Kronika Gwagnina na tle polskojęzycznych kronik końca XVI i początku XVII wieku – dostępność i czynniki wpływające na kształtowanie się ceny na polskim rynku antykwarycznym

Łukasz Zakonnik^*

Uniwersytet Łódzki
e-mail: lukasz.zakonik@uni.lodz.pl
https://orcid.org/0000-0003-1842-7558

Gwagnin’s Chronicle in the Context of Polish-Language Chronicles of the Late 16^th and Early 17^th Centuries – Availability and Factors Influencing Price Formation on the Polish Antiquarian Market

Wstęp

Ogólnohistoryczne polskojęzyczne kroniki końca XVI i początków XVII wieku^[1] obejmują bardzo szeroki zakres materiału, który może być opracowywany przez specjalistów z wielu dziedzin nauki. Do wspomnianych kronik najczęściej zalicza się cztery dzieła (które identyfikujemy w dalszej części studium w skrócie, podając nazwisko autora), a mianowicie: Macieja Stryjkowskiego (wydana w 1582 roku), Joachima Bielskiego (wydana w 1597 roku), Marcina Kromera oraz Aleksandra Gwagnina (obydwie wydane w 1611 roku)^[2]. Szczególne i czasem dość specyficzne miejsce zajmuje ostatnia z wymienionych, książka autorstwa – urodzonego we Włoszech, ale posiadającego polski indygenat szlachecki uzyskany w 1571 roku – Aleksandra Gwagnina. Specyfika tej publikacji wynika z kilku powodów. Nie ograniczała się tylko do ziem Rzeczypospolitej (czy też ziem zależnych w różnym okresie od Rzeczypospolitej), ale opisywała – co odnajdujemy i w samym tytule dzieła – całą „Sarmację europską”. Dzięki temu dzieło cieszy się do dziś dużym zainteresowaniem badaczy nie tylko w Polsce^[3]. Kronika była bogato ilustrowana^[4] (tylko dzieło Bielskiego zostało wyposażone w szerszy materiał ilustracyjny), a także wywołała pierwszy w Polsce głośny spór o faktyczne autorstwo książki^[5], czy rolę i wkład tłumacza w postać końcową dzieła^[6]. Poza tymi, w pewien sposób wyróżniającymi cechami, kronika Gwagnina (a wprost lub pośrednio także pozostałe wspominane kroniki) stanowi pole do rozważań dotyczących takich zagadnień jak: analiza wydarzeń historycznych^[7], opis obyczajów^[8], relacji międzynarodowych^[9], określenie stanu wiedzy geograficznej^[10], sposób kształtowania się języka polskiego^[11]. Dzieło to można też rozpatrywać w szerokim kontekście – chociażby zagadnień ekonomicznych. W niepewnych politycznie czasach, w których obecnie żyjemy, doświadczamy wzrostu zainteresowania alternatywnymi formami inwestowania pieniędzy. Jednym z tych miejsc może być rynek antykwaryczny, a zwłaszcza rynek rzadkich książek. Samo pojęcie rzadkich książek jest często dyskutowane w literaturze przedmiotu^[12]. Ponadto kwestia inwestycji na rynku rzadkich książek jest przedmiotem badań od wielu lat i może odnosić się do konkretnych kategorii książek, np. ekonomicznych, medycznych, komiksów itp.^[13]. Rzadkie książki, jak też zjawisko ich kolekcjonowania i traktowania jako formy inwestycji, cechują się swoistą specyfiką odróżniającą je od tych gałęzi rynku sztuki, które odnotowują najwyższe obroty, to jest rynku malarstwa czy rzeźby. Na wartość książki może wpływać wiele czynników. Biorąc pod uwagę wytyczne przedstawione w ACRL^[14], termin rzadkość starego dokumentu jest używany do opisania konkretnego przedmiotu według jednego lub dowolnej kombinacji następujących kryteriów: unikalności (wielkość nakładu), daty i miejsca wydania, cech fizycznych (stanu zachowania), wartości bibliograficznej czy badawczej (np. historyczna, kulturowa, intelektualna). Ze względu na unikalność danego dokumentu, często możemy określić jego wartość na podstawie najdrobniejszych szczegółów, które zazwyczaj można zaobserwować tylko naocznie, w związku z czym podróżowanie w celu zbadania cech przedmiotów jest bardzo ważne. Ta cecha rynku oznacza również, że istnieje sieć kolekcjonerów i antykwariuszy. Rynek bibliofilski w Polsce ma także swoją własną charakterystykę, co uwidacznia się chociażby poprzez funkcjonowanie terminu „polski stan zachowania”^[15]. Na sprzedających i kupujących czekają swoiste pułapki i niespodzianki. Po II wojnie światowej liczne prywatne i publiczne księgozbiory zostały rozproszone w wyniku chaosu powojennego oraz zmian ustrojowych i granicznych. Natomiast po 1989 roku książki i dokumenty, o które o wiele częściej niż wcześniej zaczęli upominać się dawni właściciele, trafiły do handlu^[16]. Sam rynek bibliofilski również został znacząco zmieniony przez pandemię Covid-19. Wpłynęła ona nie tylko na kwestie relacji społecznych, ale także na funkcjonowanie gospodarki. Różnego rodzaju przeszkody doprowadziły jednak do prób dostosowania rynku sztuki poprzez wprowadzenie nowych mechanizmów działania, takich jak przeniesienie aukcji stacjonarnych na platformy internetowe^[17]. W ten sposób udział w rynku nowych mechanizmów aukcyjnych wzrósł co najmniej kilkakrotnie^[18]. W dostępnej obecnie literaturze podejmowane są próby opisu zmian globalnych na tym rynku^[19], jak również lokalnych^[20]. Transformacje opisywane we wspomnianej literaturze wskazują na elastyczność w przekształcaniu jednej formy sprzedaży (sprzedaż tradycyjna) w inną (sprzedaż online), a także ujawniają potencjał zwiększenia obrotów, co daje szanse na sukces inwestycyjny. Niemniej warto nadmienić, że publikowane są również artykuły wskazujące, że transformacja formy sprzedaży nie zmieniła długoterminowego trendu zwrotów inwestycyjnych na rynku sztuki^[21], a inne wskazują na przykład na bańkę spekulacyjną^[22].

