https://orcid.org/0000-0003-0480-8376Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie, gorabarb@gmail.com
https://orcid.org/0000-0003-0480-8376
Jan Wagilewicz (1811–1866), kojarzony dziś głównie z „Ruską Trójcą”, to związany z Galicją XIX-wieczny pisarz i uczony, który zasłużył się dla dwóch obecnych na tym terenie kultur: polskiej i ukraińskiej. Tworzył w dwóch językach, popierając przede wszystkim ideę wspólnoty Słowian. Ukraińcy uważają go nadal za „ojca nowoczesnej literatury ukraińskiej” i „budziciela ducha narodowego”, Polacy zapomnieli o jego zasługach. Wagilewicz, uznawany niegdyś za geniusza nauki i tytana pracy, niewiele swoich dzieł zdążył ogłosić drukiem.
Artykuł jest wynikiem przeprowadzonej przeze mnie w Lwowskiej Narodowej Naukowej Bibliotece imienia Wasyla Stefanyka kwerendy oraz wnikliwych studiów nad literaturą. Przedstawiam w nim dotychczasowy stan badań nad spuścizną Jana Wagilewicza w Polsce i Ukrainie oraz porządkuję wiedzę na temat publikacji uczonego i dzieł pozostających nadal w rękopisie – dołączając ich obszerny spis, którego w polskim piśmiennictwie naukowym brakowało. Artykuł wraz z bibliografią stanowi solidną podstawę, na której można oprzeć dalsze badania nad twórczością Wagilewicza, mogące również doprowadzić do edycji najważniejszych jego prac, takich jak „Symbolika” czy „Demonologia słowiańska”.
Słowa kluczowe: Jan Wagilewicz, Ruska Trójca, Słowianie, Ossolineum
Jan Wagilewicz (1811–1866), associated today mainly with the “Ruthenian Trinity,” was a 19th-century writer and scholar connected to Galicia, who contributed to the development of two cultures present in that region: Polish and Ukrainian. He wrote in two languages, primarily supporting the idea of Slavic unity. Ukrainians still consider him the “father of modern Ukrainian literature” and “awakener of the national spirit,” but Poles have forgotten his achievements. Once recognized as a genius of science and a titan of work, Wagilewicz published very few of his works.
The article is the result of research I conducted at the Vasyl Stefanyk National Scientific Library of Ukraine in Lviv, including a thorough study of literature. In it, I present the current state of research on Jan Wagilewicz’s legacy in Poland and Ukraine, as well as organize knowledge about the scholar’s publications and works that are still in manuscript form. I have included an extensive list of these works, which was lacking in Polish scholarly literature. The article, along with the bibliography, serves as a solid foundation for further research on Wagilewicz’s work, potentially leading to the editing of his most important works such as “Slavic symbolism” and “Slavic Demonology”.
Keywords: Jan Wagilewicz, Ruthenian Trinity, Slavic, Ossolineum
Jan Wagilewicz (Iwan Wahyłewycz), kojarzony dziś głównie z „Ruską Trójcą”, to związany z Galicją (przede wszystkim ze Lwowem) XIX-wieczny pisarz i uczony, który zasłużył się dla dwóch obecnych na tym terenie kultur: polskiej i ukraińskiej. Liberalna polityka zaborcy austriackiego wobec zamieszkujących tę prowincję narodowości sprzyjała zarówno rozwojowi polskich instytucji kulturalnych, uniwersytetów, towarzystw, placówek i czasopism naukowych, prywatnych kolekcji muzealnych, jak również tworzeniu się inteligencji i nowoczesnego języka ukraińskiego. Obie narodowości działały obok siebie, to współpracując, to ścierając się i ulegając często różnym wpływom zewnętrznym. Młoda inteligencja ukraińska – do której należał i Jan Wagilewicz/ Іван Вагилевич[1] (korzystający równolegle z tych dwóch form zapisu imienia i nazwiska) – chcąc rozwijać swoją kulturę narodową, miała wybór między austrofilstwem, rosyjskim panslawizmem lub popularną również w kołach polskich ideą słowianofilstwa zakładającą zgodną koegzystencję narodów słowiańskich w ramach jednej wspólnoty Słowian[2]. Jan Wagilewicz opowiedział się za ostatnią z tych opcji, co wpłynęło też w jakimś stopniu na intensyfikację jego kontaktów z Polakami i udział w polskim życiu naukowym, między innymi współpracę z Zakładem Narodowym im. Ossolińskich we Lwowie, który, wpisując się w atmosferę czasu nazwanego później „wiekiem archeologii”[3] oraz „kładzeniem fundamentów” pod badania historyczne[4], był wówczas nowoczesną pionierską placówką uczestniczącą w ogólnosłowiańskim ruchu naukowym.
