Inspiracją do przygotowania niniejszego opracowania stały się sui generis „zapewnienia” Ministra Finansów, według których „Ministerstwo Finansów przy zatrudnianiu pracowników kieruje się kompetencjami osób aplikujących i nie posiada danych/informacji dotyczących ewentualnego spowinowacenia zatrudnionych osób z poszczególnymi parlamentarzystami, niezależnie od partii, której członkiem jest dany poseł”[1].
Wykorzystując w publikacji co do zasady metodę empiryczno-analityczną, dokonano analizy stanu zatrudnienia, wykształcenia, wynagrodzenia i płci pracowników/funkcjonariuszy Ministerstwa Finansów oraz wybranych obszarów organizacyjnych tej instytucji, kończąc na wnioskach de lege lata oraz postulatach de lege ferenda.
Podstawą nawiązania stosunków pracy/służby pracowników/funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej (dalej: S.C.-S.) i Ministerstwa Finansów jest umowa o pracę, mianowanie lub powołanie[2]. Jeśli chodzi o umowy cywilnoprawne (zlecenia czy o dzieło) Ministerstwo Finansów zawiera je jedynie w uzasadnionych sytuacjach, wymagających posiadania określonej wiedzy eksperckiej, przy jednoczesnym braku we własnych zasobach kadrowych tego rodzaju ekspertów[3].
Stan zatrudnienia wśród pracowników Ministerstwa Finansów w latach 2015–2022 co do zasady ma tendencję wzrostową:
Stan zatrudnienia wśród funkcjonariuszy celnych, a od 1 marca 2017 r. funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej w latach 2015–2022 również charakteryzuje się tendencją wzrostową[9]:
W Ministerstwie Finansów zadziwiająco wysoka jest liczba wakatów w korpusie służby cywilnej[11] za okresy sprawozdawcze od 2017 do 2022 r.[12], odpowiednio: a) 2017 r. – 711,35 etatu; b) 2018 r. – 765,88 etatu; c) 2019 r. – 658,18 etatu; d) 2020 r. – 589,08 etatu; e) 2021 r. – 422,84 etatu; f) od 1 stycznia 2022 do 30 czerwca 2022 r. – 402,61 etatu[13]. Analogiczna sytuacja dotyczy liczby wakatów w Ministerstwie Finansów w Służbie Celno-Skarbowej[14], która kształtuje się następująco: a) 2017 r. – 56 etatów; b) 2018 r. – 92 etaty; c) 2019 r. – 49 etatów; d) 2020 r. – 42,5 etatu; e) 2021 r. – 49,125 etatu; f) I półrocze 2022 r. – 46,125 etatu[15]. Tytułem porównania: liczba odejść do liczby przyjęć (w tym zastępstwa) w Ministerstwie Finansów w latach 2017–2022 w grupie członków korpusu służby cywilnej, osób zajmujących stanowiska pomocnicze, robotnicze lub obsługi oraz wewnętrznej służby ochrony wynosiła: a) 2017 r. – 211 : 737 (+526); b) 2018 r. – 563 : 337 (–226); c) 2019 r. – 205 : 282 (+77); d) 2020 r. – 373 : 488 (+115); e) 2021 r. – 286 : 352 (+66); f) 2022 r. (sumarycznie z II kwartałem) – 133 : 193 (+60)[16]. Natomiast w odniesieniu do funkcjonariuszy S.C. -S., uwzględniając mianowania do służby oraz przeniesienia służbowe funkcjonariuszy do pełnienia służby w komórkach organizacyjnych w Ministerstwie Finansów, a także zwolnienia ze służby i przeniesienia służbowe funkcjonariuszy, w poszczególnych latach przyjęto/odeszło (w tym zastępstwa): a) 2017 r. – 15/38 (+23)[17]; b) 2018 r. – 8/50 (+42); c) 2019 r. – 10/45 (+35); d) 2020 r. – 21/26 (+5); e) 2021 r. – 26/31 (+5); 2022 r. (sumarycznie z II kwartałem) – 25/32 (+7)[18].
Biorąc powyższe pod uwagę, należy podzielić pogląd przedstawiciela Sekcji Administracji Skarbowej NSZZ „Solidarność”, że tzw. oddelegowywanie, wypożyczanie/przemieszczanie[19] pracowników, np. z urzędów skarbowych[20] m.in. do Ministerstwa Finansów lub Krajowej Informacji Skarbowej[21], podlega jednoznacznie negatywnej ocenie[22].
Struktura wiekowa 2810[23] osób zatrudnionych oraz pełniących służbę w Ministerstwie Finansów na 15 czerwca 2018 r.[24] wynosi: 445 osób w wieku 18–35 lat (15,84%), 1188 osób w wieku 36–45 lat (42,28%), 779 osób w wieku 46–55 lat (27,72%), 380 osób w wieku 56–65 lat (13,52%), 18 osób w wieku 66 i więcej lat (0,64%). Natomiast na 31 grudnia 2021 r. struktura wiekowa 2605 pracowników zatrudnionych w Ministerstwie Finansów wygląda następująco: 474 osoby w wieku 18–35 lat (18,19%), 964 osoby w wieku 36–45 lat (37%), 875 osób w wieku 46–55 lat (33,58%), 279 osób w wieku 56–65 lat (10,71%), 13 osób w wieku 66 i więcej lat (0,49%)[25].
Reasumując, po prawie 3,5 roku w przedziałach wiekowych: a) 18–35 lat – nastąpił wzrost zatrudnienia o blisko 3%; b) 36–45 lat – nastąpił spadek zatrudnienia o ponad 5%; c) 46–55 lat – nastąpił wzrost zatrudnienia o prawie 6%; d) 56–65 lat – nastąpił spadek zatrudnienia o prawie 3%; d) 66 i więcej lat – nastąpił spadek zatrudnienia o blisko 0,20%.
Na 5 października 2022 r. udział w zatrudnieniu kobiet i mężczyzn (pracownicy) w Ministerstwie Finansów w ujęciu procentowym wynosił 63% i 37%[26]. Natomiast struktura zatrudnienia w ujęciu procentowym w podziale na stanowiska i płeć w Ministerstwie Finansów w analogicznym okresie przedstawiała się następująco: administrator: kobiety – 63%, mężczyźni – 37%; administrator systemu: kobiety – 50%, mężczyźni – 50%; audytor wewnętrzny: kobiety – 50%, mężczyźni – 50%; dowódca zmiany: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; dyrektor: kobiety – 38%, mężczyźni – 62%; dyrektor generalny: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; ekspert: kobiety – 48%, mężczyźni – 52%; główny księgowy obsługi subwencji ogólnej i wpłat jednostek samorządu terytorialnego: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; główny księgowy obsługi środków własnych UE: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; główny specjalista: kobiety – 69%, mężczyźni – 31%; główny specjalista do spraw legislacji: kobiety – 82%, mężczyźni – 18%; informatyk: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; inspektor: kobiety – 33%, mężczyźni – 67%; kierowca samochodu osobowego: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; kierownik kancelarii tajnej: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; kontroler techniczny: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; kserografista: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; mechanik samochodowy: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; minister finansów: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; naczelnik wydziału: kobiety – 63%, mężczyźni – 37%; operator urządzeń powielających: kobiety – 57%, mężczyźni – 43%; operator urządzeń przygotowania danych: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; podreferendarz: kobiety – 64%, mężczyźni – 36%; podsekretarz stanu: kobiety – 33%, mężczyźni – 67%; radca: kobiety – 62%, mężczyźni – 38%; radca generalny: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; radca prawny: kobiety – 61%, mężczyźni – 39%; referendarz: kobiety – 76%, mężczyźni – 24%; robotnik transportowy: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; rzemieślnik specjalista: kobiety – 7%, mężczyźni – 93%; rzemieślnik wykwalifikowany: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; sekretarka: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; sekretarz: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; sekretarz stanu: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; serwisant urządzeń elektronicznych: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; specjalista: kobiety – 63%, mężczyźni – 37%; starszy administrator: kobiety – 60%, mężczyźni – 40%; starszy dyspozytor: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; starszy operator urządzeń przygotowania danych: kobiety – 100%, mężczyźni – 0%; starszy specjalista: kobiety – 71%, mężczyźni – 29%; starszy wartownik-konwojent: kobiety – 0%, mężczyźni – 100%; zastępca dyrektora: kobiety – 48%, mężczyźni – 52%[27].
Struktura płci funkcjonariuszy S.C.-S. pełniących służbę w Ministerstwie Finansów w ujęciu procentowym z podziałem na stanowiska według stanu na 5 października 2022 r. kształtuje się następująco: ekspert S.C.-S.: kobiety – 46,15%, mężczyźni – 53,85%; młodszy ekspert S.C.-S.: kobiety – 35,63%, mężczyźni – 64,37%; młodszy specjalista S.C.-S.: kobiety – 37,50%, mężczyźni – 62,50%; naczelnik wydziału: kobiety – 42,42%, mężczyźni – 57,58%; specjalista S.C.-S.: kobiety – 40%, mężczyźni – 60%; starszy ekspert S.C.-S.: kobiety – 51,11%, mężczyźni – 48,89%; starszy specjalista S.C.-S.: kobiety – 32,65%, mężczyźni – 67,35%; Szef Krajowej Administracji Skarbowej: kobiety – 0,00%, mężczyźni – 100,00%[28].
Według zapewnień Ministra Finansów płeć nie stanowi kryterium przy ustalaniu wysokości wynagrodzeń/uposażeń, ponieważ ich ustalanie dla pracowników i funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej odbywa się z poszanowaniem zasady równego traktowania i niedyskryminowania, m.in. ze względu na płeć[29]. Natomiast ewentualne różnice w wynagrodzeniach pracowników i funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej zajmujących stanowiska z tej samej grupy stanowisk wynikają z obiektywnych kryteriów, takich jak zakres zadań realizowanych na danym stanowisku i stopień ich skomplikowania, a także zakres odpowiedzialności oraz kwalifikacje wymagane do jego zajmowania[30].
Według stanu na 31 grudnia 2021 r. wyższe wykształcenie[31] miało: 885 pracowników komórek organizacyjnych Ministerstwa Finansów będących jednostkami organizacyjnymi Krajowej Administracji Skarbowej w Ministerstwie Finansów, 1471 pracowników Ministerstwa Finansów (bez komórek organizacyjnych Ministerstwa Finansów będących jednostkami organizacyjnymi Krajowej Administracji Skarbowej w Ministerstwie Finansów), 265 funkcjonariuszy S.C.-S.[32]
Kierunki wyższego wykształcenia w komórkach organizacyjnych Ministerstwa Finansów będących jednostkami organizacyjnymi Krajowej Administracji Skarbowej w Ministerstwie Finansów, to: administracja – 173 osoby, prawo – 152 osoby, ekonomia – 106 osób, zarządzanie i marketing – 95 osób, finanse i rachunkowość – 33 osoby, prawo podatkowe i rachunkowość – 2 osoby, doradztwo podatkowe – 1 osoba, inne, w tym: politologia – 27 osób, filologia – 16 osób, informatyka – 14 osób, europeistyka – 6 osób[33]. Natomiast kierunki wyższego wykształcenia w Ministerstwie Finansów, bez komórek organizacyjnych Ministerstwa Finansów będących jednostkami organizacyjnymi Krajowej Administracji Skarbowej w Ministerstwie Finansów, to: administracja – 176 osób, prawo – 273 osoby, ekonomia – 200 osób, zarządzanie i marketing – 109 osób, finanse i rachunkowość – 46 osób, prawo podatkowe i rachunkowość – 1 osoba, doradztwo podatkowe – 1 osoba, inne, w tym: politologia – 48 osób, filologia – 19 osób, informatyka – 16 osób, europeistyka – 12 osób[34].
Liczba funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej, którzy ukończyli wyższe studia na danym kierunku, wynosi: administracja – 36 osób, prawo – 55 osób, ekonomia – 33 osoby, zarządzanie i marketing – 30 osób, administracja systemami bezpieczeństwa – 2 osoby, finanse i rachunkowość – 1 osoba, inne, w tym: politologia – 12 osób, filologia – 7 osób, bezpieczeństwo narodowe – 2 osoby, finanse i bankowość – 5 osób, informatyka – 6 osób, bezpieczeństwo wewnętrzne – 5 osób, ekonomika i organizacja produkcji – 3 osoby, politologia i nauki społeczne – 3 osoby, elektrotechnika – 3 osoby, zarządzanie – 3 osoby, organizacja i zarządzanie – 2 osoby, stosunki międzynarodowe – 1 osoba[35].
Przykładowo: w Departamencie Relacji z Klientami w Ministerstwie Finansów pracują 44 osoby z wyższym wykształceniem. Zatrudnieni w tym departamencie pracownicy mają wykształcenie wyższe na następujących kierunkach studiów: administracja – 12 osób, zarządzanie i marketing – 6 osób, finanse i bankowość – 4 osoby, prawo – 4 osoby, informatyka – 3 osoby, stosunki międzynarodowe – 3 osoby, politologia – 3 osoby, socjologia – 2 osoby, chemia – 1 osoba, włókiennictwo – 1 osoba, elektronika i telekomunikacja – 1 osoba, filologia polska – 1 osoba, matematyka – 1 osoba, pedagogika –1 osoba, finanse i rachunkowość – 1 osoba[36].
Reasumując, należy „wzmocnić” struktury organizacyjne Ministerstwa Finansów o osoby ze sprofilowanym wykształceniem w obszarzeszeroko rozumianych finansów publicznych[37]. Co więcej, niezrozumienie i dezaprobatę budzi dodatkowo fakt, iż nie powstanie zapowiadana przez Ministerstwo Finansów we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Nauki[38] uczelnia wyższa, która miała kształcić kadry resortu finansów[39]. Oficjalnym powodem rezygnacji są podobno oszczędności i tzw. wyniki analizy, która została przeprowadzona w trakcie prac nad projektem[40]. Autor w niniejszej publikacji czuje się zwolniony z potrzeby nawet skrótowego przedstawienia wymagań wobec osób, które zajmują i będą w przyszłości zajmować różne kierownicze stanowiska w Ministerstwie Finansów, ponieważ w piśmiennictwie przedstawiono już ten obszar w sposób bardzo klarowny[41].
Średnie miesięczne wynagrodzenie pracowników w Ministerstwie Finansów, według stanu na 5 października 2022 r., wynosi 8785,55 zł brutto[42]. Natomiast średnie uposażenie funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej, pełniących służbę w Ministerstwie Finansów, wynosi 7738,76 zł brutto[43]. Przykładowo: na 11 kwietnia 2022 r. wynagrodzenie brutto 48 pracowników zatrudnionych w Departamencie Relacji z Klientami Ministerstwa Finansów[44], utworzonym z dniem 1 stycznia 2022 r., wynosi: 9111,3 zł (dominanta wynagrodzenia brutto); 8244,59 zł (średnie wynagrodzenie brutto); 7177,29 zł (mediana wynagrodzenia brutto)[45].
Wysokość wydatków przeznaczonych dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach dyrektorskich oraz innych kierowniczych w Ministerstwie Finansów w latach 2015–2022 przedstawia się następująco[46]:
Mediana, dominanta i średnie miesięczne wynagrodzenie ogółem osób zatrudnionych na stanowisku dyrektora departamentu w Ministerstwie Finansów w latach 2017–2022[47] wynosiły odpowiednio:
Zgodnie z danymi ze sprawozdania Rb-70 o zatrudnieniu i wynagrodzeniach w Ministerstwie Finansów za lata 2015–2021 oraz za pierwszy kwartał 2022 r. fundusz na wynagrodzenia osobowe w następujących grupach pracowniczych: osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe, osoby nieobjęte mnożnikowymi systemami wynagrodzeń, członkowie korpusu służby cywilnej wynosił w: a) 2015 r. – 163 028 729,66 zł; b) 2016 r. – 173 722 381,42 zł; c) 2017 r. – 219 605 124,77 zł; d) 2018 r. – 257 716 667,58 zł; e) 2019 r. – 258 568 821,05 zł; f) 2020 r. – 251 111 030,85 zł; g) 2021 r. – 297 392 391,89 zł; h) I kwartale 2022 r. – 75 781 473,58 zł[49].
Pracownikom i funkcjonariuszom S.C.-S. w latach 2019–2022 została wypłacona łączna kwota premii i nagród brutto w wysokości: a) 2019 r. – 62 185 760,56 zł; b) 2020 r. – 3 541 476,19 zł; c) 2021 r. – 50 693 757,62 zł: d) 2022 r. – 63 690 798,89 zł[50]. Łączna wysokość nagród za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej, przyznanych pracownikom oraz funkcjonariuszom S.C.-S. w Ministerstwie Finansów w latach 2018–2022[51], przedstawia się następująco[52]:
W 2022 r. nagrody przyznano 152 osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej[53] (średnia nagroda wyniosła 9097,12 zł brutto, najniższa 434,75 zł brutto, a najwyższa 25 000 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2022 r. przyznano 2549 osobom (średnia nagroda wyniosła 4531,58 zł brutto, najniższa 22,95 zł brutto, a najwyższa 32 950 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2022 r. zostały wypłacone 330 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2022 r. premii uznaniowej wyniosła 675,57 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 523,64 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 798,27 zł brutto)[54].
W 2021 r. nagrody przyznano 147 osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej (średnia nagroda wyniosła 10 981,62 zł brutto, najniższa 407 zł brutto, a najwyższa 35 000 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2021 r. przyznano 2434 osobom (średnia nagroda wyniosła 5080,69 zł brutto, najniższa nagroda 100 zł brutto, a najwyższa 50 000 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2021 r. zostały wypłacone 348 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2021 r. premii uznaniowej wyniosła 1271,57 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 40 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 2901 zł brutto)[55].
W 2020 r. nagrody przyznano 19 osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej (średnia nagroda wyniosła 5921,14 zł brutto, najniższa 864 zł brutto, a najwyższa 10 000 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2020 r. przyznano 135 osobom (średnia nagroda wyniosła 4337,85 zł brutto, najniższa 500 zł brutto, a najwyższa 12 000 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2020 r. zostały wypłacone 255 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2020 r. premii uznaniowej wyniosła 1051,42 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 39,6 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 1626 zł brutto)[56].
W 2019 r. nagrody przyznano 154 osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej (średnia nagroda wyniosła 8626,87 zł brutto, najniższa 300 zł brutto, a najwyższa 32 100 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2019 r. przyznano 2266 osobom (średnia nagroda wyniosła 4810,3 zł brutto, najniższa 100 zł brutto, a najwyższa 21 280 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2019 r. zostały wypłacone 218 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2019 r. premii uznaniowej wyniosła 846,13 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 61,83 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 2500 zł brutto).
W 2018 r. nagrody przyznano 148 osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej (średnia nagroda wyniosła 7700,52 zł brutto, najniższa 500 zł brutto, a najwyższa 23 000 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2018 r. przyznano 2551 osobom (średnia nagroda wyniosła 4355,45 zł brutto, najniższa 168 zł brutto, a najwyższa 25 000 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2018 r. zostały wypłacone 203 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2018 r. premii uznaniowej wyniosła 314,19 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 52,60 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 1006,80 zł brutto).
W 2017 r. nagrody przyznano 143 osobom zajmującym kierownicze stanowiska państwowe oraz osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej (średnia nagroda wyniosła 11 953,69 zł brutto, najniższa 700 zł brutto, a najwyższa 35 000 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2017 r. przyznano 2480 osobom (średnia nagroda wyniosła 6683,49 zł brutto, najniższa 400 zł brutto, a najwyższa 25 000 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2017 r. zostały wypłacone 128 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2017 r. premii uznaniowej wyniosła 269,41 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 50 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 832,8 zł brutto)[57].
W 2016 r. nagrody przyznano 127 osobom zajmującym kierownicze stanowiska państwowe oraz osobom zajmującym wyższe stanowiska w służbie cywilnej (średnia nagroda wyniosła 7870,13 zł brutto, najniższa 1000 zł brutto, a najwyższa 35 000 zł brutto). Nagrody dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2016 r. przyznano 1891 osobom (średnia nagroda wyniosła 4370,73 zł brutto, najniższa 420 zł brutto, a najwyższa 19 662 zł brutto). Natomiast premie dla pozostałych pracowników Ministerstwa Finansów w 2016 r. zostały wypłacone 89 osobom (średnia wysokość przyznanej w 2016 r. premii uznaniowej wyniosła 233,56 zł brutto, wysokość najniższej premii uznaniowej wyniosła 32,44 zł brutto, a wysokość najwyższej premii uznaniowej 476,52 zł brutto)[58].
Na zakończenie powyższych rozważań warto przywołać słowa Minister Finansów, według której „w sferze budżetowej zarabia się mniej, ale z drugiej strony zapewnia ona stabilną pracę. Znam osobiście wiele osób, które z sektora prywatnego przechodzą do publicznego, choćby po to, żeby zbudować swoje CV. Jak sektor państwowy nadąża – czy też nie nadąża – za sektorem prywatnym, to jest zagadnienie nie tego roku, ani nawet poprzedniego, ale kilku lat. A może nawet i dekad. Pracuję w sektorze publicznym od początku mojej kariery i zawsze płace nie nadążały za sektorem prywatnym. Na pewno jest to zagadnienie, które wymaga głębszej refleksji – bo jest oczekiwanie, aby administracja stawała się coraz bardziej profesjonalna. Tu potrzebne są rozwiązania horyzontalne, długoterminowe”[59]. Cóż można rzec na takie dictum: do dyskusji, ale to już na gruncie innego opracowania lub najlepiej debaty akademickiej, ewentualnie konferencyjnej.
W Ministerstwie Finansów liczba departamentów w latach 2017–2022 przedstawiała się następująco[60]: 2017 r. – 33; 2018 r. – 34; 2019 r. – 34; 2020 r. – 36; 2021 r. – 35; na 30 kwietnia 2022 r. – 35 (szczegółowe dane – tabela 1). Oznacza to, że:
Warto także zwrócić uwagę na tendencję wzrostową liczby funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej w departamentach Ministerstwa Finansów od 1 marca 2017 r. I tak: a) 2017 r. – 125 osób; b) 2018 r. – 133 osoby; c) 2019 r. – 145 osób; d) 2020 r. – 147 osób; e) 2021 r. – 147 osób; f) 2022 r.[62] – 145 osób. Natomiast w biurach: a) 2017 r. – 60 osób; b) 2018 r. – 100 osób; c) 2019 r. – 125 osób; d) 2020 r. – 131 osób; e) 2021 r. – 141 osób; f) 2022 r.[63] – 156 osób[64].
Nie sposób nie dostrzec powołanego w Ministerstwie Finansów z dniem 1 stycznia 2022 r. Departamentu Relacji z Klientami[65], którego celem „było zebranie w jednym departamencie dotychczas prowadzonych działań w obszarze usprawniania obsługi klientów KAS oraz powierzenie nowych zadań związanych ze strategią rozwoju kanałów zdalnych oraz nowym modelem wielokanałowej obsługi klientów KAS zarówno w kanałach zdalnych, jak i stacjonarnych. Realizacja tych czynności w DRK pozwoli osiągnąć synergię działań, optymalizację i standaryzację procesów oraz przyspieszy transformację cyfrową KAS w tym obszarze”[66]. Tylko tytułem przypomnienia – Departament Relacji z Klientami mocno promował (promuje?) m.in. „quasi-produkty podatkowe”, takie jak klient w centrum uwagi, ulga językowa/upraszczanie języka, audyt pism w uldze językowej.
Tabela 1. Nazwy departamentów w Ministerstwie Finansów w latach 2017–2022[67] wraz z liczbą zatrudnionych osób
| Nazwa departamentu | Liczba zatrudnionych osób | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 31.12.2017 | 31.12.2018 | 31.12.2019 | 31.12.2020 | 31.12.2021 | 30.04.2022 r. | |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
|
Departament Analityki Danych i Zarządzania Strategicznego |
– |
– |
– |
– |
– |
38 |
|
Departament Analiz |
– |
81 |
102 |
95 |
94 |
– |
|
Departament Analiz Podatkowych |
– |
– |
– |
16 |
15 |
16 |
|
Departament Audytu Środków Publicznych |
443 |
429 |
69 |
68 |
73 |
73 |
|
Departament Bezpieczeństwa i Ochrony Informacji |
68 |
74 |
82 |
93 |
96 |
95 |
|
Departament Budżetu Państwa |
62 |
75 |
76 |
79 |
76 |
79 |
|
Departament Budżetu, Logistyki i Kadr Krajowej Administracji Skarbowej |
52 |
49 |
– |
– |
– |
– |
|
Departament Budżetu, Majątku i Kadr Krajowej Administracji Skarbowej |
– |
– |
– |
40 |
45 |
48 |
|
Departament Ceł |
77 |
79 |
76 |
59 |
58 |
60 |
|
Departament Cen Transferowych i Wycen |
6 |
15 |
12 |
14 |
18 |
– |
|
Departament Długu Publicznego |
41 |
40 |
40 |
40 |
37 |
35 |
|
Departament Efektywności Wydatków Publicznych i Rachunkowości |
– |
– |
– |
48 |
51 |
50 |
|
Departament Finansowania Sfery Budżetowej |
62 |
66 |
69 |
66 |
68 |
68 |
|
Departament Finansowania Sfery Gospodarczej |
38 |
43 |
42 |
41 |
43 |
39 |
|
Departament Finansów i Księgowości |
59 |
53 |
56 |
65 |
66 |
64 |
|
Departament Finansów Samorządu Terytorialnego |
41 |
44 |
46 |
45 |
45 |
43 |
|
Departament Gwarancji i Poręczeń |
31 |
32 |
33 |
32 |
30 |
30 |
|
Departament Informacji Finansowej |
63 |
70 |
75 |
86 |
91 |
93 |
|
Departament Informatyzacji |
139 |
155 |
159 |
183 |
– |
– |
|
Departament Instytucji Płatniczej |
73 |
69 |
70 |
72 |
73 |
75 |
|
Departament Kluczowych Podmiotów |
55 |
57 |
75 |
104 |
126 |
131 |
|
Departament Kontroli i Analiz Ekonomicznych |
72 |
– |
– |
– |
– |
– |
|
Departament Krajowej Administracji Skarbowej |
– |
– |
104 |
– |
– |
– |
|
Departament Nadzoru nad Kontrolami |
– |
77 |
86 |
92 |
101 |
101 |
|
Departament Organizacji i Wdrożeń |
53 |
57 |
– |
– |
– |
– |
|
Departament Organizacji i Współpracy Międzynarodowej Krajowej Administracji Skarbowej |
– |
– |
– |
86 |
91 |
89 |
|
Departament Orzecznictwa Podatkowego |
– |
– |
– |
40 |
54 |
58 |
|
Departament Poboru Opłat Drogowych |
– |
– |
– |
139 |
137 |
124 |
|
Departament Poboru Podatków |
140 |
98 |
109 |
52 |
68 |
54 |
|
Departament Podatków Dochodowych |
41 |
45 |
40 |
38 |
41 |
63 |
|
Departament Podatków Sektorowych, Lokalnych oraz Podatku od Gier |
42 |
43 |
45 |
42 |
22 |
– |
|
Departament Podatku Akcyzowego |
36 |
34 |
38 |
39 |
68 |
– |
|
Departament Podatku Akcyzowego i Podatku od Gier |
– |
– |
– |
– |
– |
71 |
|
Departament Podatku od Towarów i Usług |
48 |
51 |
48 |
51 |
48 |
52 |
|
Departament Polityki Makroekonomicznej |
50 |
48 |
47 |
50 |
51 |
55 |
|
Departament Polityki Podatkowej |
– |
– |
– |
– |
– |
75 |
|
Departament Polityki Wydatkowej |
39 |
22 |
25 |
– |
– |
– |
|
Departament Prawny |
77 |
73 |
82 |
91 |
91 |
88 |
|
Departament Rachunkowości i Rewizji Finansowej |
41 |
52 |
45 |
– |
– |
– |
|
Departament Relacji z Klientami |
– |
– |
– |
– |
– |
49 |
|
Departament Rozwoju Rynku Finansowego |
51 |
52 |
51 |
57 |
55 |
57 |
|
Departament Ryzyka Podatkowego |
– |
– |
– |
– |
– |
85 |
|
Departament Systemu Podatkowego |
47 |
63 |
67 |
66 |
65 |
– |
|
Departament Wspierania Polityk Gospodarczych |
42 |
42 |
46 |
43 |
46 |
45 |
|
Departament Współpracy Międzynarodowej |
47 |
48 |
48 |
45 |
46 |
47 |
|
Departament Zarządzania Informatyzacją |
– |
– |
– |
– |
18 |
– |
|
Departament Zarządzania Informatyzacją i Projektami |
– |
– |
– |
– |
– |
35 |
|
Departament Zarządzania Strategicznego |
34 |
42 |
42 |
31 |
34 |
– |
|
Departament Zwalczania Przestępczości Ekonomicznej |
22 |
23 |
25 |
75 |
70 |
71 |
Źródło: opracowanie własne.
Zgodnie z art. 943 § 1 Kodeksu pracy[68] pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Oznacza to, że regulacja kodeksowa dotyczy każdego pracodawcy, w tym również Ministerstwa Finansów. Niezależnie od powyższej ustawowej regulacji w Ministerstwie Finansów kwestię obowiązku pracodawcy do przeciwdziałania zjawisku mobbingu reguluje także regulamin pracy. Co więcej, w Ministerstwie Finansów obowiązuje zarządzenie Ministra Finansów z dnia 17 lutego 2020 r. w sprawie wprowadzenia polityki przeciwdziałania nieprawidłowościom w Ministerstwie Finansów[69]. Jest to dokument ramowy, który wskazuje katalog nieprawidłowości, w tym zjawisko mobbingu oraz podstawowe role i zadania w procesie przeciwdziałania mobbingowi[70]. W Ministerstwie Finansów obowiązuje również zarządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 19 lipca 2021 r. w sprawie zasad zgłaszania informacji o nieprawidłowościach w Ministerstwie Finansów (imiennie i anonimowo)[71]. Ponadto w ramach programu adaptacyjnego kierowanego do nowo zatrudnionych pracownicy Ministerstwa Finansów omawiają regulacje i działania podejmowane w ramach budowania kultury uczciwości w ministerstwie[72].
W Ministerstwie Finansów działa Komisja Antymobbingowa, a polityka przeciwdziałania mobbingowi realizowana jest zgodnie z Wewnętrzną Polityką Antymobbingową, stanowiącą załącznik do zarządzenia Dyrektora Generalnego Ministerstwa Finansów nr 33/BDG/2017 z dnia 20 grudnia 2017 r.[73]
Wewnętrzna Polityka Antymobbingowa określa:
Polityka Antymobbingowa wskazuje, że przeciwdziałanie mobbingowi, w tym innym formom przemocy psychicznej, realizowane jest w Ministerstwie Finansów w szczególności poprzez:
Reasumując, zapewne dzięki powyższym regulacjom w Ministerstwie Finansów nie stwierdzono przypadku mobbingu i m.in. dlatego nie są tam prowadzone badania w tym zakresie[76]. Z drugiej strony przy ciągłych zmianach na stanowiskach kierowniczych, począwszy od ministra, zastępców, a kończąc na stanowiskach dyrektorskich, aż trudno uwierzyć, że w organizacji zatrudniającej średnio około 2,5 tysiąca osób nie dochodzi do tego typu zachowań. Zapewne autor niniejszej publikacji nie docenia „skuteczności” powyższych regulacji ustawowych, a w szczególności unormowań wewnętrznych Ministra Finansów.
„Rolą urzędnika ma być neutralność, a nie podległość polityczna”[77], ponieważ w przeciwnym razie mamy do czynienia z udawaniem, że służba cywilna istnieje[78]. Według Szefa Służby Cywilnej służba cywilna w Polsce nie jest upolityczniona, ponieważ „w znakomitej większości jest ona neutralna politycznie i bezstronna”[79]. Ponadto Szef Służby Cywilnej na stwierdzenie, że od ponad pięciu lat nie ma konkursów na stanowiska dyrektorskie [także w Ministerstwie Finansów – przyp. I.N.], a kandydat może być powoływany z tzw. ulicy i odwoływany z dnia na dzień, odpowiada, że „zamysł jest taki, aby szybko zmieniać osoby, które się nie sprawdzają na określonym stanowisku”[80]. Innymi słowy: „obowiązujące przepisy ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej nie przewidują obowiązku przeprowadzania konkursów na wyższe stanowiska w służbie cywilnej”[81]. Tym samym w Ministerstwie Finansów – jak się wydaje – nie występuje opisana przez J. Itrich-Drabarek sytuacja, zgodnie z którą „tymczasem nas nie obowiązuje zasada, że rządy i parlamenty odchodzą, a urzędnicy trwają na posterunku. U nas wiele stanowisk, zwłaszcza dyrektorskich, traktuje się jak łupy wyborcze” [sic!][82].
Mając na uwadze „deklarację” Ministra Finansów (przywołaną w uwagach wprowadzających do publikacji), autor niniejszego opracowania na podstawie wykorzystanego materiału empirycznego „potwierdza”, że pracownicy oraz funkcjonariusze zatrudniani/powoływani na szeroko rozumiane stanowiska kierownicze (dyrektorów, zastępców, naczelników etc.) w Ministerstwie Finansów wraz z kierownictwem tej instytucji mają wymagane przez szeroko rozumiane akty prawne kompetencje (nawet z sektora bankowego) i w żadnym stopniu nie są spowinowaceni z poszczególnymi parlamentarzystami, niezależnie od partii/koalicji [sic!]. Innymi słowy, w Ministerstwie Finansów „nie występuje nepotyzm” w rzeczonym zakresie [sic!][83]. Warto jednak pamiętać – zgłaszając w tym miejscu postulat de lege ferenda do ustawodawcy – że tylko gwarancja apolityczności przy zatrudnianiu w administracji danin publicznych, co do zasady poprzez otwarte i transparentne konkursy na wszystkie stanowiska, m.in. dyrektorskie, zapewni fachowe „kadry”[84]. W przeciwnym razie „zapaść” administracji publicznej jest nieunikniona.
The article is devoted to the broadly defined HR and payroll aspects of employees and officers of the Ministry of Finance, together with selected areas of its organisational structure.
Godusławski B., Fiasko planów MF. Nie będzie magistrów z uszczelniania podatków [TYLKO U NAS], 2022, https://businessinsider.com.pl/finanse/fiasko-planow-mf-resort-nie-bedzie-mial-wlasnej-uczelni-wyzszej/ct7v5ph (dostęp: 2.03.2023).
Ministerstwo Finansów, Powstanie uczelnia kształcąca kadry resortu finansów, 2021, https://www.gov.pl/web/finanse/powstanie-uczelnia-ksztalcaca-kadry-resortu-finansow (dostęp: 12.02.2023).
Nagrody w Ministerstwie Finansów, https://www.skarbowcy.pl/blaster/extarticle.php?show=article&article_id=28507 (dostęp: 5.03.2023).
Nowak I., 120 radców skarbowych jako „elita” Krajowej Administracji Skarbowej, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2021, nr 2, https://doi.org/10.12775/PBPS.2021.007
Nowak I., An officer employed as a revenue collector in the structure of the National Revenue Administration – critical remarks, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2020, nr 3, https://apcz.umk.pl/PBPS/article/view/PBPS.2020.019/27009 (dostęp: 12.02.2023).
Nowak I., Krajowa Administracja Skarbowa – reasumpcja, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2022, nr 1, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2022.01.04
Nowak I. Krajowa Administracja Skarbowa w świetle „standardów” stanowionego prawa oraz polityki kadrowo-płacowej – uwagi krytyczne, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2021, nr 2, https://doi.org/10.12775/PBPS.2021.008
Nowak I., Metafizyka w stosowaniu prostego języka przez Krajową Administrację Skarbową i Ministerstwo Finansów, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2022, nr 3, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2022.03.03
Nowak I., National Revenue Administration – current organisational and financial problems, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2020, nr 2, https://doi.org/10.12775/PBPS.2020.010
Nowak I., „Polityczno-kadrowa” Krajowa Administracja Skarbowa, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2021, nr 4, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2021.04.05
Nowak I., Świadomość podatkowoprawna podmiotów administracji rządowej, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2022, nr 4, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2022.04.01
Nowak I., „Zasoby kadrowe” Krajowej Administracja Skarbowej: reasumpcja po 5 latach funkcjonowania, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2023, nr 1, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2023.01.06
Oddelegowania do KIS – informacje szczegółowe, b.d., https://www.skarbowcy.pl/blaster/extarticle.php?show=article&article_id=28358 (dostęp: 12.01.2023).
Radwan A., Płażek: Na szczytach władzy służba urzędnicza się nie przyjęła, 2022, https://serwisy.gazetaprawna.pl/samorzad/artykuly/8358511,sluzba-cywilna-urzednicy-plazek-wywiad-fachowcy-polityka.html (dostęp: 19.02.2023).
Radwan A., Przyszłoroczne podwyżki dla urzędników są całkiem przyzwoite [WYWIAD], „Dziennik Gazeta Prawna”, 10–14.11.2021, nr 218/219(5626/5627), https://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/8289331,dobroslaw-dowiat-urbanski-sluzba-cywilna-urzednik-podwyzki-wywiad.html (dostęp: 24.02.2023).
Radwan A., Urząd to nie korporacja, „Dziennik Gazeta Prawna”, 24.11.2021, nr 227(5635).
Radwan A., Urzędnicy potrzebują zmian. Bez tego administracji grozi zapaść, „Dziennik Gazeta Prawna”, 22.02.2023, nr 37(5951).
Radwan A., Uścisk dłoni i medal (nie)zastąpią podwyżki, „Dziennik Gazeta Prawna”, 9.11.2022, nr 217(5879).
Radwan A., Żadnego państwa nie stać na biedną administrację, ponieważ jej bieda generuje kłopoty, „Dziennik Gazeta Prawna”, 23.02.2022, nr 37(5699).
Rzeczkowska M., Minister finansów o podwyżkach. „W sferze budżetowej zarabia się mniej, ale zapewnia ona stabilną pracę”, 2022, https://businessinsider.com.pl/twoje-pieniadze/minister-finansow-o-podwyzkach-w-sferze-budzetowej-zarabia-sie-mniej-ale-zapewnia-ona/t8ehxg3 (dostęp: 3.03.2023).
Siwy S., Do Premiera – Służba Cywilna, 2020, https://celnicy.pl/threads/do-premiera-sluzba-cywilna.16913/ (dostęp: 11.02.2023).
Teszner K., Melezini A., Kontrola celno-skarbowa – wybrane aspekty ustrojowe i proceduralne, „Białostockie Studia Prawnicze” 2019, vol. 24, nr 3, https://doi.org/10.15290/bsp.2019.24.03.01
Z urzędów zabierają etaty, u siebie hodują wakaty…, b.d., https://www.skarbowcy.pl/blaster/extarticle.php?show=article&article_id=28378 (dostęp: 13.02.2023).
Zabieranie ludzi z US – ciąg dalszy, b.d., https://www.skarbowcy.pl/blaster/extarticle.php?show=article&article_id=28322 (dostęp: 22.02.2023).
Zmiany w kontroli w IAS w Warszawie, b.d., https://www.skarbowcy.pl/blaster/extarticle.php?show=article&article_id=28326 (dostęp: 10.02.2023).