Mając na względzie wspomniane wcześniej zagadnienia, cel prezentowanego artykułu stanowi próba identyfikacji i opisania egzemplarzy kronik Gwagnina dostępnych w sprzedaży (w mniejszym stopniu także pozostałych trzech kronik), wskazanie cech charakterystycznych oraz określenie ich potencjalnego wpływu na kształtowanie się ceny na rynku antykwarycznym.

Chcąc osiągnąć wyznaczone w artykule cele, prześledziłem dostępne mi katalogi aukcyjne antykwariatów prowadzących ogólnopolskie aukcje antykwaryczne od 1989 roku do września 2024 roku. Do czasu pandemii Covid-19 trzy antykwariaty odpowiadały za około 85% obrotów na tego typu aukcjach^[23]. W związku z tym przeanalizowałem wszystkie znane mi katalogi aukcyjne tych antykwariatów. Starałem się także uwzględnić katalogi antykwariatów mniejszych, choć nie zawsze było to możliwe ze względu na ograniczoną dostępność źródeł. Od czasów pandemii Covid-19, jak wspomniano wcześniej, praktycznie wszystkie aukcje odbywają się w formie online. Umożliwiło to pojawienie się dodatkowego bardzo ważnego podmiotu, który zapewnił platformę aukcyjną dostępną każdemu antykwariatowi, jaki chciałby z tej opcji skorzystać (i oczywiście zapłacić za tę usługę)^[24]. W artykule wykorzystałem także dane dostępne na wspomnianej platformie. W efekcie zgromadziłem informacje o 87 egzemplarzach analizowanych w pracy kronik oferowanych w sprzedaży w wyszczególnionym okresie^[25]. Należy podkreślić, że wiele sformułowań przedstawianych w dalszej części artykułu pochodzi z istniejących opisów aukcyjnych, które mogą być nie do końca zgodne z formalną terminologią. Niestety ze względu na zwięzłość opisów nie zawsze możliwa była korekta. Ważnym staje się także przypomnienie, że artykuł w wielu aspektach koncentruje się na zagadnieniach ekonomicznych, nie ma charakteru bibliologicznego.

1. Kronika Gwagnina na polskim rynku antykwarycznym – przegląd edycji

Konkretne egzemplarze kroniki Gwagnina były kilkadziesiąt razy oferowane na polskim rynku antykwarycznym. Łącznie od 1995 do 2023 roku zidentyfikowano 38 ofert aukcyjnych dotyczących czterech edycji. Te edycje, wraz z liczbą konkretnych egzemplarzy, są następujące:

• Kraków, 1578 (5 ofert w latach 1997–2019);
• Spira, 1581 (8 ofert w latach 2000–2022);
• Frankfurt, 1584 (5 ofert w latach 1995–2014);
• Kraków, 1611 (20 ofert w latach 1999–2023, w tym 12 egzemplarzy względnie kompletnych^[26]).

Oczywiście wskazane edycje pochodzą z badanego okresu końca XVI i początku XVII wieku. Należy przypomnieć, że tylko jedno wydanie – z 1611 roku – zostało wydrukowane w języku polskim. Wyniki przeglądu egzemplarzy należących do wskazanych edycji przedstawiono w poniższych czterech tabelach. Ceny podano w ujęciu nominalnym, jak i skorygowane o inflację^[27] – zabieg ten wydaje się ważny w przypadku, kiedy badamy, jakie czynniki mogą wpływać na cenę^[28] i jak w czasie zmienia się faktyczna wartość analizowanych dzieł.

Edycja z 1578 roku była oferowana zazwyczaj w oryginalnej oprawie i we względnie dobrym stanie zachowania. Niestety, tylko w przypadku jednego egzemplarza udało się potwierdzić fakt sprzedaży.

W przypadku tej edycji, egzemplarze również cechowały się dość dobrym stanem zachowania, choć rzadziej oryginalną oprawą. Zebrane dane pozwoliły odnotować przynajmniej dwukrotny fakt sprzedaży, jak również dwukrotny tzw. spad aukcyjny^[30].

Wydanie frankfurckie było pewną okrojoną formą (pod względem prezentowanych treści) wydania z 1578 roku, osiągało więc niższe ceny tak wywoławcze, jak i końcowe. Ogólnie oferowane poszczególne egzemplarze cechowały się najlepszym stanem zachowania spośród wszystkich analizowanych edycji (łącznie z faktem zachowania oryginalnej oprawy). Niestety, tylko w przypadku jednej pozycji można było potwierdzić fakt jej sprzedaży oraz zidentyfikować cenę końcową.

Ostatnia analizowana edycja (jedyna siedemnastowieczna) znajduje się w centrum rozważań prezentowanego artykułu. Co istotne, w niektórych z oferowanych egzemplarzy podano rok 1612 jako datę druku.

Edycja tu omawiana, ze względu na druk w języku polskim, a więc mogąca liczyć tak w okresie pojawienia się, jak i w czasach obecnych na najliczniejsze grono odbiorców, została zidentyfikowana jako sprzedawana największą liczbę razy. Atrakcyjność posiadania tego swoistego kompendium wiedzy o Polsce i szeroko rozumianych krajach (czy krainach) sąsiadujących, powodowała „zaczytywanie” i pogarszanie stanu zachowania wraz z upływającym czasem. Na gorszy stan zachowania mogły też wpływać uwarunkowania historyczne (wspomniany we wstępie „polski stan zachowania”). Na skutek podanych czynników do dnia dzisiejszego zachowały się egzemplarze w gorszym stanie (także często w nieoryginalnej oprawie) niż wydania obcojęzyczne. Co więcej, w sprzedaży można było zaobserwować egzemplarze mocno niekompletne (ewentualnie oferowanie pojedynczych rozdziałów-ksiąg), czy nawet zbiory luźnych kart. Szczęśliwie o egzemplarzach tej edycji udało się zebrać najwięcej konkretnych informacji dotyczących tak stanu zachowania, jak i osiąganych cen, a nawet uzyskać dokumentację fotograficzną. Szczegóły te podane zostaną w kolejnym prezentowanym w artykule punkcie.

2. Egzemplarze polskojęzycznej kroniki Gwagnina z roku 1611 na polskim rynku antykwarycznym

Poniżej prezentowane tabele (od 2.1. do 2.12.) przedstawiają w miarę dokładny opis poszczególnych egzemplarzy, wraz z dostępną dokumentacją fotograficzną. Ze względu na fakt, że opisywane woluminy były oferowane w sprzedaży praktycznie od chwili przejścia na gospodarkę rynkową i udziału w międzynarodowym rynku antykwarycznym (od około 1989 roku), można zakładać, że podany opis dotyczy istotnej części egzemplarzy polskojęzycznej kroniki Gwagnina znajdujących się obecnie w rękach prywatnych kolekcjonerów na terenie Polski^[31]. W opisach wszystkich pozycji w nawiasach podawano ceny skorygowane o inflację.

Tabela 2.1. Egzemplarz z roku 2000

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, X aukcja książek i grafiki, Warszawa, 2 grudnia 2000, s. 3, tablica XX

Tabela 2.2. Egzemplarz z roku 2001

Źródło: opracowanie własne na podstawie 12 Aukcja Antykwariat Wójtowicz, Kraków, wrzesień 2001, poz. 50

Tabela 2.3. Egzemplarz z roku 2005

Źródło: opracowanie własne na podstawie 19 Aukcja Antykwariat Wójtowicz, Kraków, marzec 2005, poz. 23

Tabela 2.4. Egzemplarz z roku 2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie Aukcja 14(164) Okna Sztuki, Warszawa, 19 czerwca 2010, s. 11

Tabela 2.5. Egzemplarz z roku 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, XXXIII aukcja książek i grafiki, Warszawa, 26 listopada 2011, s. 16–17, tablica I oraz VI

Tabela 2.6. Egzemplarz z roku 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, XXXVII aukcja książek i grafiki, Warszawa, 7 grudnia 2013, s. 20, tablica II oraz VIII

Tabela 2.7. Egzemplarz z roku 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, I aukcja internetowa książek i grafiki, Warszawa 2014, secretera.pl

Tabela 2.8. Drugi egzemplarz z roku 2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie 39 Aukcja Antykwariat Wójtowicz, Kraków, listopad 2014, poz. 50, s. 20–22, tablica 1

Tabela 2.9. Egzemplarz z roku 2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, XLIII aukcja książek i grafiki, Warszawa, 26 listopada 2016, s. 12–13, tablica IX

Tabela 2.10. Egzemplarz z roku 2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie 44 Aukcja Antykwariat Wójtowicz, Kraków, kwiecień 2017, s. 31–32, tablica 5

Tabela 2.11. Egzemplarz z roku 2021

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, 54 aukcja książek i grafiki, Warszawa, 22–23 maja 2021, s. 7–9

Tabela 2.12. Drugi egzemplarz z roku 2021

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lamus Antykwariaty Warszawskie, 55 aukcja książek i grafiki, Warszawa, 18–19 września 2021, s. 7–8, tablica III

3. Kronika Gwagnina i inne polskojęzyczne kroniki końca XVI i początku XVII wieku – charakterystyka cenowa, porównanie

W poniżej przedstawionych punktach bazowano na cenach skorygowanych o inflację.

3.1. Charakterystyka cenowa dla polskojęzycznej edycji kroniki Gwagnina

Płynące z analizy charakterystyki cenowej polskojęzycznego wydania kroniki Gwagnina najważniejsze wnioski (bazując na danych przedstawionych we wcześniejszej części artykułu) są następujące:

• Średnia cena sprzedaży wynosiła 44 521 zł, średnia cena wywoławcza natomiast 36 456 zł;
• Najtańszy egzemplarz sprzedano za 14 463 zł;
• Najdroższy egzemplarz sprzedano za 89 671 zł^[34];
• Na przestrzeni lat widoczna jest minimalna strata na poziomie około 1,8% rocznie^[35].

3.2. Charakterystyka cenowa dla polskojęzycznej edycji kroniki Kromera (wydanie z roku 1611)

Kronika Kromera (wydanie z roku 1611) było najczęściej oferowaną na aukcjach kompletną (lub prawie kompletną) kroniką polskojęzyczną. W latach 1998–2024 zidentyfikowano aż 17 takich ofert. Podstawowe dane o nich przedstawiono w tabeli poniżej:

Charakterystyka uzyskiwanych cen była następująca:

• Średnia cena sprzedaży wynosiła 21 364 zł, średnia cena wywoławcza natomiast 14 187 zł;
• Najtańszy egzemplarz sprzedano za 9 544 zł;
• Najdroższy egzemplarz sprzedano za 51 467 zł;
• Na przestrzeni lat widoczny jest zysk na poziomie około 4,99% rocznie.

3.3. Charakterystyka cenowa właściwa dla kroniki Bielskiego (wydanie z roku 1597)

Kronika Bielskiego była rzadziej dostępna na rynku antykwarycznym. W latach 2000–2016 zidentyfikowano 9 ofert jej sprzedaży. To bogato ilustrowane dzieło osiągało natomiast bardzo wysokie ceny. Podstawowe dane o tych ofertach przedstawiono w tabeli poniżej:

Charakterystyka uzyskiwanych cen była następująca:

• Średnia cena sprzedaży wynosiła 76 557 zł, średnia cena wywoławcza natomiast 47 103 zł;
• Najtańszy egzemplarz sprzedano za 30 022 zł;
• Najdroższy egzemplarz sprzedano za 220 977 zł;
• Na przestrzeni lat widoczny jest zysk około 3,5 % rocznie.

3.4. Charakterystyka cenowa swoista dla kroniki Stryjkowskiego (wydanie z roku 1582)

Spośród wszystkich polskojęzycznych kronik końca XVI i początku XVII wieku dzieło Stryjkowskiego, pisane często niełatwym dziś do odczytania wierszem, okazało się najrzadziej dostępne na rynku antykwarycznym. W latach 2003–2023 uzyskano dane tylko o 5 ofertach – w tym przynajmniej dwóch identycznych (i to mocno niekompletnych). Podstawowe informacje o ofertach przedstawiają się następująco:

Charakterystyka uzyskiwanych cen była następująca:

• Średnia cena sprzedaży wynosiła 44 882 zł, średnia cena wywoławcza natomiast 23 067 zł;
• Najtańszy (w miarę kompletny) egzemplarz sprzedano za 10 400 zł;
• Najdroższy egzemplarz sprzedano za 104 791 zł;
• Na przestrzeni lat widoczny jest zysk około 3,4 % rocznie.

4. Próba identyfikacji zależności wpływających na kształtowanie się ceny na rynku antykwarycznym

Dążąc do zidentyfikowania czynników mogących wpływać na kształtowanie się cen analizowanych w pracy kronik (nie wyłączając niepolskojęzycznych), należy oczywiście uwzględnić wiele czynników trudno mierzalnych. Wśród nich można wskazać indywidualne upodobania kupujących, aktualne zainteresowania dominujące na rynku antykwarycznym, indywidualne skłonności do podejmowania ryzyka itd. Dostępna literatura dotycząca mechanizmów aukcyjnych szeroko omawia wybrane elementy wspomnianych zagadnień^[36]. W tym miejscu chciałbym jednak dokonać próby wskazania względnie mierzalnych czynników mogących wpływać na cenę. Do takich zaliczam: czas wydania kroniki (wiek), język kroniki, miejsce wydania (kraj), wysokość ustalonej ceny wywoławczej, ogólny stan zachowania (kompletność, stan zachowania kart), stan i jakość oprawy, proweniencja, wpływ pandemii Covid-19. Starając się znaleźć potencjalne zależności między czynnikami wykorzystałem oprogramowanie IBM SPSS Statistics (w wersji 29) i zbadałem możliwość występowania korelacji parami w oparciu o współczynnik rho-Spearmana^[37]. O stwierdzeniu zależności decydował poziom istotności poniżej 0,05, choć wskazywano także na potencjalne tendencje statystyczne (sig. < 0,1)^[38]. Za silny związek uznawano taki, w którym współczynnik rho był powyżej 0,7; średni, jeśli był poniżej 0,7, ale powyżej 0,4; w końcu za słaby poniżej 0,4^[39]. Otrzymane wyniki opisano poniżej.

4.1. Związki stwierdzone w przypadku polskojęzycznych kronik

W analizie uwzględniono 43 obserwacje, a wyniki były następujące:

• ‘Cena końcowa/inflacja’ a ‘Obecność ilustracji’ (rho = ,372, sig. = 0,047) – stwierdzona zależność słaba i dodatnia^[40];
• ‘Cena końcowa/inflacja’ a ‘Stan oprawy’ (rho = ,596, sig. = 0,001) – zależność średnia i dodatnia;
• ‘Cena końcowa/inflacja’ a ‘Wiek wydania’ (rho = -,366, sig. = 0.051) – zależność ujemna^[41] i słaba;
• Brak obserwowalnego związku między ‘Ceną końcową/inflacją’, a z takimi cechami jak ‘Stan zachowania kart’ czy ‘Zapisy proweniencyjne’;
• W przypadku relacji ‘Cena wywoławcza/inflacja’ obserwowano podobne zależności z tą różnicą, że ‘Stan oprawy’ nie korelował z ceną, natomiast dwukrotnie większe znaczenie miała ‘Obecność ilustracji’ (rho = ,652, sig. = 0,000) – stwierdzona zależność średnia i dodatnia.

4.2. Związki stwierdzone w przypadku niepolskojęzycznych kronik

W analizie uwzględniono 44 obserwacje, a wyniki były następujące:

• ‘Cena końcowa/inflacja’ korelowała jedynie ze ‘Stanem zachowania kart’ (rho = ,415, sig. = 0,097) – stwierdzona zależność średnia i dodatnia – jednakże tylko na granicy tendencji statystycznej;
• W przypadku ‘Ceny wywoławczej/inflacji’ też stwierdzono zależność jedynie ze ‘Stanem zachowania kart’ (rho = ,424, sig. = 0,004) – zależność średnia i dodatnia.

4.3. Związki stwierdzone w przypadku wszystkich zbadanych kronik

W analizie uwzględniono 87 obserwacji, a wyniki były następujące:

• ‘Cena końcowa/inflacja’ a ‘Stan oprawy’ (rho = ,428, sig. = 0,004) – zależność średnia i dodatnia;
• ‘Cena wywoławcza/inflacja’ a ‘Stan zachowania kart’ (rho = ,288, sig. = 0,007) – zależność słaba i dodatnia;
• ‘Cena wywoławcza/inflacja’ a ‘Obecność ilustracji’ (rho = ,433, sig. = 0,000) – zależność średnia i dodatnia.

4.4. Pozostałe stwierdzone związki – nie związane bezpośrednio z ceną

Ciekawie wyglądały korelacje między kronikami polskojęzycznymi a pozostałymi:

• ‘Język polski’ a ‘Stan zachowania kart’ (rho = -,523, sig. = 0,000) – zależność średnia i ujemna;
• ‘Język polski’ a ‘Stan oprawy’ (rho = -,251, sig. = 0,024) – zależność słaba i ujemna.
• Co wydaje się dość zrozumiałe, zaobserwowano też zależność między ‘Stanem zachowania kart’ a ‘Stanem oprawy’ (rho = ,233, sig. = 0,038) – zależność słaba i dodatnia.

Zakończenie

Zaprezentowane w artykule treści mogą być pomocne dla przynajmniej dwóch grup odbiorców. Dla pierwszej grupy odbiorców najistotniejsze będzie to, że w opracowaniu starano się zidentyfikować możliwie wszystkie egzemplarze ogólnohistorycznych, polskojęzycznych kronik okresu staropolskiego, które pojawiły się w obiegu antykwarycznym od czasu odzyskania przez Polskę suwerenności. Szczególną uwagę zwrócono na egzemplarze kroniki Gwagnina, spośród których dokładniej opisano 12 woluminów kompletnych (lub prawie kompletnych), ale również dostrzeżono pozycje stanowiące tylko wybrane fragmenty dzieła (np. poszczególne rozdziały-księgi). Wzięto także pod uwagę egzemplarze napisane po łacinie. W efekcie, z różnym stopniem szczegółowości przeanalizowano 87 egzemplarzy badanych kronik. Ustalenia te mogą być interesującym uzupełnieniem wiedzy o stanie i liczbie zachowanych woluminów poza tymi, które zostały skatalogowane w różnego rodzaju zbiorach publicznych.

Drugą grupę odbiorców opracowania mogą stanowić osoby analizujące rynek dzieł sztuki. W artykule wskazano zespół czynników wpływających na poziom uzyskiwanych cen (m.in. stan zachowania, język, czas powstania). Najważniejsze wnioski są następujące (na podstawie podpunktów 4.1.–4.4.): na uzyskiwaną cenę końcową, co jest zgodne z intuicją, wpływają zazwyczaj takie cechy jak stan zachowania kart, stan i wiek oprawy oraz obecność ilustracji (drzeworytów). Wykazane zależności nie są oceniane jako silne, choć z pewnością znaczące. Należy jednak podkreślić, że w przypadku kronik polskojęzycznych nie stwierdzono istotnego związku między uzyskiwaną ceną a stanem zachowania kart – atrakcyjność i unikalność takich kronik dla polskiego odbiorcy skutecznie niweluje problem gorszego stanu zachowania^[42]. Pewne zaskoczenie może budzić brak obserwowalnych zależności między ceną a proweniencją – być może jednak w badanej próbie było po prostu za mało książek, które cechowałyby się znaczącym pochodzeniem. Zbliżone wnioski można formułować w odniesieniu do cen wywoławczych, w których przypadku obecność ilustracji okazywała się najistotniejszym badanym czynnikiem (szczególnie dla polskojęzycznych kronik). Ciekawa – choć zapewne ponownie potwierdzająca specyfikę polskiego rynku (i to chyba odnośnie ogólnie starodruków)^[43] – jest stwierdzona ujemna zależność między stanem zachowania tak kart, jak i oprawy a kronikami polskojęzycznymi – kroniki pisane w innych językach zachowywały się generalnie w lepszym stanie.

W artykule zwrócono także uwagę, jakie kroniki są uważane za najcenniejsze i z jakich przesłanek może to wynikać. Ciekawą kwestią okazał się poziom spodziewanego zysku, jaki mogą osiągać kolekcjonerzy. Kształtował się on w ujęciu średniorocznym dla tych czterech kronik na poziomie około 3%. Co ciekawe, inne badania polskiego rynku antykwarycznego (przeprowadzone w kategorii polskich Biblii opublikowanych od XVI do połowy XIX wieku) ukazały dość podobne wartości (około 3–5%)^[44].