Wagilewiczem zainteresowałam się ze względu na niewspółmiernie moim zdaniem małą w stosunku do jego zasług obecność we współczesnej kulturze i nauce polskiej, co nazwałam zapomnieniem. Zaintrygowało mnie również, że wiele prac tego uznawanego niegdyś za geniusza nauki oraz tytana pracy pisarza i uczonego nadal pozostaje w rękopisach. Celem mojego artykułu, podsumowującego wstępny okres badań nad spuścizną literacką i naukową Wagilewicza, jest uporządkowanie wiedzy na jej temat oraz próba zebrania informacji o publikacjach pisarza i dziełach istniejących jedynie w formie manuskryptu – ze szczególnym uwzględnieniem prac w języku polskim. W polskim piśmiennictwie naukowym brakuje takiego studium. Swój artykuł opieram przede wszystkim na wynikach przeprowadzonej przeze mnie w grudniu 2021 roku kwerendy w Lwowskiej Narodowej Naukowej Bibliotece im. W. Stefanyka (dawnym Ossolineum) oraz na własnych obszernych studiach dotyczącej Wagilewicza literatury podmiotu i przedmiotu w kilku językach: polskim, ukraińskim, rosyjskim i czeskim. Spis tej literatury jest ważnym uzupełnieniem mojej pracy. Literaturę podmiotu podzieliłam na: publikacje Wagilewicza (z wydań pośmiertnych wymieniam jedynie pierwodruki) oraz rękopisy jego niedrukowanych prac w języku polskim i wydaną drukiem korespondencję – pierwszą i ostatnią część układając w porządku chronologicznym, środkową alfabetycznie. Literaturę przedmiotu podzieliłam na dwa podstawowe bloki: publikacje w języku polskim i ukraińskim, rozłożone na dwa uporządkowane wewnątrz alfabetycznie okresy: wiek XIX–do końca I wojny światowej oraz wiek XX (od 1918 roku)–XXI wieku; trzeci blok stanowi wykaz opublikowanych drukiem zestawień bibliograficznych prac Wagilewicza. Oddzielną kategorię „Inne” przeznaczyłam na materiały dodatkowe wyjaśniające kontekst historyczny.
Jan Wagilewicz[5], urodzony w 1811 roku w Jasieniu Górnym na Iwano-Frankowszczyźnie, a zmarły w 1866 roku we Lwowie i posługujący się na co dzień i w twórczości językiem ukraińskim i polskim, nie jest postacią łatwą do sklasyfikowania. Pisarz, folklorysta, filolog, tłumacz, działacz społeczno-kulturalny i narodowy, historyk, archiwista, archeolog, ksiądz grekokatolicki (podobnie jak ojciec) i kaznodzieja[6], następnie członek kościoła protestanckiego. W życiu prywatnym: skandalista znany z licznych przygód miłosnych[7], ale też mąż (w 1846 roku poślubił Amalię Piekarską[8]) i ojciec rodziny (miał pięcioro dzieci, z których troje zmarło w okresie dzieciństwa bądź młodości[9]). Postać niejednoznaczna i zagadkowa. Zdecydował się na naukę w grekokatolickim seminarium duchownym we Lwowie (gdyż droga taka ułatwiała publikacje w języku ukraińskim i była często obierana przez młodą inteligencję[10]), studiując równocześnie filozofię i teologię na Uniwersytecie Lwowskim[11]. Seminarium ukończył w 1839 roku, lecz święceń udzielono mu dopiero 7 lat później (w roku 1846). Działał w ukraińskim stowarzyszeniu „Ruska Trójca” obok Markijana Szaszkiewicza i Jakuba Hołowackiego, współtworząc z nimi almanach „Rusałka Dnistrowa” (1837 rok)[12], w