Użyty w tytule zwrot „polityczno-kadrowa” w konfrontacji z treścią publikacji ma charakter przewrotny i jest zamierzonym działaniem autora, który na przykładzie funkcjonującej w polskim systemie prawnym od 1 marca 2017 r. Krajowej Administracji Skarbowej krytycznie ocenia zarówno poczynania ustawodawcze dotyczące jakości, formy i stylu stanowionego prawa podatkowego, jak i polityki kadrowej. Tym samym, cytując „klasyka demokracji” minionego okresu: „sprawy zaszły tak daleko, że muszą się znaleźć w całej rozciągłości na widowni publicznej. Przemilczeć nie wolno już niczego. […] Wprost przeciwnie, jest naszym obowiązkiem i jest rzeczą konieczną, aby zjawiska te wprowadzić na forum publiczne, poddać je szerokiej analizie, dyskusji i krytyce”[1].
Biorąc pod uwagę ponadczteroletni okres funkcjonowania Krajowej Administracji Skarbowej, zasadna wydaje się weryfikacja – w ograniczonym oczywiście zakresie – rezultatów w zestawieniu z celami, jakie przyświecały prawodawcy przy połączeniu administracji podatkowej, Służby Celnej i kontroli skarbowej w jedną „formację podatkową” danin publicznoprawnych, zarówno przy wykorzystaniu metody dogmatyczno-prawnej, jak i historyczno-prawnej[2].
Koncepcja tzw. konsolidacji administracji danin publicznych pojawiła się w 2007 r. w postaci przygotowanych przez Ministra Finansów projektów ustaw, zatytułowanych ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej oraz przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej[3]. Warto przy tym dodać, że założenia systemowe Krajowej Administracji Skarbowej były szeroko dyskutowane i konsultowane, m.in. na posiedzeniach niezależnych zespołów eksperckich i licznych grup roboczych, seminariach, konferencjach, a także w toczącej się debacie publicznej oraz na stronie internetowej Ministerstwa Finansów[4]. Należy ponadto zwrócić uwagę, że powyższe projekty były opiniowane m.in. przez związki zawodowe ulokowane w strukturach administracji danin publicznych, Rzecznika Praw Obywatelskich czy też Centrum im. Adama Smitha.
Z powstałych projektów ustaw o Krajowej Administracji Skarbowej oraz projektów przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej wynikało m.in., że konsolidacja administracji podatkowej, Służby Celnej i urzędów kontroli skarbowej w jedną strukturę organizacyjną miała doprowadzić do powstania tzw. Dobrej Administracji Skarbowej, tj. administracji przyjaznej, efektywnej oraz nowoczesnej[5]. Także według ówczesnego podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów M. Banasia – spiritus movens, a może trafniej „ojca chrzestnego” powyższej reformy – podstawową jej przesłanką było utworzenie jednolitej służby skarbowej[6], której celem miało być m.in. zmniejszenie liczby wadliwych rozstrzygnięć podatkowych oraz podniesienie poziomu merytorycznego pracowników i świadczonych usług[7]. Ponadto – według przywołanego przedstawiciela Ministerstwa Finansów – polepszenie jakości pracy w organach skarbowych miało przyczynić się także do ograniczenia poziomu korupcji oraz do wzrostu zaufania do administracji publicznej[8]. Także według niego „waga i zakres działania urzędów podlegających restrukturyzacji wymaga zapewnienia właściwej, kompetentnej obsady kadrowej […], zwłaszcza że podjęte działania mają na celu poprawę warunków pracy i płacy osób, które będą zatrudnione w KAS, jak też stabilizację ich sytuacji zawodowej, co w istocie będzie możliwe po utworzeniu specjalistycznej służby skarbowej”[9]. Analogicznie w uzasadnieniu do projektu ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej z dnia 28 lutego 2007 r. czytamy, że podstawowym zadaniem stojącym przed autonomiczną administracją skarbową jest budowanie oraz utrzymanie stabilnego korpusu wykształconej kadry o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu, sprawnie i skutecznie wykonującej przypisane jej zadania.
Pomimo licznych zapowiedzi i deklaracji ze strony Wiceministra Finansów M. Banasia, np. ze stycznia 2007 r. – dotyczącej niezwalniania pracowników (funkcjonariuszy) w ramach reformy, chyba że ktoś sam będzie chciał zrezygnować – inne wnioski płynęły z projektu ustawy wprowadzającej Krajową Administrację Skarbową[10], zgodnie z którym co do zasady stosunki pracy oraz stosunki służbowe obecnych pracowników (funkcjonariuszy) miały wygasnąć z mocy prawa w ciągu trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, jeżeli z upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki zatrudnienia (służby)[11]. Zastosowanie tzw. opcji zerowej było przyjmowane jednoznacznie negatywnie co do zasady przez wszystkich zainteresowanych reformą[12], którzy podnosili, że „kadrowa karuzela” nie ma racji bytu, ponieważ w przypadku proponowanej reformy służb skarbowych nie mamy do czynienia z faktyczną likwidacją urzędów/izb, a jedynie z ich przekształceniem i przejęciem zadań wykonywanych przez dotychczasowe struktury organizacyjne[13]. Przykładowo: Rzecznik Praw Obywatelskich J. Kochanowski w piśmie z dnia 13 czerwca 2007 r. kierowanym do Ministra Finansów (Wiceprezesa Rady Ministrów) Z. Gilowskiej stwierdził, że nie kwestionując słuszności przebudowy aparatu skarbowego w projekcie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, pragnie zwrócić uwagę na zawarte w nim rozwiązania legislacyjne niezgodne z prawem, dotyczące możliwości wykorzystania reformy systemu podatkowego w celu dokonania zwolnień i redukcji „kłopotliwych” funkcjonariuszy celnych[14]. Ponadto, na co trafnie zwrócił uwagę W. Nykiel w opinii o projekcie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, proponowana data wejścia w życie skonsolidowanej administracji finansowej – 1 stycznia 2008 r. – byłaby nierealna co najmniej z kilku powodów: okresu trwania procesu legislacyjnego, wymogu przeprowadzenia stosownych uzgodnień i konsultacji czy też konieczności zapewnienia odpowiedniego vacatio legis[15].
Koncepcja połączenia administracji podatkowej, celnej i skarbowej z dniem 1 stycznia 2008 r. w jednolitą formację – Krajową Administrację Skarbową – nie została jednak wdrożona, ponieważ Sejm Rzeczypospolitej Polskiej[16] uchwałą z dnia 7 września 2007 r.[17] na podstawie art. 98 ust. 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej[18] postanowił skrócić swoją kadencję[19] i wszelkie prace nad konsolidacją administracji danin publicznych straciły rację bytu.
Sui generis powrót do koncepcji utworzenia jednolitej struktury administracji danin publicznych nastąpił w VIII kadencji Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (2015–2019) i na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej[20] oraz ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej[21] zaczęła funkcjonować nowa struktura organizacyjna, konsolidująca administrację podatkową, Służbę Celną i kontrolę skarbową[22]. W rezultacie obecnie w Krajowej Administracji Skarbowej mamy 16 izb administracji skarbowej, 16 urzędów celno-skarbowych wraz z 45 delegaturami urzędów celno-skarbowych i 143 oddziałami celnymi oraz 400 urzędów skarbowych (w tym 20 wyspecjalizowanych, obsługujących kluczowych podatników)[23].
Mając na względzie zasadę przyzwoitej legislacji, składającą się na konstrukcję państwa prawnego, nie sposób powstrzymać się od krytyki reformy związanej z konsolidacją administracji danin publicznych. Po pierwsze, projekty pod tytułem ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej[24] oraz przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej[25] pochodziły od grupy posłów partii rządzącej, mającej większość parlamentarną, co bez wątpienia było świadomym zabiegiem legislacyjnym, aby uniknąć procesu uzgodnień[26] i szczegółowej oceny skutków tejże regulacji[27]. Tym samym projekty aktów prawnych reformujących administrację podatkową, celną i skarbową nie były projektami rządowymi, jak miało to miejsce w 2007 r.[28], kiedy jeszcze uwzględniano konstruktywne uwagi oraz propozycje zgłaszane w trakcie szeroko prowadzonych konsultacji zewnętrznych[29].
Poselskie projekty aktów prawnych, których celem była konsolidacja administracji podatkowej, Służby Celnej i kontroli skarbowej, wpłynęły do procedowania pod obrady Sejmu RP VIII kadencji 3 czerwca 2016 r., 16 listopada 2016 r. już były uchwalone, a 2 grudnia 2016 r. zostały ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej pod pozycjami 1947 i 1948 – tempo na wzór stachanowski. Należy zatem zgodzić się z A. Kidybą, że politykom, którzy de facto występują w roli legislatorów, w żaden sposób nie przeszkadza m.in. „brak wykształcenia prawniczego, aby być np. ministrem odpowiedzialnym za tworzenie prawa”[30]. Analogicznie jest w przypadku kierunkowego wykształcenia posłów, którzy zgłosili inicjatywy ustawodawcze w ramach powyższych projektów ustaw konsolidujących administrację danin publicznych[31]. I tak w przypadku projektu ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (druk nr 826) na pięćdziesięciu wnioskodawców tylko dziewięciu miało kierunkowe wykształcenie prawnicze[32]. Natomiast odnośnie do projektu ustawy przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (druk nr 827) na pięćdziesięciu wnioskodawców już tylko pięciu miało kierunkowe wykształcenie prawnicze. Co więcej, jak wynika z informacji zamieszonych na stronie Sejmu VIII kadencji, żaden z parlamentarzystów nie miał doświadczenia z zakresu szeroko rozumianego obszaru podatkowego, aby przygotować, a tym bardziej kompleksowo procedować utworzenie Krajowej Administracji Skarbowej jako największej z reform dokonanych w administracji publicznej w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat[33].
Zdaniem autora niniejszej publikacji nawet terminowe składanie deklaracji z zakresu podatku dochodowego od osób fizycznych przez powyższych posłów nie uprawnia ich do tworzenia „ułomnych” projektów aktów prawnych. W tym miejscu należy przywołać i tylko trochę sparafrazować wypowiedź M. Belki, zgodnie z którą jeżeli ktoś nie zna się na systemie podatkowym, to nie powinien się w ogóle na ten temat wypowiadać[34]. Jednak problem polega zapewne na tym, że niektórzy konstytucyjni przedstawiciele Narodu[35] „najczęściej nie rozumieją, że nie rozumieją”[36]. A może zapomnieli, że złożyli uroczyste ślubowanie rzetelnego i sumiennego wykonywania obowiązków wobec Narodu oraz przestrzegania Konstytucji RP wraz z formułą konfesyjną?[37] „Tak mi dopomóż Bóg”[38]
Prawdziwy niepokój budzi jednak fakt, że projekty aktów prawnych reformujących administrację finansową powstały w Ministerstwie Finansów[39], „a następnie – w sposób nieformalny – zostały przekazane posłom koalicji rządzącej w celu skorzystania przez nich z prawa inicjatywy ustawodawczej”[40]. Tym samym przedłożone przez posłów projekty zawierały regulacje wypracowane w Ministerstwie Finansów, a następnie przedstawiciele tego resortu, a nie autorzy projektów, odgrywali dominującą rolę w zakresie uzasadniania projektowanych zmian[41]. Innymi słowy: „udawanie, jakoby inicjatywa ustawodawcza pochodziła od posłów, podczas gdy tak naprawdę jest to propozycja rządowa”[42], jest niczym innym jak „upolitycznieniem legislacji”[43] poprzez większość parlamentarną[44] i nolens volens wypaczeniem modelu racjonalnego tworzenia prawa podatkowego[45] w ramach wszechobecnego „prawnego faryzeizmu”[46] z janusowym obliczem[47].
Po drugie, konsolidacja administracji danin publicznych, podyktowana brakiem systemowej wizji ze strony prawodawcy, doprowadziła do nieodwracalnej destrukcji kadrowej, m.in. ze względu na zastosowanie tzw. opcji zerowej czy też „ucywilnienie” funkcjonariuszy celnych[48]. Przykładowo: nie została przeprowadzona analiza potrzeb kadrowych, a praktyka wygaszania zatrudnienia/służby budzi wątpliwości natury prawnej w zakresie przestrzegania i ochrony praw pracowniczych[49], kończąc na tzw. nieformalnym systemie poufnych rekomendacji (systemie niejawnego opiniowania), prowadzącym do ignorowania ocen okresowych i standardów oceniania w administracji publicznej[50]. Można zatem stwierdzić, że konsolidacja administracji podatkowej, Służby Celnej i kontroli skarbowej została wykorzystana do „zwolnień i przeprowadzenia czystek kadrowych”[51]. Trafność powyższych spostrzeżeń autora niniejszej publikacji – jak się wydaje – potwierdza P. Cybulski, „współtwórca KAS”, podkreślając, że „po odejściu tak wielu dobrych i doświadczonych fachowców z KAS widać, że sam system informatyczny nie będzie w stanie wiele pomóc, jeśli nie będzie odpowiedniej kadry czy odpowiedniej współpracy z osobami merytorycznymi w skarbowości. Na początku i na końcu każdego procesu jest człowiek i to od niego tak naprawdę zależy jakość i skuteczność działania”[52]. Co więcej, Szefowa Krajowej Administracji Skarbowej M. Rzeczkowska także zauważa, że „bardzo istotna w sprawnym funkcjonowaniu administracji podatkowej jest rola wykwalifikowanych pracowników, którzy świadczą wysokiej jakości usługi dla podatników”[53].
Dla porównania: stan zatrudnienia w administracji danin publicznoprawnych na 30 kwietnia 2016 r. – czyli prawie rok przed wejściem w życie Krajowej Administracji Skarbowej – wynosił 67 758 osób[54]. Natomiast na 31 maja 2020 r. zatrudnienie w „nowej formule organizacyjnej” administracji podatkowej (skarbowej) wynosiło 63 202,09 etatów (w Krajowej Administracji Skarbowej – 61 102,09[55] i około 2100 pracowników w Ministerstwie Finansów[56]. Tym samym po dokonaniu tzw. kreatywnej polityki kadrowej zatrudnienie ogółem nie uległo istotnej zmianie[57]. Natomiast liczba pracowników i funkcjonariuszy, którzy po 1 marca 2017 r. rozwiązali stosunek pracy/służby osiągnęła 6300[58]. Dodatkowo w nowej „odsłonie prawnej” podstawą zatrudnienia 4072 funkcjonariuszy celnych[59] nie był już stosunek służbowy, a umowa o pracę, ponieważ doszło do tzw. ucywilnienia[60]. O zgrozo – według danych Ministerstwa Finansów – szacunkowe koszty wykwalifikowania 830 funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej, którzy odeszli ze służby w związku z nieotrzymaniem bądź nieprzyjęciem nowych warunków, to co najmniej 6,6 mln zł[61]. Niepoprawne jest zatem rozumowanie, że przyjmowani do Krajowej Administracji Skarbowej po 1 marca 2017 r. nowi i co do zasady niedoświadczeni pracownicy/funkcjonariusze ad hoc zastąpią fachową i wyspecjalizowaną kadrę [62].
Stanowienie prawa, w tym także podatkowego, na „użytek” wyłącznie ideologicznych celów rządzących partii politycznych prowadzi do nieuniknionej erozji elementarnych podstaw demokratycznego państwa prawnego[63], m.in. trójpodziału władzy[64]. Należy zatem stwierdzić, że demokracja będzie „mało wydajna, a nawet groźna, jeśli – co często obserwujemy – sprowadzana jest do prostej reguły większości”[65]. Tym samym „jeżeli demokracja, a wraz z nią nasza cywilizacja ma przetrwać – to od członków władz publicznych należałoby oczekiwać takiego przygotowania intelektualnego, zawodowego i moralnego, które pozwoliłoby im zrozumieć potrzebę samoograniczania się i respektowania granic wyznaczonych przez etykę, prawdziwą tolerancję i rzeczywiste dobro wspólne”[66].
Dokonana w stachanowskim tempie reforma konsolidująca administrację danin publicznoprawnych czyni całkowicie zasadnym pytanie o to, czy mamy tu do czynienia z tzw. kierowniczą rolą partii w polityce legislacyjnej[67], czy też z zawłaszczaniem struktur państwowych przez większość parlamentarną i z centralizacją władzy. Zdaniem autora niniejszej publikacji doszło niestety do połączenia dwóch powyższych negatywnych „aktywności”. Pamiętając jednak, że „każdy monopol władzy jest niebezpieczny dla państwa i dla narodu”[68], trafna wydaje się w tym kontekście konstatacja, iż istnieje pilna potrzeba zmiany tego stanu rzeczy i powrót do dobrego prawodawstwa[69] wraz ze sprawnym funkcjonowaniem instytucji publicznych i kompetentnymi kadrami, a nie partyjnymi nominatami forsującymi podatkowe koncepcje potiomkinowskich wiosek[70].
Reasumując powyższe ustalenia, należy uznać za uprawniony pogląd A. Kidyby, że władzy będzie „ciepło” do czasu i „nie jest warto sprzedać się za nędzne srebrniki, a warto bronić stanowisk oczywistych”[71], a nie wizji partii rządzących, które nie zawsze są przecież zgodne z dobrze pojmowanymi celami publicznymi[72]. Na koniec należy jeszcze przywołać – jakże smutną – konstatację „pomysłodawcy” Krajowej Administracji Skarbowej, a następnie jej Szefa i przez krótki okres także Ministra Finansów, a obecnie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, który chyba post factum zrozumiał, że władza i cel partyjny bywają „ważniejsze niż uczciwość, przyzwoitość ludzka”[73].
Banaś M., Dobre prawo o ustroju administracji skarbowej fundamentem demokratycznego państwa prawnego, [w:] Efektywna administracja skarbowa, red. Z. Gilowska, H. Izdebski, K. Raczkowski, t. 1, Warszawa 2007.
Belka M., Pierwsze czytanie poselskiego projektu uchwały wzywającej premiera Marka Belkę do rezygnacji z zajmowanego stanowiska (druk nr 3230), IV kadencja, 98. posiedzenie, 2. dzień (3.03.2005), http://orka2.sejm.gov.pl/Debata4.nsf/main/59FB2592 (dostęp: 30.11.2021).
Chmielnicki P., Aktywność ustawodawcza Sejmu RP w pierwszym roku pandemii SARS-CoV-2. Wnioski generalne, „Przegląd Prawa Publicznego” 2021, nr 7–8.
Dróżdż W., Jak i po co powstała Krajowa Administracja Skarbowa? W czym pomaga przedsiębiorcom?, https://opoka.news/jak-i-po-co-powstala-krajowa-administracja-skarbowa-w-czym-pomaga-przedsiebiorcom (dostęp: 29.11.2021).
Gajewski D.J., Nowak-Far A., Krajowa Administracja Skarbowa – propozycja konsolidacji aparatu skarbowego a uszczelnienie systemu podatkowego, „Analizy i Studia CASP” 2016, nr 2, https://doi.org/10.33119/ASCASP.2016.2.1
Gomułka W., Stanowisko partii – zgodne z wolą narodu. Przemówienie wygłoszone na spotkaniu z warszawskim aktywem partyjnym 19 marca 1968 r., Warszawa 1968.
Gomułowicz A., Oblicze polskiej dyktatury, „Nauka” 2018, nr 3.
Halicki A., Służba w Służbie Celno-Skarbowej, Szczecin 2021.
Kidyba A., Osiem grzechów głównych, „Dziennik Gazeta Prawna – Prawnik”, 16 lutego 2021, nr 31 (5439).
Kidyba A., Powrót do szkoły Duracza, czyli nauka prawa w zarysie, „Dziennik Gazeta Prawna – Prawnik”, 12 grudnia 2012, nr 241 (3379).
Kidyba A., Prawnicy: nowe zawody?, „Dziennik Gazeta Prawna – Prawnik”, 15 czerwca 2021, nr 113 (5521).
Król M.Z., Wokół zagadnień gwarancji bezpieczeństwa obrotu prawnego, [w:] Rozprawy z prawa prywatnego oraz notarialnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Maksymilianowi Pazdanowi, red. A. Dańko-Roesler, R. Pastuszko, A. Oleszko, Warszawa 2014.
Kuźniar R., Potiomkinowskie wioski PiS, „Rzeczpospolita”, 9 czerwca 2021, https://www.rp.pl/Publicystyka/306099920-Roman-Kuzniar-Potiomkinowskie-wioski-PiS.html (dostęp: 5.10.2021).
Liszcz T., Zasady zatrudniania urzędników skarbowych. Uwagi na tle projektu ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, [w:] Nowoczesna administracja skarbowa, red. Z. Gilowska, R. Tadeusiewicz, J. Tchórzewski, t. 3, Warszawa 2007.
Liwo M.A., Demagogie legislacji państwa prawnego w okresie kryzysu tego państwa i ich konsekwencje, „Przegląd Prawa Publicznego” 2021, nr 7–8.
Łączkowski W., Granice prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015, nr 4, https://doi.org/10.14746/rpeis.2015.77.4.1
Łączkowski W., Prawo naturalne a prawo stanowione. Uwagi prawnika, „Ethos” 1999, nr 1–2.
Łączkowski W., Wymiar sprawiedliwości a stosowanie prawa, [w:] Ius et lex. Księga pamiątkowa ku czci prof. Adama Strzembosza, red. A. Dębiński, A. Grześkowiak, K. Wiak, Lublin 2002.
Nowak I., 120 radców skarbowych jako „elita” Krajowej Administracji Skarbowej, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2021, nr 2, https://doi.org/10.12775/PBPS.2021.007
Nowak I., An officer employed as a revenue collector in the structure of the National Revenue Administration – critical remarks, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2020, nr 3.
Nowak I., Funkcjonariusze celni w strukturze Krajowej Administracji Skarbowej – uwagi wybrane, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2019, nr 2, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2019.02.02
Nowak I., Krajowa Administracja Skarbowa w liczbach, „Kazus Podatkowy” 2020, nr 2.
Nowak I., Krajowa Administracja Skarbowa w świetle „standardów” stanowionego prawa oraz polityki kadrowo-płacowej – uwagi krytyczne, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2021, nr 2, https://doi.org/10.12775/PBPS.2021.008
Nowak I., National Revenue Administration – current organizational and financial problems, „Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu” 2020, nr 2, https://doi.org/10.12775/PBPS.2020.010
Nowak I., Radca skarbowy w świetle badań empirycznych, [w:] Wyzwania współczesnego prawa podatkowego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Nykielowi w 70. rocznicę urodzin, red. A. Mariański, D. Strzelec, M. Wilk, Łódź 2022 [w druku].
Nowak I., Dominiak M., Krajowa Administracja Skarbowa a uszczelnianie systemu podatkowego – spostrzeżenia po dwóch latach funkcjonowania, [w:] Przestępczość gospodarcza. System zwalczania, red. P. Łabuz, I. Malinowska, M. Michalski, cz. 1, Warszawa 2020.
Nykiel W., Budżet a normy prawa podatkowego, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2021, t. 118.
Nykiel W., Opinia o projekcie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej z dnia 2 lipca 2007 r., nr RL-0303-69/07, https://radalegislacyjna.gov.pl/dokumenty/opinia-z-2-lipca-2007-r-o-projekcie-ustawy-o-krajowej-administracji-skarbowej (dostęp: 15.09.2021).
Nykiel W., Prawa podatnika – potrzeba badań naukowych i nowych regulacji prawnych, [w:] Ochrona praw podatnika. Diagnoza sytuacji, red. A. Franczak, Warszawa 2021.
Nykiel W., Prawa podatnika a stanowienie prawa podatkowego – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2019, nr 4, https://doi.org/10.18778/1509-877X.2019.04.01
Piotrowski M., Ocena przeprowadzonej reformy związanej z utworzeniem Krajowej Administracji Skarbowej w świetle zasad tworzenia prawa i ochrony praw pracowniczych, listopad 2018.
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, „Państwo i Prawo” 2020, nr 5.
Radziewicz P., Komentarz do art. 104 Konstytucji RP, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, LEX/el. 2021.
Rigamonti M., Wywiad z Marianem Banasiem w DGP, „Dziennik Gazeta Prawna”, 21–23 maja 2021, nr 97 (5505).
Ruśkowski E., Główne problemy reformy administracji skarbowej (z uwzględnieniem projektów ustaw o KAS i ustawy wprowadzającej), [w:] Efektywna administracja skarbowa, red. Z. Gilowska, H. Izdebski, K. Raczkowski, t. 1, Warszawa 2007.
Szwast M., Ocena przeprowadzonej reformy związanej z utworzeniem Krajowej administracji skarbowej w świetle zasad tworzenia prawa i ochrony praw pracowniczych, 15 września 2018.
Teszner K., Administracja podatkowa i kontrola skarbowa w Polsce, LEX/el. 2012.
Ura E., „Ucywilnianie” dotychczasowych stosunków służbowych funkcjonariuszy celnych w związku z reformą administracji celno-skarbowej – w kontekście zasady praworządności, „Przegląd Prawa i Administracji” 2018, nr 114, https://doi.org/10.19195/0137-1134.114.16
