Wpływ sprawności funkcjonowania pamięci roboczej na powstawanie fałszywych wspomnień

Patrycja Maciaszek

doi:10.18778/1427-969X.19.03

Autor

Patrycja Maciaszek Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Eksperymentalnej

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-969X.19.03

Słowa kluczowe:

pamięć, pamięć robocza, uwaga, paradygmat list słów skojarzonych, DRM, fałszywe wspomnienia, poziomy przetwarzania, alokacja zasobów

Abstrakt

Celem prezentowanych badań było określenie, czy sprawność funkcji pamięci roboczej jednostki (working memory, WM) wpływa na skłonność do wytwarzania fałszywych wspomnień. Do operacjonalizacji terminu „fałszywe wspomnienia” wykorzystano klasyczny paradygmat słów skojarzonych (DRM paradigm; Deese, 1959; McDermott, Roediger, 1995), którego adaptację przeprowadzono na potrzeby pracy. Funkcje WM zdefiniowano za Miyake i Shah (1999) jako: (1) przerzutność uwagi, (2) aktualizacja treści oraz (3) hamowanie reakcji. W badaniach wzięło udział 94 studentów Uniwersytetu Łódzkiego w wieku 19–26 lat (M = 20; SD = 1,735). Do pomiaru pamięci roboczej wykorzystano komputerowe zadania SWATT oraz MEMATT w opracowaniu A. Chuderskiego, a fałszywych przypomnień – prezentację list słów skojarzonych. Porównanie wyników pozwala stwierdzić, że sprawność WM istotnie wpływa na liczbę fałszywych wspomnień u osób badanych, co wyrażało się doborem adekwatnej strategii decyzyjnej. Stosowanie refleksyjnej strategii powodowało powstanie mniejszej liczby fałszywych przypomnień, ale było związane z popełnianiem większej liczby błędów ominięcia, niż w przypadku strategii impulsywnej. Otrzymane wyniki tłumaczono jako przejaw głębszego przetworzenia informacji przez osoby refleksyjne (Craik, Lockhart, 1972). Stosowanie refleksyjnej strategii interpretowano jako wyraz sprawnej polityki przydzielania zasobów przez WM (Kahneman, 1973). Udało się też zbudować model regresji, pozwalający na predykcje spadku liczby fałszywych wspomnień o 45,5% w przypadku zmiany strategii decyzyjnej z bardziej impulsywnej w kierunku bardziej refleksyjnym.

Bibliografia

Alberts J. W. (2010). Inhibitory Control as a Mediator of Individual Differences in Rates of False Memories in Children and Adults. Niepublikowana praca doktorska. Nowa Zelandia: University of Canterbury.
Google Scholar

Arndt J., Reder L. M. (2003). The effect of distinctive visual information on false recognition. Journal of Memory and Language, 48, 1–15.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0749-596X(02)00518-1

Baddeley A., Kopelman D. M.,Wilson B. A. (2002). The handbook of Memory Disorders. England: John Wiley and Sons.
Google Scholar

Baumeister R. F., Heatherton T. F., Tice D. M. (2000). Utrata kontroli. Jak i dlaczego tracimy zdolność samoregulacji. Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Google Scholar

Bednarek H. (2011a). Analiza efektywności zachowania pilotów pod wpływem złudzenia fałszywego horyzontu. Studia Psychologiczne, 49 (1), 5–20.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10167-010-0029-5

Bednarek H. (2011b). Czy piloci ulegają złudzeniom percepcyjnym? Poznawcze uwarunkowania dezorientacji przestrzennej. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Bednarek H., Orzechowski. J. (2004). Uwaga jako mechanizm zróżnicowania struktur poznawczych. Studia Psychologiczne, 42 (1), 125–137.
Google Scholar

Bixter M., Daniel F. (2013). Working memory differences in illusory recollection of critical lures. Memory and Cognition, 41, 716–725.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3758/s13421-013-0293-x

Brzeziński J. (2003), Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 89–120.
Google Scholar

Chuderska A., Chuderski A. (2009). Executive control in analogical reasoning: Beyond interference resolution. [W:] N. Taatgen, H. van Rijn (red.), Proceedings of the 31st Annual Conference of the Cognitive Science Society (s. 1758–1763). Austin: Cognitive Science Society.
Google Scholar

Chuderski A. (2010). Samokontrola: własności, funkcje, mechanizmy i ograniczenia. Studia z Kognitywistyki i Filozofii Umysłu, 4 (1), 27–51.
Google Scholar

Chuderski A., Nęcka E. (2004). Sprawność uwagi a inteligencja: model parametryczny w architekturze poznawczej ACT-R. Studia Psychologiczne, 42 (1), 111–124.
Google Scholar

Collins A. M., Loftus E. F. (1975). A spreading-activation theory of semantic processing. Psychological Review, 82 (6), 407–428.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0033-295X.82.6.407

Craik F. I., Lockhart R. S. (1972). Levels of processing: A framework for memory research. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 11(6), 671–684.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/S0022-5371(72)80001-X

Deese J. (1959). On the predictions of occurrence of particular verbal intrusions in immediate recall. Journal of Experimental Psychology, 58 (1), 17–22.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/h0046671

Druey M. D., Hübner R. (2008). Response inhibition under task switching: Its strength depends on the amount of task-irrelevant response activation. Psychological Research, 72, 515–527.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s00426-007-0127-1

Embretson S. E. (1995). The role of working memory capacity and general control processes in intelligence. Intelligence, 20 (2), 169–189.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0160-2896(95)90031-4

Franken R. E. (2005). Psychologia motywacji. Warszawa: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Friedman N. P., Miyake A. (2004). The relations among inhibition and interference control functions: A latent-variable analysis. Journal of Experimental Psychology: General, 133, 101–135.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0096-3445.133.1.101

Gallo D. A., McDermott K. B., Roediger H. L., Percer J. M. (2001). Modality effects in false recall and false recognition. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 27(2), 339–353.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0278-7393.27.2.339

Israel L., Schacter D. L. (1997). Pictorial encoding reduces false recognition of semantic associates. Psychonomic Bulletin and Review, 4, 577–581.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3758/BF03214352

Jachinski U., Wentura D. (2002). Misleading posevent information and working memory capacity: An individual differences approach to eyewitness memory. Applied Cognitive Psychology, 16, 223–231.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/acp.783

Jagodzińska M. (2001). Psychologia pamięci. Warszawa: Helion.
Google Scholar

Jakubczyk A., Wojnar M. (2009). Impulsywność – definicje, teorie i modele. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 18 (4), 349–356.
Google Scholar

Jodzio K. (2006). Neuropoznawcze mechanizmy działania pamięci operacyjnej. Kolokwia Psychologiczne, 14, 25–42.
Google Scholar

Johansson M., Stenberg G. (2002). Inducting and reducting false memories: A Swedish version of the Deese-Roediger-McDermott paradigm. Scandinavian Journal of Psychology, 43, 369–383.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9450.00305

Juczyński Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Google Scholar

Kahneman D. (1973). Attention and effort. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Google Scholar

Kantner J., Lindsay D. S. (2014). Cross-situational consistency in recognition memory response bias. Psychonomic Bulletin and Review, 21, 1272–1280.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3758/s13423-014-0608-3

Lindsay D. S. (2014). Remembering. Abingdon: Taylor and Francis.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315752808

Loftus E. F. (1975). Leading questions and the eyewitness report. Cognitive Psychology, 7, 560–572.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0010-0285(75)90023-7

Loftus E. F., Hoffman H. G. (1989). Misinformation and memory: The creation of new memories. Journal of Experimental Psychology, 118 (1), 100–104.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0096-3445.118.1.100

Loftus E. F., Pickrell J. E. (1995). The formation of false memories. Psychiatric Annals, 12, 720–725.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3928/0048-5713-19951201-07

Maciaszek P. (2013). Fałszywe wspomnienia: jak to się dzieje, że umysł pamięta coś, czego nie było. Przegląd Filozoficzny: Nowa Seria, 86 (2), 305–322.
Google Scholar

Maciaszek P. (2014). Paradoks subiektywnej pewności: psychologiczne uwarunkowania powstawania błędów w zeznaniach szczerych. Kraków: VII Cracov Conference of Psychology and Law, 11–12 października.
Google Scholar

Maciaszek P. (2015). Paradoks subiektywnej pewności… czyli dlaczego czasem warto wiedzieć mniej. Kraków: V Ogólnopolska Studencko-Doktorancka Konferencja Naukowa „Psychodebiuty”, 6–7 stycznia.
Google Scholar

Maciuszek J. (2012). Automatyzmy i bezrefleksyjność w kontekście wpływu społecznego. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Mao W. B., Wang L. S., Yang Z. L. (2010). Modality effect in false recognition: Evidence from Chinese characters. International Journal of Psychology, 45 (1), 4–11.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00207590902757641

Maruszewski T. (2001). Psychologia poznania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Maruszewski T. (2005). Pamięć autobiograficzna. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

McDermott K. B., Roediger H. R. (1995). Creating false memories: Remembering words not presented in lists. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 21 (4), 803–814.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0278-7393.21.4.803

Miyake A., Shah P. (red.) (1999). Models of Working Memory: Mechanisms of Active Maintenance and Executive Control. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139174909

Nęcka E., (2000). Pobudzenie intelektu. Zarys formalnej teorii inteligencji. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B. (2008). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Niedźwieńska A. (2000). Fałszywe wspomnienia. Studia Psychologiczne, 38, 11–37.
Google Scholar

Niedźwieńska A. (2004). Poznawcze mechanizmy zniekształceń w pamięci zdarzeń. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Nosal Cz. (1990). Psychologiczne modele umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Olszewska J., Ulatowska J. (2013). Encoding strategy affects in decreasing false recall and recognition. Advances in Cognitive Psychology, 9 (1), 44–52.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5709/acp-0130-0

Orzechowski J. (2012). Magiczna liczba jeden, czyli co jeszcze zmieści się w pamięci roboczej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Orzechowski J., Piotrowski K., Balas K., Stetter Z. (red.) (2009). Pamięć robocza. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Google Scholar

Polczyk R. (2007). Mechanizmy efektu dezinformacji w kontekście zeznań świadka naocznego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Schacter D. L. (2001). Siedem grzechów pamięci. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Smith E. R., Engle W. R. (2011). Study modality and false recall: The influence of resource availability. Experimental Psychology, 58 (2), 117–124.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1027/1618-3169/a000076

Smith R. E., Hunt R. R. (1998). Presentation modality affects false memory. Psychonomic Buletin and Review, 5, 710–715.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3758/BF03208850

Strelau J., Doliński D. (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Szymczak W. (2008). Podstawy statystyki dla psychologów. Podręcznik akademicki. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Śpiewak S. (2013). Rozgrzewanie uwagi – wyczerpywanie woli – uległość. Mechanizmy adaptacji umysłu do wysiłku poznawczego. Warszawa: Scholar Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Tarnowski A. (2009). Pamięć robocza i mechanizmy kontroli ruchów oka. 300 milisekund z życia człowieka. Warszawa: Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Tulving E. (1985). Memory and consciousness. Canadian Psychologist, 26, 1–12.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/h0080017

Van Damme I., d’Ydewalle G. (2010). Confabulation versus experimentally induced false memories in Korsakoff patients. Journal of Neuropsychology, 4, 211–230.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/174866409X478231