Psychologiczna analiza treści zeznań

Bartosz W. Wojciechowski

doi:10.18778/1427-969X.18.05

Autor

Bartosz W. Wojciechowski Uniwersytet Śląski w Katowicach, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Klinicznej i Sądowej

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-969X.18.05

Słowa kluczowe:

MASAM, analiza treściowa, ocena wiarygodności

Abstrakt

Metody psychologicznej analizy treściowej zeznań świadków (Statement Validity Assessment, Reality Monitoring, Scientific Content Analysis) mogą być pomocne przy różnicowaniu szczerych i świadomie fałszowanych zeznań. W literaturze zwraca się jednak uwagę na to, że poziom błędnych identyfikacji wartości relacji pamięciowej uniemożliwia ich wykorzystanie w opiniowaniu sądowo-psychologicznym. Przyjęto założenia nowej, innowacyjnej metody analizy zeznań świadków – Modelu Wielozmiennowej Analizy Zeznań Świadków Dorosłych (MASAM). Grupa 43 sędziów kompetentnych po odbyciu szkolenia z zakresu analizy treściowej dokonała oceny wartości dowodowej zeznań świadków. Badania dowiodły, że przy wykorzystaniu MASAM możliwe jest prawidłowe zidentyfikowanie 96,87% zeznań szczerych, a prawdopodobieństwo warunkowe analizy treściowej opartej na wynikach MASAM wynosi 91,85%. MASAM potwierdził swoją wartość diagnostyczną także przy analizie zeznań fałszywych - prawdopodobieństwo warunkowe dla analiz przeprowadzonych z zastosowaniem tej metody wyniosło 69,23%, podczas gdy identyfikacja wartości dowodowej zeznania oparta na analizie z zastosowaniem trzech pozostałych metod doprowadziła do błędnych ocen w ponad połowie przypadków.

Bibliografia

Adams S. H. (1996). Statement analysis: What do suspects’ words really reveal?, FBI Law Enforcement Bulletin, 10, 12–20.
Google Scholar

Akehurst L., Bull R., Vrij A., Koehnken G. (2004). The effects of training professional groups and lay persons to use Criteria-Based Content Analysis to detect deception. Applied Cognitive Psychology, 18, 877–891.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/acp.1057

Akehurst L., Koehnken G., Hoefer E. (2001). Content credibility of accounts derived from live and video presentations. Legal and Criminological Psychology, 6, 65–83.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/135532501168208

Bradley F. H. (1916). Essays on truth and reality. London: Oxford University Press.
Google Scholar

Ciosek M. (2001). Psychologia sądowa i penitencjarna. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN.
Google Scholar

Dando C. J., Bull R. (2009), SCAN: a tool for detecting deception in transcripts of information gathering interviews employing the strategic use of information. Niepublikowany referat na 19th Conference of the European Association of Psychology and Law, Sorrento, Włochy, 2–5 września 2009 r.
Google Scholar

Doda Z., Gaberle A. (1995). Dowody w procesie karnym. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.
Google Scholar

Emman L. J., Bethlem T., Teernstra M., Flemings I., Vervaeke G. (2009). Interrater reliability in using SCAN criteria. Niepublikowany referat na 19th Conference of the European Association of Psychology and Law, Sorrento, 2–5 września 2009 r.
Google Scholar

Gabbert F. (2008). Conformity in eyewitness reports. [W:] B. L. Cutler (red.), Encyclopedia of Psychology and Law (vol. 1–2, s. 147–148). Los Angeles–London–New Delhi–Singapore: Sage Publications.
Google Scholar

Granhag P. A., Stroemwall L. A. (1999). Repeated interrogations: Stretching the deception detection paradigm. Expert Evidence: The International Journal of Behavioral Sciences in Legal Contexts, 7, 163–174.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1008993326434

Granhag P. A., Stroemwall L. A. (2001). Deception detection: Interrogators’ and observers’ decoding of consecutive statements. Journal of Psychology, 135, 603–620.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00223980109603723