którym wszyscy trzej publikowali swoje utwory i przesłania zbliżone do idei słowianofilskich, podpisując je słowiańskimi imionami: Dalibor (Wagilewicz), Rusłan (Szaszkiewicz) i Jarosław (Hołowacki)[13]. Dwa lata spędził Wagilewicz na posadzie proboszcza wiejskiej parafii koło Lwowa (w latach 1846–1848). Przez rok, w okresie Wiosny Ludów, redagował drukowaną łacińskimi czcionkami gazetę ukraińską „Dnewnyk ruskij” (1848 rok), organ Soboru Ruskiego. Rzucił w końcu wyznanie grekokatolickie, by przejść na protestantyzm. Dziewięć miesięcy pracował jako kustosz biblioteki Ossolińskich we Lwowie (w roku 1851), następnie 2 lata jako kierownik naukowy tamtejszego archiwum miejskiego (w latach 1862–1864). Przez większość życia borykał się z trudnościami materialnymi, co zapewne przyczyniło się w dużej mierze do jego przedwczesnej śmierci w wieku 55 lat. Codzienny ciężki byt Wagilewicza scharakteryzował dobrze Jan Zachariasiewicz w powieści Uczony (1855)[14]. Pisarz zmarł w nędzy w roku 1866. Ostatnie lata zamieszkiwał w małym domku położonym przy ulicy bocznej od Zielonej (którą następnie Rada Miejska Lwowa nazwała jego imieniem)[15]. Miejsce jego pochówku nie jest dziś pewne, pomnik na Cmentarzu Łyczakowskim znajdujący się na polu numer 5[16] ma podobno charakter jedynie symboliczny i został postawiony dopiero w 1987 roku[17]. Wagilewicz uważał się za Ukraińca, ale w swoim życiu osobistym i naukowym wychodził poza stereotypy narodowościowe. Poglądy Wagilewicza dobrze scharakteryzował Mieczysław Gałyga w poświęconym uczonemu rozdziale książki Portrety ossolińskie:
Był synem narodu ukraińskiego [...] Wszystko, czego dokonał w swym niełatwym życiu, świadczyło o wielkim umiłowaniu własnego narodu, jego dziejów, języka, literatury i folkloru. Kulturę ukraińską ukazywał erudycyjnie na szerokim tle porównawczym, badając jej związki ze Słowiańszczyzną, w tym także i z Polską[18].
Nigdy nie porzucił idei porozumienia Słowian, o czym świadczą jego publikacje, zainteresowania, treść listów. Kontaktował się w sprawach naukowych z czołowymi slawistami europejskimi na czele z Pawłem Šafárikiem[19], autorem Starożytności słowiańskich[20] i Michałem Pogodinem[21], publikując swoje artykuły zarówno w „Časopisie českého Museum”, jak i „Москвитянине”. W związku z osobą Pogodi-na rodzi się pytanie, czy Wagilewicz nie uległ idei głoszonego przez niego panslawizmu (potwierdzać by to również mogła jego korespondencja z Wacławem Aleksandrem Maciejowskim[22]). Owszem, zdarzały się głosy posądzające Wagilewicza o sympatie promoskiewskie[23], ja jednak nie znalazłam na to żadnych dowodów. Wydaje się, że był on wierny jedynie założeniom słowianofilstwa bez niepotrzebnej podbudowy ideologicznej, widząc swoją pracę dla nauki w tej właśnie perspektywie i zbliżając się bardziej do stanowiska slawistów czeskich. Eugenia Kucharska twierdzi, że Pogodin nie informował w ogóle młodych galicyjskich współpracowników (tzw. „kolonię pogodinowską” zebraną wokół Dionizego Zubrzyckiego, do której należeli Wagileiwcz i Hołowacki[24]) o swoich poglądach[25].
Ukraińcy cenią dziś Wagilewicza przede wszystkim za udział w „Ruskiej Trójcy” i jako współtwórcę almanachu „Rusałka Dnistrowa”, autora gramatyki języka ukraińskiego, etnografa zbierającego ludowe pieśni i opisującego zwyczaje miejscowej ludności, archeologa badającego przeszłość regionu. Do dziś uważany jest za „ojca nowoczesnej literatury ukraińskiej” i „budziciela ducha narodowego”[26] oraz obecny na kartach podręczników szkolnych. W rodzinnej miejscowości Wagilewicza utworzono w 1995 roku poświęcone mu muzeum, mieszczące w pięciu pokojach ponad 1000 eksponatów[27]. Iwano-Frankowski oddział Ukraińskiego Towarzystwa Ochrony Zabytków Historii i Kultury przyznaje (od 1990 roku) zasłużonym w dziedzinie miejscowego krajoznawstwa nagrodę jego imienia[28]. Ulice Iwana Wahyłewycza znajdują się praktycznie w każdym ukraińskim mieście, a obecność tego nazwiska na wielu ukraińskich stronach internetowych udowadnia, że pamięć o pisarzu jest tam wciąż żywa.
Zasługi Wagilewicza dla kultury polskiej również jednak nie były małe. Współcześni wychwalali go za wręcz encyklopedyczną wiedzę, nieraz korzystali z jego pomocy szczególnie w kwestiach dotyczących języków i historii Słowiańszczyzny. Wagilewicz współpracował z Augustem Bielowskim przy dziele Monumenta Poloniae historica, między innymi tłumacząc i objaśniając Latopis Nestora[29], współredagował z nim drugie wydanie Słownika języka polskiego Lindego[30] oraz czasopismo „Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich[31], gdzie publikował też swoje artykuły. Wniósł również znaczny wkład w Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczpospolitej Polskiej oparte na zbiorach archiwalnych Lwowa[32]. Szczególnie wiele spodziewano się po jego „Demonologii” i „Symbolice słowiańskiej”[33], których jednak nie zdążył ukończyć. Biorąc pod uwagę jego liczne zasługi, tym bardziej przykry jest fakt, że Wagilewicz został dziś z kultury polskiej niemalże zupełnie wykorzeniony. Wielka Encyklopedia PWN z 2005 roku nazywa go Iwanem Wahyłewyczem, ukraińskim poetą, etnografem i filologiem[34]. Całkowicie zapomina o nim przewodnik biobibliograficzny Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski[35], a idąc wstecz – również największa polska bibliografia literacka Nowy Korbut[36]. Spostrzeżenie to potwierdza porównanie polskiej wersji językowej Wikipedii[37] (stanowiącej doskonały probierz współczesnej świadomości społecznej) z ukraińską[38].
Studiując literaturę przedmiotu na temat Jana Wagilewicza/Iwana Wahyłewycza, również prędko można dojść do przekonania, że interesowano się nim bardziej po stronie ukraińskiej niż polskiej. Początkowo były to pozbawione jeszcze dystansu badawczego artykuły pisane często przez osoby znające pisarza (na przykład Jakub Hołowacki[39]), poruszające głównie wątki biograficzne. W kolejnym stuleciu swoje rozprawy doktorskie poświęcili Wagilewiczowi Wasilij Wawrik (1926 rok: И.Н. Вагилевич, его жизнь и деятельность, wydana jako książka w 1934 roku: Жизнь Николаевича Далибор Вагилевича)[40] i Hryhorij Demjan (1993 rok: Іван Вагилевич. Iсторик і народознавець)[41] oraz pewną jej część Bohdan Hawryliw, pisząc o krajoznawstwie ukraińskim w XIX i na początku XX wieku[42]. W okresie do zakończenia I wojny światowej w Ukrainie zajmowali się nim bezpośrednio badacze tacy jak[43] Iwan Franko, Ilarion Swiencickyj, Mychajło Wozniak, Iwan Sozanskyj, a w nowszych czasach[44] Josyp Dzendzełiwskyj, Ołeh Kupczynśkyj, Mychajło Szałata, Łujiza Ilnycka, Natala Bułyk, Łarysa Rewa oraz wielu innych przedstawiających pisarza i jego twórczość w rozmaitych aspektach. Powstało również kilka poważniejszych zestawień bibliograficznych dotyczących prac Wagilewicza i całej „Ruskiej Trójcy” autorstwa lub pod redakcją między innymi Ołeksandra Dziobana, Łujizy Ilnyćkiej, Ołeha Kupczynśkiego[45].
W Polsce, pomijając publikacje XIX-wieczne, które zaczęły ukazywać się zaraz po śmierci uczonego[46], pisano o Wagilewiczu zazwyczaj w szerszym kontekście. Warto tutaj wymienić książkę Władysława Zawadzkiego o literaturze w Galicji (1878 rok), gdzie nazwisko Wagilewicz pojawia się w kontekście działalności Zakładu im. Ossolińskich i współpracy z Augustem Bielowskim[47]. Ważna praca wydana w wieku XX poświęcająca więcej miejsca osobie pisarza to rozdział w książce Łucji Charewiczowej Historiografia i miłośnictwo Lwowa (1938)[48]. Wagilewiczem zajęto się też w sposób pośredni w dwóch rozprawach doktorskich: Jana Kozika Ukraiński ruch narodowy w Galicji w latach 1830-1848 (1978)[49] oraz Włodzimierza Mokrego „Ruska Trójca”. Karta z dziejów życia literackiego Ukraińców w Galicji w pierwszej połowie XIX wieku (1997)[50]. Za szczególnie wartościowy uważam wspomniany już tekst Mieczysława Gałygi Iwan Wahylewicz (Jan Wagilewicz) stanowiący rozdział monografii zbiorowej Portrety ossolińskie (1992)[51]. Dotyczące pisarza interesujące wstępy biograficzne znalazły się w opublikowanych przez Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu dwóch współczesnych edycjach jego dzieł w redakcji badaczy ukraińskich: Rostysława Radyszewśkiego Pisarze polscy Rusini wraz z dodatkiem Pisarze łacińscy Rusini (1996)[52] i Olega Kupczyńskiego Słowo o pułku Igorowym (1999)[53]. W nowszych czasach nazwisko Wagilewicza wystąpiło wielokrotnie na kartach książki Alfreda Toczka o lwowskim środowisku historycznym (2013)[54], Anna Budziak (czasami we współautorstwie z Adamem Fałowskim) poświęciła zaś liczne artykuły dokonaniom słownikarskim uczonego[55].
Mimo że Wagilewicz znany był w swoich czasach z benedyktyńskiej wręcz pracy, niewiele z tego, czym się zajmował zaistniało w przestrzeni wydawniczej. O tym, że bezustannie prowadził badania naukowe i zależało mu na publikacji prac, świadczą chociażby jego własne wypowiedzi. W liście do Mychajła Maksymowycza pisanym już w roku 1837 twierdził, że pracuje właśnie nad słownikiem języka południowo-ruskiego[56]. Zwracając się do Jakuba Hołowackiego w roku 1843, donosił natomiast o końcowym etapie pracy nad Symboliką słowiańską[57], a następnie o dziele Pisarze polscy Rusini oraz Rozprawy o języku południowo-ruskim[58], rok później o ukończonym właśnie Idiotikonie[59]. W roku 1856 pisał do Wacława Aleksandra Maciejowskiego:
Przygotowuję do druku rozprawę: O stosunku języka starosłowiańskiego do polskiego, chociaż z drukiem jeszcze nie ze wszystkiem załatwiłem się. Chcę ją wydać razem z rozprawką o pierwiastkach języka starosłowiańskiego, pod tytułem Studya filologiczne. W dziele tem złożyłem nową teoryą o językach słowiańskich i spodziewam się, że potrafi ono zsadzić z bardzo hardego stanowiska naszych filologów. Mam jeszcze inne, niektóre prawie zupełnie ukończone roboty, tylko niełatwo znaleźć nakładcy[60].
Współczesne głosy, że Wagilewicz rzucał się od jednego pomysłu do drugiego, niczego nie kończąc[61], wydają mi się niesprawiedliwe. Michał Pogodin jeszcze w roku 1841 donosił na łamach redagowanego przez siebie „Москвитянинa” o działalności galicyjskiego slawisty: „Pan Wahyłewycz zajmuje się Symboliką słowiańską. Wiele spodziewamy się po jego dziele. Oprócz Chodakowskiego nikt nie zajmował się jeszcze mitologią słowiańską, a przedmiot ten zasługuje na opracowanie”[62] i dalej: „Pan Wahyłewycz zebrał już wiele materiałów do Demonologii, starożytnej Astronomii i Archeologii. Pracuje aktualnie nad dziełem o święcie Kolędy, do którego ma już zebranych prawie 2000 pieśni – skarb dla poetów, historyków i archeologów”[63].
Przyczyny, dla których Wagilewicz nie zdołał opublikować wspomnianych prac, mogły być różne. Trudności w znalezieniu chętnych do inwestowania w jego prace wydawców, o których wspominał, mogły być spowodowane po części rozgrywkami politycznymi pomiędzy poszczególnymi stronnictwami narodowymi, po części ówczesną złą atmosferą (nazywaną przez Karola Estreichera „stosunkami”) dla wydawnictw naukowych[64]. W realizacji planów wydawniczych nie pomagała też Wagilewiczowi zapewne jego własna sytuacja materialna, pogorszona jeszcze po decyzji o przejściu na protestantyzm, co dodatkowo zniechęciło do niego niektóre koła polskie (być może z tego powodu zwolniono go też z posady zastępcy kustosza w Ossolineum)[65]. Niektóre teksty natomiast po prostu zaginęły, jak wysłane do Pogodina Wesele Sławian czy Halicz[66].
W rezultacie prawie wszystko, co Wagilewicz zdołał wydać[67], miało charakter bądź artykułów w czasopismach, bądź rozdziałów czy utworów w dziełach zbiorowych. Niektóre z tekstów zawierały jedynie wzmianki, że wyjęto je z szerszych prac uczonego[68]. Po pierwszych próbach w „Rusałce Dnistrowej” (1837)[69], gdzie zamieścił wybór zebranych przez siebie na terenie Galicji ludowych pieśni ukraińskich[70] i przedmowę[71] do nich oraz ballady Мадей[72] i Жулин и калина[73], przez kilka lat (1838–1841) publikował głównie w „Časopisie českého Museum” w Pradze, zamieszczając tam w przekładach na język czeski (innego autorstwa) teksty o mieszkańcach Karpat: Hucułach[74], Bojkach[75], swoich odkryciach archeologicznych w Rozhórczu[76], fragment wyjęty z opracowywanej przez siebie „Demonologii”[77] oraz własne tłumaczenia na język ukraiński (łacinką) kilku pieśni z Królodworskiego rękopisu[78]. Następnie swoje prace publikował w różnych wydaniach zbiorowych lub wysyłał do czasopism w Moskwie („Москвитянин”), Petersburgu („Сын Отечества” i „Пантеон”), Warszawie („Biblioteka Warszawska”, „Przegląd Naukowy”, „Денница Jutrzenka”, „Dziennik Warszawski”), Krakowie („Czas”). Najwięcej jednak drukował w periodykach lwowskich: przede wszystkim w „Bibliotece Naukowego Zakładu im. Ossolińskich” i „Dodatku tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej”, „Siole”; mniej w „Dzienniku Mód Paryskich”, „Gazecie Lwowskiej”, „Rozmaitościach”, „Kółku Rodzinnym”. Formę samodzielną wydawniczo otrzymały dwa jego dzieła: Grammatyka języka małoruskiego w Galicji (1845)[79] oraz Monastyr Skit w Maniawie (1848)[80]. Prace Wagilewicza to zazwyczaj teksty historyczne, krajoznawczo-archeologiczne, etnograficzne, językoznawcze, poetyckie, tłumaczenia z języków słowiańskich[81]. Pisarz podejmował w nich tematykę pochodzenia i zwyczajów Słowian (Pogrzeb u Słowian[82]; Wywód początków Słowian od Trako-Illyrów[83]), publikował i objaśniał dokumenty archiwalne dotyczące Galicji[84], informował o swoich odkryciach archeologicznych (Berda w Uryczu[85]; Bołdy w Polanicy[86]), przekładał na język polski zabytki literatury staroruskiej (Latopis Nestora[87]), opisywał podania ludu (Szełudywy Buniak[88]). Kilka prac Wagilewicza nosi ślady współpracy z historykiem Augustem Bielowskim, czy to w postaci recenzji jego prac, czy wspólnych dokonań.
Jeśli chodzi o pośmiertne wydania dzieł Wagilewicza, w Ukrainie najczęściej przedrukowywano jego wczesne dokonania literackie z „Rusałki Dnistrowej”, które weszły do kanonu literatury ukraińskiej. Mniejszą popularnością cieszyły się późniejsze publikacje po ukraińsku, lecz łacinką w „Dnewnyku ruskim” uważane często ze względu na alfabet za polonofilskie: Program, Wozwanije do inteligencii ruskoi i Zamitki o ruskoj literaturi[89]. Dopiero z końca XX wieku pochodzi pierwszy większy wybór utworów pisarza, zawierający również wiersze polskie, przekłady z języka czeskiego, korespondencję – w zbiorowej książce z 1982 roku poświęconej całej „Ruskiej Trójcy”[90], czy drugiej, z roku 1987 – zajmującej się ogólnie ukraińskimi poetami romantycznymi[91]. W 1983 roku wydano Народні пісні в записах Івана Вагилевича (Pieśni ludowe w zapisach Iwana Wahyłewycza)[92] opracowane na podstawie jego rękopisów, podobna publikacja miała miejsce w 2006[93]. Z 1993 pochodzi ukraińska edycja artykułu Wagilewicza o tematyce archeologicznej Берди в Уричі (Berdy w Uryczu)[94].
Z polskich prac Wagilewicza najwcześniej po jego śmierci wydano udostępniony przez Augusta Bielowskiego artykuł o wyspie Rugia i zamieszkujących ją plemionach (1867)[95]. Dwa tomy Akt grodzkich i ziemskich z czasów Rzeczypospolitej, wydane w latach 1872–1873 zawierały przepisane i objaśnione przez niego dokumenty z historii Lwowa[96]. Mychajło Wozniak w roku 1936 włączył część pracy Wagilewicza Rozprawy o języku południoworuskim do swojej książki У століття „Зорі” Маркіяна Шашкевича[97], a w roku 1981 na łamach „Prac Filologicznych” opublikowano artykuł Linde pod względem jego stanowiska w filologii[98]. Koniec XX wieku przyniósł jeszcze dwie wydane pośmiertnie prace Wagilewicza: Pisarze polscy Rusini wraz z dodatkiem Pisarze łacińscy Rusini (1996)[99] i Słowo o pułku Igorowym (1999)[100]. Nie jest to wiele, biorąc pod uwagę, że wydanie prac Wagilewicza uważano już wkrótce po jego śmierci za niemalże polski obowiązek narodowy. Anonimowy autor (prawdopodobnie Paulin Święcicki), wymieniając w roku 1866 na łamach „Sioła” szereg tekstów pisarza pozostających w rękopisie, żywił nadzieję, że „gdy niepośledni pracownik w dziedzinie badań rzeczy ojczystych za życia nie znalazł współczucia u ogółu – pośmiertnych prac jego podobny los nie spotka; znajdą zapewne dla się nakładcę, a chwila każda zwłoki opóźnia tylko zdobycie nowego dla nas tryumfu”[101]. Rękopisy po zmarłym trafiły w posiadanie Augusta Bielowskiego[102]. Dlaczego przyjaciel Wagilewicza nie doprowadził do ich publikacji (poza artykułem Rugja na łamach „Sioła”[103]) i nie zadbał o to, by „nie butwiały w rękopisach”, trudno mi na tę chwilę odpowiedzieć.
Rok po śmierci pisarza Karol Estreicher, pisząc w Encyklopedii powszechnej Olgerbranda, że „nieliczny jest poczet drukowanych prac Wagilewicza”[104], wymieniał te, które pozostały w rękopisie:
1) Demonologija słowiańska, rzecz systematyczna o przesądach ludu na Rusi halickiej. 2) Słownik języka ruskiego ludowego na Rusi halickiej. 3) Rzecz o pierwiastkach języka starosłowiańskiego, uzupełniająca dzieło Miklosicza. 4) O stosunku języka starosłowiańskiego, czyli cerkiewnego do języka polskiego. 5) Słowo o pułku Igorewie, filologiczne opracowanie textu [!] oryginalnego z oczyszczeniem go od naleciałości, praca podjęta w r. 1865; oraz przekład polski. 6) Pisarze polscy rusini, pisarze łacińscy rusini (biografije). Dwa dzieła dość obszerne, z których wyjątki ogłaszał w „Dnewnyku”. 7) Chronologija dziejów powszechnych tablicami ułożona, w trzech częściach, do końca XVIII w. Dwie pierwsze części wykończone, do ostatniej materyały zgromadzone. 8) Faraonowie egipscy, ustęp z dziejów powszechnych, dzieło r. 1857 napisane. Ogarnia epokę sześciu tysięcy lat, według najnowszych źródeł, z niezmierną pracowitością rozjaśnioną. 9) Wywód sławian od Dako-Illirów, dzieło napisane r. 1850-1853. 10) Chronologija dziejów polskich, rodowody królów i książąt od 880 do 1195 r. 11) Latopis Nestora, przekład z r. 1840, był on użyty do porównania przy wydaniu Monumentów Bielowskiego, lubo nowy przekład uskuteczniony został”[105].
Paulin Święcicki w artykule Rękopisma pozostałe po ś. p. J. Wagilewiczu na łamach „Sioła” (1867 rok) dorzucał jeszcze Rozprawy o języku południowo-ruskim, Źródła o mieszkańcach starożytnej Europy, Bibliografię europejską[106], Symbolikę słowiańską, Pisma historyczno-etnograficzne. Część I. Ruś karpacko-górska, Kolenda. Święto słowiańskie[107].
Po upływie 157 lat od śmierci Wagilewicza z wymienionych wyżej dzieł światło dzienne ujrzały jedynie wspominane już prace Pisarze polscy rusini, pisarze łacińscy rusini oraz Słowo o pułku Igorewie, wydane w Przemyślu w latach 90. XX wieku. Porównując powyższy spis ze stanem lwowskiego archiwum i informacjami o pozostałych zbiorach, muszę stwierdzić, że na chwilę obecną nie wszystkie rękopisy zostały tam zgromadzone. Z ważniejszych rzeczy Biblioteka im. Stefanyka we Lwowie przechowuje prace uważane przez współczesnych pisarzowi za najważniejsze w jego dorobku: „Demonologię” i „Symbolikę słowiańską”. Obie te pozycje zajmują wiele kart z głównego zbioru poświęconego Wagilewiczowi, a jest to Fond 19 liczący 56 Spraw[108]. Rękopiśmienna „Demonologia” zawiera rozdziały takie jak Demonologia ludzka, Upiory, Widmy, Wilkołaki, Topielcy i Topielice, Stratczęta, Demonologia żywiołowa, Demonologia symboliczna, Życie pośmiertne. W „Symbolice słowiańskiej” znajdują się między innymi Symbolika bóstw, Symbolika ziemska, Symbolika ludzka. Biblioteka im. Ossolińskich we Wrocławiu przechowuje pod sygnaturą 2411/I trzy tomy Pism Jana Wagilewicza: Studya historyczne (tom 1), Badania filologiczne (tom 2) i Wskazywacz historyczny i chronologiczny (tom 3). Część rękopisów znajduje się w Bibliotece Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu w zbiorze Pietruszewicza Nr 22–23 (na przykład Idyotykon)[109]. Niektóre z rękopisów Wagilewicza jednak najprawdopodobniej zaginęły, na przykład wspominane już dzieło Faraonowie egipscy[110].
Należy żywić nadzieję, że z czasem i pozostałe rękopisy Jana Wagilewicza zostaną odnalezione (mam na myśli prace przede wszystkim w języku polskim), najważniejsze z nich doczekają się publikacji, a ich autor wyjdzie wreszcie z zapomnienia. Szczególnie istotne wydaje mi się wydanie Demonologii i Symboliki słowiańskiej – dzieł, które były postrzegane niegdyś za ważne dokonania naukowe, a i dzisiaj mogłyby jeszcze wnieść do kultury polskiej wiele interesujących szczegółów.
1837
Peredhowor. K narodnym ruskym piesniam [s. IX–XX], