA, T. (ed.), Komunizm: ideologia – system – ludzie, Warsaw.
Google Scholar

PINCHUK, B. C. (1991), Shtetl Jews under the Soviet Rule. Eastern Poland on the Eve of the Holocaust, Cambridge MA.
Google Scholar

PISARSKI, M. (1997), ‘Emigracja Żydów z Polski w latach 1945–1951’, [in:] GRABSKI, A., PISARSKI, M. and STANKOWSKI, A. (eds.), Studia z dziejów i kultury Żydów w Polsce po 1945 r., Warsaw, pp. 13–81.
Google Scholar

PLIT, J. (2016), Krajobrazy kulturowe Polski i ich przemiany, series: Prace Geograficzne, 253, Warsaw.
Google Scholar

Pomnikowi Sprawiedliwych przy muzeum Polin? Bojownicy z getta są przeciw: http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34862,17288913,Pomnikowi_Sprawiedliwych_przy_muzeum_Polin__Bojownicy.html [accessed on: 15.12.2018].
Google Scholar

RESZKA, P. P. (2019), Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota, Warsaw.
Google Scholar

ROSNER, A. M. (2018), Obraz społeczności ocalałych w Centralnej Kartotece Wydziału Ewidencji i Statystyki CKŻP, Warsaw.
Google Scholar

ROTEM, S. (2018) ‘List powstańca z warszawskiego getta do Andrzeja Dudy’, Gazeta Wyborcza, 28–29 April 2018.
Google Scholar

RYKAŁA, A. (2007), Przemiany sytuacji społeczno-politycznej mniejszości żydowskiej w Polsce po drugiej wojnie światowej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

RYKAŁA, A. (2018), ‘O „topografii pustki” w krajobrazie kulturowym. Miejsca niepamięci, nie-miejsca pamięci w kontekście mordów dokonanych na Żydach w Polsce w pierwszych miesiącach po drugiej wojnie światowej’, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 7, [in:] FIGLUS, T. (ed.), Współczesne badania geograficzno-historyczne krajobrazu kulturowego. https://doi.org/10.18778/2300-0562.07.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.07.04

RYKAŁA, A. (2019), ‘Pogrom w Kielcach w 1946 r. a odbudowa skupisk żydowskich – ujęcie geograficzne’, [in:] GRABSKI, A. (ed.), Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946), Warsaw.
Google Scholar

RYKAŁA, A. (2020), W reakcji na powojenna przemoc antysemicką. Samoobrona Żydów w Łodzi – uwarunkowania społeczno-polityczne i przestrzenne, Łódź.
Google Scholar

RYKAŁA, A. and WOSIAK, A. (2019), ‘Geograficzno-historyczne (polityczne) uwarunkowania genezy i przebiegu wybranych pogromów Żydów na ziemiach polskich od XIX w. do 1946 r.’, [in:] GRABSKI, A. (ed.), Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946), Warsaw.
Google Scholar

SCHAMA, S. (1996), Landscape and Memory, New York.
Google Scholar

SENDYKA, R. (2013), ‘Pryzma – zrozumieć nie-miejsce pamięci’, [in:] CZAJA, D. (ed.), Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria, Wołowiec, pp. 278–299.
Google Scholar

SKIBIŃSKA, A. (2007), ‘Powroty ocalałych’, [in:] ENGELKING, B., LEOCIAK, J. and LIBIONKA, D. (eds.), Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, Warsaw.
Google Scholar

SKIBIŃSKA, A. (2011), ‘Powroty ocalałych i stosunek do nich społeczeństwa polskiego’, [in:] TYCH, F. and ADAMCZYK-GARBOWSKA, M. (eds.), Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010. Praca zbiorowa, Lublin.
Google Scholar

STRZEMBOSZ, T. (2001), ‘Przemilczana kolaboracja’, Rzeczpospolita, 27 I, pp. 6–7.
Google Scholar

SUŁEK, A. (2001), ‘Sąsiedzi – zwykła recenzja’, Więź, 12, pp. 72–99.
Google Scholar

SZAYNOK, B. (2006), ‘Polacy i Żydzi. Lipiec 1944–lipiec 1946’, [in:] KAMIŃSKI, Ł. and ŻARYN, J. (eds.), Wokół pogromu kieleckiego, Warsaw, pp. 9–24.
Google Scholar

ŚMIETANKA-KRUSZELNICKI, R. (2006), ‘Pogrom w Kielcach – podziemie w roli oskarżonego’, [in:] KAMIŃSKI, Ł. and ŻARYN, J. (eds.), Wokół pogromu kieleckiego, Warsaw, pp. 25–74.
Google Scholar

ŚPIEWAK, P. (2012), Żydokomuna. Interpretacje historyczne, Warsaw.
Google Scholar

TOKARSKA-BAKIR, J. (2012), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946, Wołowiec.
Google Scholar

TOKARSKA-BAKIR, J. (2018a), Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, 1, 2: Dokumenty, Warsaw.
Google Scholar

TOKARSKA-BAKIR, J. (2018b), ‘Tryby maszyny pogromu’, Ale Historia, 19 II, pp. 4–7.
Google Scholar

TRYCZYK, M. (2015), ‘1941: Pogrom Żydów w Radziłowie. Zasypali ją w płytkim rowie’, Duży Format suplement to Gazeta Wyborcza, 13 January 2020.
Google Scholar

TRYCZYK, M. (2015), Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Warsaw.
Google Scholar

TUWIM, J. (1993), My, Żydzi polscy…, Warsaw.
Google Scholar

URYNOWICZ, M. (2002), ‘Ludność żydowska w Jedwabnem. Zmiany demograficzne od końca XIX wieku do 1941 roku na tle regionu łomżyńskiego’, [in:] MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.), Wokół Jedwabnego, 1: Studia, Warsaw, pp. 83–104.
Google Scholar

WÓJCIK, J. (2016). Oddział. Między AK i UB – historia żołnierzy Łazika, Warsaw.
Google Scholar

WRONISZEWSKA, D. and WRONISZEWSKI, A. (1988), ‘…aby żyć’, Kontakty, 10 VII, 1, pp. 8–9.
Google Scholar

WYKA, K. (1945), Odrodzenie, 9 September 1945, p. 41. (second quotation).
Google Scholar

WYKA, K. (1945), ‘Potęga ciemnoty potwierdzona’, Odrodzenie, 23 September 1945, 32.
Google Scholar

ZAREMBA, M. (2012), Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków.
Google Scholar

Zarys działalności Centralnego Komitetu Żydów w Polsce za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 1946 roku, (1947), Warsaw.
Google Scholar

ZGLICZYŃSKI, S. (2013), Jak Polacy Niemcom Żydów mordować pomagali, Warsaw.
Google Scholar

ŻBIKOWSKI, A. (1992), ‘Lokalne pogromy Żydów w czerwcu i lipcu 1941 roku na wschodnich rubieżach II Rzeczypospolitej’, Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 2/3, pp. 3–18.
Google Scholar

ŻBIKOWSKI, A. (2002), ‘Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych’, [in:] MACHCEWICZ, P. and PERSAK, K. (eds.), Wokół Jedwabnego, 1: Studia, Warsaw, pp. 159– 271.
Google Scholar

ŻBIKOWSKI, A. (2006), U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939–lipiec 1941, Warsaw.
Google Scholar

ŻBIKOWSKI, A. (2011), ‘Morderstwa popełniane na Żydach w pierwszych latach po wojnie’, [in:] TYCH, F. and ADAMCZYK-GARBOWSKA, M. (eds.), Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010. Praca zbiorowa, Lublin, pp. 71–93.
Google Scholar

ŻBIKOWSKI, A. (2018), 70 lat badań nad dziejami polskich Żydów. Pisane z perspektywy historyka Zagłady, Żydowski Instytut Historyczny, Warsaw.
Google Scholar

Downloads

Published

2021-06-30

How to Cite

Rykała, A. (2021). Unrecognizable, abandoned, unnamed, avoided places: On the murders committed against Jews in Poland in the period after the Second World War and their commemoration. European Spatial Research and Policy, 28(1), 111–147. https://doi.org/10.18778/1231-1952.28.1.06

Issue

Section

Articles