Granhag P. A., Stroemwall L. A. (2002). Repeated interrogations: Verbal and non-verbal cues to deception. Applied Cognitive Psychology, 16, 243–257.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/acp.784

Granhag P. A., Stroemwall L. A. (2004). The detection of deception in forensic contexts. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511490071

Granhag P. A., Stroemwall L. A., Landtroem S. (2006), Children recalling an event repeatedly: Effects on RM and CBCA scores. Legal and Crimininological Psychology, 11, 81–98.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/135532505X49620

Granhag P. A., Memon A., Roos E., Hjelmsaeter (2010). Social infl uence on eyewitness memory. [W:] P. A. Granhag (red.), Forensic psychology in context. Nordic and international approaches. Portland: Willan Publishing.
Google Scholar

Hines A., Colwell K., Hiscock-Anisman Ch., Garrett E., Ansarra R., Montalvo L. (2010). Impression management strategies of deceivers and honest reporters in an investigative interview. The European Journal of Psychology Applied to Legal Context, 2 (1), 73–90.
Google Scholar

Johnson M. K. (1988), Reality monitoring: An experimental phenomenological approach. Journal of Experimental Psychology: General, 117, 390–394.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0096-3445.117.4.390

Johnson M. K., Kahan T. L., Raye C. L. (1984). Dreams and Reality Monitoring. Journal of Experimental Psychology: General, 113, 329–344.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0096-3445.113.3.329

Johnson M. K., Raye C. L. (1981). Reality Monitoring. Psychological Review, 88, 67–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0033-295X.88.1.67

Knieps M., Granhag P. A. (2010). Detecting false intent. Niepublikowany referat na 20th Conference of the European Association of Psychology and Law, Gotheburg, 15–19 czerwca 2010 r.
Google Scholar

Koehnken G. (2004). Statement Validity Analysis and the “detection of truth”. [W:] P. A. Granhag, L. A. Stroemwall (red.), The detection of deception in forensic contexts (s. 41–63). Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511490071.003

Koehnken G., Schimossek E., Aschermann E., Hoefer E. (1995). The cognitive interview and the assessment of the credibility of adult’s statements. Journal of Applied Psychology, 80, 671–684.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0021-9010.80.6.671

Lindsay R. C. L., Brigham J. C., Brimacombe C. A. E., Wells G. L. (2002). Eyewitness research. [W:] J. R. P. Ogloff (red.), Taking Psychology and Law into Twenty-First Century (s. 200–223). New York–Boston–Dordrecht–London–Moscow: Kluwer Academic Publishers.
Google Scholar

Loftus E. F. (1996). Eyewitness testimony, Cambridge: Harvard University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-24483-6_46

Maciejski M. (2009). Psychologiczna analiza sposobów przesłuchania świadków i reguł oceny ich zeznań w praktyce sędziowskiej a stopień przypisywanej im wiarygodności. Niepublikowana rozprawa doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Google Scholar

Marten Z. (1985). Strategie i struktury zeznań świadków kłamiących. Niepublikowana rozprawa doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Google Scholar

Marten Z. (2001). Psychologiczna i dowodowa wartość zeznań dotyczących wspomnień z dzieciństwa. [W:] J. M. Stanik, Z. Majchrzyk (red.), Psychologiczne i psychiatryczne opiniodawstwo sądowe w ramach nowych uregulowań prawnych (s. 116–125). Katowice: Anima.
Google Scholar

Memon A., Vrij A., Bull R. (2003a). Psychology and law: truthfulness, accuracy and credibility, 2nd ed. Chichester: John Wiley and Sons.
Google Scholar

Memon A., Vrij A., Bull R. (2003b). Prawo i psychologia: wiarygodność zeznań i materiału dowodowego, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Paprzycki L. K. (2011). Problematyka psychiatryczna i psychologiczna w prawie i postępowaniu karnym. Granice kompetencji biegłych i organów procesowych. Chowanna, 2 (37), 99–130.
Google Scholar

Pastwa-Wojciechowska B. (2001). Sposób spostrzegania zdarzenia przestępczego i jego sprawy przez świadków. [W:] J. M. Stanik, Z. Majchrzyk (red.), Psychologiczne i psychiatryczne opiniodawstwo sądowe w ramach nowych uregulowań prawnych (s. 137–162). Katowice: Anima.
Google Scholar

Polczyk R. (2007). Mechanizm efektu dezinformacji w kontekście zeznań świadka naocznego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Porter S., Peace K. A., Emmett K. A. (2007). You protest too much, methinks: Investigating the features of truthful and fabricated reports of traumatic experiences. Canadian Journal of Behavioral Science, 39 (2), 79–91.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/cjbs2007007

Roszkowska A. (2002). Osobowościowe i sytuacyjne wyznaczniki podatności na sugestię. [W:] J. M. Stanik (red.), Psychologia. Badania i aplikacje. Z zagadnień psychologii sądowej (wybrane studia empiryczne) (s. 183–207). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Santilla P. Roppola H., Runtii M., Niemi P. (2000). Assessment of child witness statements using Criteria-Based Content Analysis (CBCA): The effects of age, verbal ability, and interviewer’s emotional style. Psychology, Crime and Law, 6, 159–179.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/10683160008409802

Sapir A. (2000). The LSI course on scientific content analysis (SCAN). Phoenix: Laboratory for Scientific Interrogation.
Google Scholar

Sporer S. L., Sharman S. J. (2006). Should I believe this? Reality monitoring of accounts of self-experienced and invented recent and distant autobiographical events. Applied Cognitive Psychology, 20, 837–854.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/acp.1234

Stanik J. M. (1985). Badania nad psychologicznymi uwarunkowaniami wiarygodności zeznań świadków. [W:] S. Waltoś (red.), Świadek w procesie sądowym (s. 323–420). Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze.
Google Scholar

Stanik J. M. (1986). Psychologiczna problematyka zeznań świadków. [W:] M. J. Lubelski, J. M. Stanik, L. Tyszkiewicz (red.), Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników (s. 170–234). Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Google Scholar

Stanik J. M. (1995). Węzłowe problemy etyczno-zawodowe biegłego sądowego psychologa. [W:] J. M. Stanik, Z. Majchrzyk (red.), Etyczno-zawodowe problemy biegłego psychologa i psychiatry w praktyce sądowej (s. 14–36). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Stanik J. M. (2000). Teoretyczne i metodologiczne przesłanki opiniodawstwa psychologicznego w procesie sądowym. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 9, supl. 4 (12), 69–80.
Google Scholar

Stanik J. M. (2001). Przesłuchanie poznawcze (cognitive interview): założenia, procedura, wyniki. [W:] J. M. Stanik, Z. Majchrzyk (red.), Psychologiczne i psychiatryczne opiniodawstwo sądowe w ramach nowych uregulowań prawnych (s. 171–188). Katowice: Anima.
Google Scholar

Stanik J. M. (2004). Psychologiczne problemy metod przesłuchań świadków. Przegląd Psychologiczny, 47 (2), 157–174.
Google Scholar

Stern W. (1937). The psychology of testimony. Referat na Open Forum of the Psychologists’ League, 29 grudnia 1937 r.
Google Scholar

Stroemwall L. A. (2010). Assessing reliability by analyzing the verbal content: The case of Sweden. [W:] P. A. Granhag (red.), Forensic Psychology in Context: Nordic and International Approaches. New York: Willan Publishing.
Google Scholar

Stroemwall L. A., Willen R. (2009). Detecting male and female criminals’ truths and lies. Referat na 19th Conference of the European Association of Psychology and Law, Sorrento, Włochy, 2–5 września 2009 r.
Google Scholar

Stroemwall L. A., Granhag P. A. (2003). How to detect deception? Arresting the beliefs of police offi cers, prosecutors and judges. Psychology, Crime and Law, 9, 19–36.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/10683160308138

Trankell A. (1972). Reliability of evidence. Stockholm: Beckmans.
Google Scholar

Vrij A. (2000). Detecting Lies and Deceit. The Psychology of Lying and the Implications for Professional Practice. Chichester: John Wiley and Sons.
Google Scholar

Vrij A. (2003), The assessment and detection of deceit. [W:] D. Carson, R. Bull (red.), Handbook of Psychology in Legal Contexts (s. 67–88). Chichester: John Wiley and Sons.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/0470013397.ch2

Vrij A. (2005). Criteria-Based Content Analysis: A qualitative review of the fi rst 37 studies. Psychology, Public Policy and Law, 11 (1), 3–41.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/1076-8971.11.1.3

Vrij A. (2008). Detecting lies and deceit: pitfalls and opportunities. Chichester: John Wiley and Sons.
Google Scholar

Vrij A. (2009). Wykrywanie kłamstw i oszukiwania. Psychologia kłamania i konsekwencje dla praktyki zawodowej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Vrij A., Akehurst L., Soukara S., Bull R. (2002). Will the truth come out? The effect of deception, age, status, coaching, and social skills on CBCA scores. Law and Human Behavior, 26 (3), 261–283.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1015313120905

Vrij A., Akehurst L., Soukara S., Bull R. (2004a). Let me inform you how to tell a convincing story: CBCA and Reality Monitoring scores as a function of age, coaching and deception. Canadian Journal of Behavioral Science, 36 (2), 113–126.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/h0087222

Vrij A., Akehurst L., Soukara S., Bull R. (2004b). Detecting deceit via analyses of verbal and nonverbal behavior in children and adults. Human Communication Research, 30 (1), 8–41.
Google Scholar

Vrij A., Akehurst L., Soukara S., Bull R. (2009). Detecting deceit via analyses of verbal and nonverbal behavior in children and adults. Human Communication Research, 30 (1), 8–41.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-2958.2004.tb00723.x

Vrij A., Edward K., Roberts K. P., Bull R. (2000). Detecting deceit via analysis of verbal and nonverbal behavior. Journal of Nonverbal Behavior, 24, 239–263.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1006610329284

Vrij A., Kneller W., Mann S. (2000). The effect of informing liars about Criteria-Based Content Analysis on their ability to deceive CBCA-raters. Legal and Criminological Psychology, 5, 57–70.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/135532500167976

Vrij A., Mann S. (2006). Criteria-Based Content Analysis: An empirical test of its underlying processes. Psychology, Crime and Law, 12, 337–349.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/10683160500129007

Vrij A., Mann S., Kristen S., Fisher R. (2007). Cues to deception and ability to detect lies as function of police interview styles. Law and Human Behavior, 31, 499–518.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10979-006-9066-4

Wilcock R. (2010). The ageing eyewitness. [W:] J. R. Adler, J. M. Gray (red.), Forensic psychology. Concepts, debates and practice (s. 162–180). New York: Willan Publishing.
Google Scholar

Wojciechowski B. W. (2012). Ocena wiarygodności zeznań świadków dorosłych przy zastosowaniu psychologicznych i prawniczych kryteriów treściowych. Niepublikowana rozprawa doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Google Scholar

Wojciechowski B. W. (2014). Rola procesowa biegłego a psychologiczna analiza treści zeznań świadków. [W:] E. Habzda-Siwek, J. Kabzińska (red.), Psychologia i prawo. Między teorią a praktyką (s. 287–302). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Woszczek L. (1999). Wpływ upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim na wiarygodność zeznań małoletnich świadków. Niepublikowana rozprawa doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Google Scholar

Ziembiński Z. (1997). Logika praktyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar