Antyracjonalizm i rewolucja moralna. Socjalizm etyczny Sorela i Abramowskiego

Michał Gniadek

doi:10.18778/1689-4286.58.02

Autor

Michał Gniadek Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0001-7800-7200

DOI:

https://doi.org/10.18778/1689-4286.58.02

Słowa kluczowe:

antyracjonalizm, rewolucja moralna, przełom antypozytywistyczny, retrospektywna utopia, Georges Sorel, Edward Abramowski

Abstrakt

Celem artykułu jest omówienie i porównanie filozofii społecznej Georges’a Sorela i Edwarda Abramowskiego. W pierwszej części tekstu przedstawione zostaje podejście autorów do racjonalizmu, rozumianego jako stanowisko intelektualne, którego ontologiczne i epistemologiczne przesłanki wpływają na sposób myślenia o kwestiach społecznych, moralnych i politycznych. Wnioski z tej analizy wykorzystywane są w drugiej i trzeciej części tekstu, poświęconych odpowiednio pojęciom rewolucji i retrospektywnej utopii, które zarówno dla Sorela, jak i Abramowskiego mają przede wszystkim wartość etyczną. O ile jednak Sorel podporządkowuje przyszłą rewolucję spontanicznemu, irracjonalnemu działaniu proletariatu, któremu przyświeca mit strajku generalnego, o tyle w ujęciu Abramowskiego owa spontaniczność działania ma się realizować w spółdzielniach, syndykatach i ruchach etycznych, które stopniowo wychowują człowieka przyszłości. Obu łączy jednak skłonność do idealizowania wspólnot istniejących w przeszłości, które są dla nich źródłem moralnych ideałów. Ostatecznie okazuje się, że rozum, będący podstawą nowoczesnego społeczeństwa i symbolem postawy skłonnej do uproszczeń i abstrakcji, nie tylko musi zostać zniesiony, ale także zastąpiony ludzką wolnością i kreatywnością.

Bibliografia

Abramowski, E. (1965). Filozofia społeczna. Wybór pism. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Abramowski, E. (1980). Metafizyka doświadczalna i inne pisma. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Abramowski, E. (1979). Pisma popularnonaukowe i propagandowe: 1890-1895. Warszawa: Książka i Wiedza.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2010). Socjalizm. Utopia w działaniu. Tłum. M. Bogdan. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Zobacz w Google Scholar

Bergson, H. (1993). Dwa źródła moralności i religii. Tłum. P. Kostyło, K. Skorulski. Kraków: Znak.
Zobacz w Google Scholar

Borzym, S. (1980). Abramowski, filozof epoki modernizmu. W: E. Abramowski, Metafizyka doświadczalna i inne pisma (VII-LV). Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Brzozowski, S. (1990). Bergson i Sorel. W: S. Brzozowski, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej (252-286). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zobacz w Google Scholar

Dąbrowska, M. (2014). Życie i dzieło Edwarda Abramowskiego. Łódź: Nowy Obywatel.
Zobacz w Google Scholar

Dziedzic, A. (2010). Antropologia filozoficzna Edwarda Abramowskiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zobacz w Google Scholar

Janaszek-Ivaničkova, H. (1971). Walka z szatanem antyintelektualizmu Sorela i Machajskiego. W: H. Janaszek-Ivaničkova, Świat jako zadanie inteligencji. Studium o Stefanie Żeromskim (198-231). Warszawa: PIW.
Zobacz w Google Scholar

Kelles-Krauz, K. (2014). Marksizm a socjologia. Wybór pism. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323515388
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323515388

Kołakowski, L. (2019). Główne nurty marksizmu. T.2. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Lange, O. (1985). Socjologia i idee społeczne Edwarda Abramowskiego. W: O. Lange, Wizje gospodarki socjalistycznej (3-103). Warszawa: Książka i Wiedza.
Zobacz w Google Scholar

Morgan, L.H. (1887). Społeczeństwo pierwotne czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacyi. Tłum. A. Bąkowska. Warszawa: Nakładem redakcyi „Prawdy”.
Zobacz w Google Scholar

Laskowski, P. (2011). Maszyny wojenne. Georges Sorel i strategie radykalnej filozofii politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Zobacz w Google Scholar

Laskowski, P. (2012). Strajk generalny jako rewolucja. Luksemburg, Sorel i współczesne projekty polityki radykalnej. Praktyka Teoretyczna, 6, 183-216. https://doi.org/10.14746/prt.2012.6.12
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/prt.2012.6.12

Mencwel, A. (2009). „Bo czas już nadszedł!”. W: A. Mencwel, Etos lewicy (101-125). Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Zobacz w Google Scholar

Piskała, K. (2014). Praktykowanie utopii. Edward Abramowski i powracające „widmo komunizmu”. Hybris, 25, 66-92. https://doi.org/10.18778/1689-4286.25.04
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1689-4286.25.04

Sorel, G. (2014). Rozważania o przemocy. Tłum. M.J. Mosakowski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Zobacz w Google Scholar

Sorel, G. (2019). Złudzenia postępu. Tłum. E. Breiter. Kraków: Vis-à-vis Etiuda.
Zobacz w Google Scholar

Swianiewicz, S. (2015). Psychiczne podłoże produkcji w ujęciu Jerzego Sorela. Kronos, 4, 164-218.
Zobacz w Google Scholar

Vico, G. (1966). Nauka nowa. Tłum. J. Jakubowicz. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Waldenberg, M. (1985). Prekursorzy nowej lewicy. Studia z myśli społecznej XIX i XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zobacz w Google Scholar

Walicki, A. (2011). Polska, Rosja, marksizm. Kraków: UNIVERSITAS.
Zobacz w Google Scholar

Wyka, K. (2003). Filozofia czynu i pracy u Jerzego Sorela i Stanisława Brzozowskiego. W: K. Wyka, Młoda Polska. T.2 (265-309). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zobacz w Google Scholar

Żeromski, S. (1988). Początek świata pracy. W: S. Żeromski, Pisma polityczne (23-42). London: Polonia.
Zobacz w Google Scholar