Trzy generacje terapii poznawczo-behawioralnych – rozwój i założenia teoretyczne
DOI:
https://doi.org/10.18778/1427-969X.20.01Słowa kluczowe:
terapia poznawczo-behawioralna, generacje koncepcji poznawczo-behawioralnych, koncepcje oparte na uważnościAbstrakt
Teorie poznawczo-behawioralne są jednymi z najmłodszych koncepcji w psychologii klinicznej. Ulegają one ciągłym przemianom, co rodzi wiele nieporozumień i błędnych interpretacji. Niektórzy autorzy uważają, że jest to koncepcja „mało spójna”, a kwestie osobowości schodzą na dalszy plan, „gdyż jest to bardziej psychologia zachowań, procesów i struktur poznawczych niż psychologia człowieka” (Sęk, 2005, s. 106). Historia rozwoju koncepcji poznawczych pozwala zrozumieć jej założenia, aktualne miejsce w psychopatologii oraz obecny stan wiedzy. Podział na tzw. trzy generacje koncepcji poznawczo-behawioralnych pozwala oddzielić stereotypy dotyczące tej koncepcji od jej właściwego obrazu. W artykule opisano aktualny stan teorii poznawczych z uwzględnieniem najnowszej generacji koncepcji poznawczo-behawioralnych, obejmujących: terapię poznawczą opartą na uważności (MBCT), terapię akceptacji i zaangażowania (ACT), jak również terapię schematów (SFT).
Bibliografia
Abramson L. Y., Seligman M. E., Teasdale J. D. (1978). Learned helplessness in humans: Critique and reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87 (1), 49–74.
Google Scholar
Alford B. A., Beck A. T. (2005). Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Alloy L. B., Riskind J. H. (red.) (2006). Cognitive Vulnerability to Emotional Disorders. London: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
Google Scholar
Arntz A., van Genderen H. (2009). Schema Therapy for Borderline Personality Disorder. Chichester: John Wiley and Sons.
Google Scholar
Bandura A. (1977). Self-effi cacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84 (2), 191–215.
Google Scholar
Battle E. S., Rotter J. B. (1963). Children’s feelings of personal control as related to social class and ethnic group. Journal of Personality, 31 (4), 482–490.
Google Scholar
Beck A. T., Dozois D. J. A. (2011). Cognitive Therapy: Current Status and Future Directions. The Annual Review of Medicine, 62, 397–409.
Google Scholar
Beck A. T., Rush J. A., Shaw B. F., Emery G. (1979). Cognitive therapy of depression. New York: Guilford Press.
Google Scholar
Burns M. O., Seligman M. E. (1989). Explanatory style across the life span: Evidence for stability over 52 years. Journal of Personality and Social Psychology, 56 (3), 471–477.
Google Scholar
Cavanna A. E., Trimble M. R. (2006). The precuneus: A review of its functional anatomy and behavioural correlates. Brain, 129, 564–583.
Google Scholar
Chambers R., Lo B. C. Y., Allen N. B. (2008). The impact of intensive mindfulness training on attentional control, cognitive style, and aff ect. Cognitive Therapy and Research, 32, 303–322.
Google Scholar
Critchley H. D., Wiens S., Rotshtein P., Öhman A., Dolan R. J. (2004). Neural systems supporting interoceptive awareness. Nature Neuroscience, 7 (2), 189–195.
Google Scholar
De Raedt R., Baert S., Demeyer I., Goeleven E., Raes A., Visser A., Wysmans M., Jansen E., Schacht R., Van Aalderen J. R., Speckens A. (2012). Changes in Attentional Processing of Emotional Information Following Mindfulness-Based Cognitive Therapy in People with a History of Depression: Towards an Open Attention for all Emotional Experiences. Cognitive Therapy and Research, 36, 612–620.
Google Scholar
Deyo M., Wilson K. A., Ong J., Koopman C. (2009). Mindfulness and Rumination: Does Mindfulness Training Lead to Reductions in the Ruminative Thinking Associated With Depression? Explore, 5 (5), 265–271.
Google Scholar
Ellis A. (1974). Experience and rationality: The making of a rational-emotive therapist. Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 11 (3), 194–198.
Google Scholar
Ellis A. (1999). Why rational-emotive therapy to rational emotive behavior therapy? Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 36 (2), 154–159.
Google Scholar
Ellis A. (2008). Jak zadbać o własne szczęście. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
Google Scholar
Ellis A., MacLaren C. (2011). Terapia racjonalno-emotywna. Podręcznik. Gliwice: Helion.
Google Scholar
Farb N. A. S., Anderson A. K., Mayberg H., Bean J., McKeon D., Segal Z. V. (2010). Minding one’s emotions: Mindfulness training alters the neural expression of sadness. Emotion, 10 (1), 25–33.
Google Scholar
Giesen-Bloo J., van Dyck R., Spinhoven P., van Tilburg W., Dirksen C., van Asselt T., Kremers I., Nadort M., Arntz A. (2006). Outpatient Psychotherapy for Borderline Personality Disorder: Randomized Trial of Schema-Focused Therapy vs Transference-Focused Psychotherapy. Arch Gen Psychiatry, 63 (6), 649–658.
Google Scholar
Grzesiuk L. (red.). (2005). Psychoterapia. Teoria. Podręcznik akademicki, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Psychologii i Kultury Eneteia.
Google Scholar
Haaga D. A., Dyck M. J., Ernst D. (1991). Empirical status of cognitive theory of depression. Psychological Bulletin, 110 (2), 215–236.
Google Scholar
Hayes S. C. (2004). Acceptance and Commitment Therapy and the New Behavior Therapies. Mindfulness, Acceptance, and Relationship. [W:] S. C. Hayes, V. M. Follette, M. M. Linehan (red.), Mindfulness and Acceptance. Expanding the Cognitive-Behavioral Tradition (s. 1–29). New York: The Guilford Press.
Google Scholar
Hayes S. C., Luoma J. B., Bond F. W., Masuda A., Lillis J. (2006). Acceptance and Commitment Therapy: Model, processes and outcomes. Behaviour Research and Therapy, 44, 1–25.
Google Scholar
Hiroto D. S., Seligman M. E. (1975). Generality of learned helplessness in man. Journal of Personality and Social Psychology, 31 (2), 311–327.
Google Scholar
Jankowski T., Holas P. (2009). Poznawcze mechanizmy uważności i jej zastosowanie w psychoterapii. Studia Psychologiczne, 47 (4), 59–79.
Google Scholar
Jaracz J. (2004). Neuroanatomia depresji w świetle czynnościowych badań neuroobrazowych. Psychiatria, 1 (2), 73–79.
Google Scholar
Juczyński Z. (1995). Zespół presuicydalny w ujęciu poznawczo-behawioralnym. [W:] B. Hołyst, M. Staniaszek (red.), Samobójstwo. Materiały z I Konferencji Suicydologicznej w Łodzi w dniach 24–25.11.1995 r. (s. 64-77). Warszawa–Łódź: Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej.
Google Scholar
Kabat-Zinn J. (2003). Mindfulness-Based Interventions in Context: Past, Present, and Future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144–156.
Google Scholar
Keegan E. (2009). The Future of CBT. Do We Really Need to Shave Our Heads? Wystąpienie zaprezentowane na Cognitive-Behavioral Therapy: In Search of Eff ective Methods of Treatment, Warsaw: Poland.
Google Scholar
Kirsch I. (1985). Self-effi cacy and expectancy: Old wine with new labels. Journal of Personality and Social Psychology, 49 (3), 824–830.
Google Scholar
Klein D. C., Fencil-Morse E., Seligman M. E. (1976). Learned helplessness, depression, and the attribution of failure. Journal of Personality and Social Psychology, 33 (5), 508–516.
Google Scholar
Kokoszka A. (2009). Wprowadzenie do terapii poznawczo-behawioralnej. Podstawowe zasady i przykłady z praktyki klinicznej z opisami Arthura Freemana, Franka Dattilia i Tullia Scrimalego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Luoma J. B., Hayes S. C., Walser R. D. (2007). Learning ACT. An Acceptance and Commitment Therapy Skills-Training Manual for Therapists. Oakland: New Harbinger Publications.
Google Scholar
Metalsky G. I., Abramson L. Y., Seligman M. E., Semmel A., Peterson C. (1982). Attributional styles and life events in the classroom: Vulnerability and invulnerability to depressive mood reactions. Journal of Personality and Social Psychology, 43 (3), 612–617.
