The Fate of the Brazilian Collection of the State Zoological Museum in Warsaw Before and During the Second World War (1939–1945)
DOI:
https://doi.org/10.18778/3071-7779.2025.1.04Słowa kluczowe:
State Zoological Museum, scientific expeditions, fauna of Brazil, natural history collections, World War II, wartime lossesAbstrakt
Before the Second World War, the State Zoological Museum in Warsaw was a dynamically functioning research institution, characterised by its rapidly growing collections of contemporary animals for scientific, educational and exhibition purposes. The specimens were mainly collected during expeditions organised by the museum’s staff. One of the explorers was Tadeusz Chrostowski (1878–1923), an ornithologist and head of the Neotropical Birds Department of the Museum. The naturalist organised three expeditions to Brazil in 1910–1911, 1913–1915 and 1921–1923. He explored areas of the state of Paraná that were considered the least explored. Chrostowski’s last journey, known as the Polish Zoological Expedition, received the most attention in scientific and social circles. It was the leading overseas scientific expedition organised by the newly revived Polish state. In addition to Chrostowski, the research team included the entomologist Tadeusz Jaczewski (1899–1974) and the taxidermist Stanisław Borecki (1888–1968). The team aimed to study the fauna of southern and central Paraná, specifically in areas with araucaria humid forests inhabited by Polish colonies, subtropical forests, and along the rivers Ivaí, Paraná and Iguaçu. A collection of over 22,000 zoological specimens was one of the outcomes of the fieldwork. The material included many species of birds first found in the Paraná. The collection was taken to Warsaw in 1924 and was available to researchers in the museum until 1939. The Second World War was a tragic event in the history of the institution. Not only did it interrupt scientific and research activities, but it also contributed to the loss of part of the collection. Among the museum’s war losses were more than 2 million animal specimens, including more than 20,000 of Chrostowski’s specimens. The collections were destroyed, confiscated and exported and many were dispersed. Research into the history of Chrostowski’s collection aims to reconstruct and describe it, as well as to spread knowledge of the wartime losses suffered by the State Zoological Museum during the Second World War.
Bibliografia
AMIZPAN. Sign. 1/75 (111/I) — Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Państwowe Muzeum Zoologiczne w Warszawie. Państwowe Muzeum Zoologiczne – wycinki prasowe (1928–1953): W krainie baśni świata zwierzęcego. Muzeum zoologiczne wznawia swą działalność, “Kurier Codzienny” 1947, 3(7).
Zobacz w Google Scholar
AMIZPAN. Sign. 1/99 (2256) — Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Dokumenty dotyczące organizacji pracy Państwowego Muzeum Zoologicznego w okresie okupacji (1939–1945).
Zobacz w Google Scholar
AMIZPAN. Sign. 1/360 (5591) — Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Państwowe Muzeum Zoologiczne w Warszawie. S. Feliksiak, Kilka słów o stratach Państwowego Muzeum Zoologicznego w czasie wojny (1952).
Zobacz w Google Scholar
AMIZPAN. Sign. KEF648 — Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Tadeusz Jaczewski.
Zobacz w Google Scholar
AMIZPAN. Sign. KEF160 — Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Pierwsi pracownicy Muzeum 1920: J. Domaniewski, J. Sztolcman, T. Chrostowski, W. Poliński (photo from the J. Domaniewski Collection).
Zobacz w Google Scholar
AMIZPAN. Photo — Archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. (Photos of Państwowe Muzeum Zoologiczne 1945–1949).
Zobacz w Google Scholar
PAHB – Private archive of Higor Gabriel Borecki in Cândido de Abreu. Birth Certificate of Stanisław Borecki dated December 16, 2020, issued by the Central State Historical Archive in Lviv.
Zobacz w Google Scholar
Brzęk G. 1997. Straty wśród zoologów polskich w następstwie II wojny światowej. “Annalecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 6(2), 173–197.
Zobacz w Google Scholar
The Catalogue of Wartime Loses of the Ministry of Culture and National Heritage. http://www.dzielautracone.gov.pl/katalog-strat-wojennych/wyszukiwanie-zaawansowane?s=okaz+przyrodniczy. Available on-line: 25 September 2024.
Zobacz w Google Scholar
Chrostowski T. 1912. Kolekcya ornitologiczna ptaków parańskich. Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Chrostowski T. 1921. On Some Rare or Little Known Species of South-American Birds. “Annales Zoologici Musei Polonici Historiae Naturalis” 1(1), 31–40.
Zobacz w Google Scholar
Daszkiewicz P., Iwan D. 2016. Straty wojenne Państwowego Muzeum Zoologicznego – raport Stanisława Feliksiaka (1906–1922). “Pamięć i Sprawiedliwość” 27, 431–439.
Zobacz w Google Scholar
Daszkiewicz P., Iwan D. 2020. Co wiemy o Muzeum Branickich? Listy Jana Sztolcmana do Benedykta Dybowskiego ze zbiorów poznańskiego oddziału Archiwum PAN – interesujący przyczynek dla historii zbiorów przyrodniczych w Polsce. “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 65(2), 77–87.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.20.013.11994
Daszkiewicz P., Iwan D., Kowalski H., Mierzwa-Szymkowiak D., Zaborowski R. 2016. 150-lecie Gabinetu Zoologicznego w Warszawie (1818–1968). “Memorabilia Zoologica” NS 1, 1–202.
Zobacz w Google Scholar
Gajl K. 1923. Wspomnienia o śp. Tad. Chrostowskim. “Przyroda i Technika” 10(2), 630–632.
Zobacz w Google Scholar
Isaakowa M. 2011. Polka w puszczach Parany. Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Iwan D., Daszkiewicz P. 2021. Koncepcja organizacji pracy w instytucji naukowej – ankiety i opracowania z okresu okupacji (1941–1942) w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie. “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 66(3), 51–59.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.21.018.14179
Iwan D., Mierzwa-Szymkowiak D., Wawer W. 2021. Zbiory przyrodnicze Muzeum i Instytutu Zoologii PAN – świadectwo polskiego wkładu w rozwój światowych badań bioróżnorodności prowadzonych od początku XIX wieku. “Kosmos” 70(2), 241–254.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.36921/kos.2021_2779
Jaczewski T. 1923. Pamięci Tadeusza Chrostowskiego. Curitiba.
Zobacz w Google Scholar
Jaczewski T. 1925. The Polish Zoological Expedition to Brazil in the years 1921–1924. Itinerary and bref report. “Annales Zoologici Musei Polonici Historiae Naturalis” 4(4), 326–351.
Zobacz w Google Scholar
Jaczewski T. 1972. Przed pół wiekiem. “Przegląd Zoologiczny” 16(1), 93–94.
Zobacz w Google Scholar
Kazubski L. 1996. History of the Museum and Institute of Zoology, PAS. “Bulletin of the Museum and Institute of Zoology PAS” 1, 7–19.
Zobacz w Google Scholar
Mierzwa-Szymkowiak D., Bunalski M. 2013. Tadeusz Franciszek Antoni Jaczewski (1899–1974). In: M. Bunalski, J. Nowacki, P. Sienkiewicz (eds), Księga Jubileuszowa na 100-lecie Polskiego Towarzystwa Entomologicznego. Poznań, 152–154.
Zobacz w Google Scholar
Mlíkovský J. 2009. Types of birds in the collections of the Museum and Institute of Zoology, Polish Academy of Sciences, Warszawa, Poland. Part. 3. South American birds. “Journal of the National Museum (Prague), Natural History Series” 178(5), 17–180.
Zobacz w Google Scholar
Piechnik Ł., Kurek P. 2016. Ssaki neotropików odkryte przez polskich naturalistów. Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Poliński W. 1923. Polska wyprawa zoologiczna do Brazylii. “Przyroda i Technika” 2, 117–119.
Zobacz w Google Scholar
Straube F.C. 2016. Ruínas e urubus: História da Ornitologia no Paraná. Periodo de Chrostowski 2 (1910). Curitiba.
Zobacz w Google Scholar
Straube F.C., Urben-Filho A., Kopij G. 2003. Cartas comentadas de Tadeusz Chrostowski, 1. “Boletim do Instituto Histórico e Geográfico do Paraná” 54, 225–233.
Zobacz w Google Scholar
Straube F.C., Urben-Filho A., Kopij G. 2007. A imigração polonesa e suas colônias no Paraná, segundo Tadeusz Chrostowski. “Boletim do Instituto Histórico e Geográfico do Paraná” 68, 87–116.
Zobacz w Google Scholar
Sztolcman J. 1923. Tadeusz Chrostowski. “Przegląd Geograficzny” 4, 223–231.
Zobacz w Google Scholar
Sztolcman J. 1925. Ptaki zebrane w Paranie. (Z wyników naukowych Polskiej Wyprawy Zoologicznej do Brazylji w latach 1921–1924). “Annales Zoologici Musei Polonici Historiae Naturalis” 5(3), 107–196.
Zobacz w Google Scholar
W krainie baśni świata zwierzęcego. Muzeum zoologiczne wznawia swą działalność. 1947. “Kurier Codzienny” 3(7), 6.
Zobacz w Google Scholar
Wagner A. 1926a. Sprawozdanie dyrektora za r. 1924. “Prace Zoologiczne Państwowego Muzeum Przyrodniczego” 5(4), 267–273.
Zobacz w Google Scholar
Wagner A. 1926b. Sprawozdanie dyrektora za r. 1926. “Prace Zoologiczne Państwowego Muzeum Przyrodniczego” 5(4), 278–284.
Zobacz w Google Scholar
Wąsowska M., Winiszewska-Ślipińska G. 1996. The history of the collection of neotropical fauna in the Museum and Institute of Zoology PAS. Until 1939. “Bulletin of the Museum and Institute of Zoology PAS” 1, 29–34.
Zobacz w Google Scholar
Zabłocki W. 2020. Państwowe Muzeum Zoologiczne wobec powstania Polskiej Akademii Nauk: droga do powołania Instytutu Zoologicznego PAN. “Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 65(4), 81–98.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.20.029.12862
Zieliński S. 1932. Borecki Stanisław. In: S. Zieliński (ed.), Mały słownik pionierów polskich, kolonialnych i morskich. Podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, działacze i pisarze migracyjni. Warszawa, 37.
Zobacz w Google Scholar
Ziomek K. 2018. Obraz masowego wychodźctwa z ziem polskich do Brazylii w latach 1890–1897 na łamach ówczesnej prasy i literatury – zarys problematyki. “Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ” 23, 145–186.
Zobacz w Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