Google Scholar
Miller W. R., Seligman M. E. (1975). Depression and learned helplessness in man. Journal of Abnormal Psychology, 84 (3), 228–238.
Google Scholar
Nolen-Hoeksema S., Girgus J. S., Seligman M. E. (1986). Learned helplessness in children: A longitudinal study of depression, achievement, and explanatory style. Journal of Personality and Social Psychology, 51 (2), 435–442.
Google Scholar
Ortner C. N. M., Kilner S. J., Zelazo P. D. (2007). Mindfulness meditation and reduced emotional interference on a cognitive task. Motivation and Emotion, 31, 271–283.
Google Scholar
Paykel E. S., Ramana R., Cooper Z., Hayhurst H., Kerr J., Barocka A. (1995). Residual symptoms after partial remission: an important outcome in depression. Psychological Medicine, 25, 1171–1180.
Google Scholar
Peterson C., Seligman M. E. (1984). Causal explanations as a risk factor for depression: Theory and evidence. Psychological Review, 91 (3), 347–374.
Google Scholar
Popiel A., Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.
Google Scholar
Rafaeli E., Bernstein D. P., Young J. E. (2011). Psychoterapia skoncentrowana na schematach. Warszawa: Wydawnictwo Zielone Drzewo, Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Google Scholar
Ramel W., Goldin P. R., Carmona P. E., McQuaid J. R. (2004). The eff ects of mindfulness meditation on cognitive processes and aff ect in patients with past depression. Cognitive Therapy and Research, 28 (4), 433–455.
Google Scholar
Raps C. S., Peterson C., Reinhard K. E., Abramson L. Y., Seligman M. E. (1982). Attributional style among depressed patients. Journal of Abnormal Psychology, 91 (2), 102–108.
Google Scholar
Riskind J. H., Alloy L. B. (2006). Cognitive Vulnerability to Emotional Disorders: Theory and Research Design/Methodology. [W:] L. B. Alloy, J. H. Riskind (red.), Cognitive Vulnerability to Emotional Disorders (s. 1–29). London: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
Google Scholar
Rotter J. B. (1954). Social learning and clinical psychology. Englewood Cliff s, NJ: Prentice-Hall.
Google Scholar
Segal Z. V., Ingram R. E. (1994). Mood priming and construct activation in tests of cognitive vulnerability to unipolar depression. Clinical Psychology Review, 14 (7), 663–695.
Google Scholar
Segal Z. V., Williams J. M. G., Teasdale J. D. (2009). Terapia poznawcza depresji oparta na uważności. Nowa koncepcja profi laktyki nawrotów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Seligman M. E., Abramson L. Y., Semmel A., von Baeyer C. (1979). Depressive attributional style. Journal of Abnormal Psychology, 88 (3), 242–247.
Google Scholar
Seligman M. E., Walker E. F., Rosenhan D. L. (2003). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar
Sęk H. (2005). Kierunki behawioralne i podejście poznawcze w psychologii klinicznej. [W:] H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna (t. 1, s. 105‒118). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Spinhoven P., Giesen-Bloo J., van Dyck R., Kooiman K., Arntz A. (2007). The therapeutic Alliance in schema-focused therapy and transference-focused psychotherapy for borderline personality disorder. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 75 (1), 104–115.
Google Scholar
Stachowski R., Dobroczyński B. (2008). Historia psychologii – od Wundta do czasów najnowszych. [W:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1, s. 73–136) Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Weishaar M. E. (2007). Aaron T. Beck. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Williams J. M. G., Teasdale J. D., Segal Z. V., Soulsby J. (2000). Mindfulness-based cognitive therapy reduces overgeneral autobiographical memory in formerly depressed patients. Journal of Abnormal Psychology, 109 (1), 150–155.
Google Scholar
Young J. E. (1999). Cognitive Therapy for Personality Disorders: A Schema-Focused Approach. Sarasota: Professional Resource Press.
Google Scholar
Young J. E., Klosko J. S., Weishaar M. E. (2003). Schema Therapy a Practitioner’s Guide. New York, London: The Guilford Press.
Google Scholar
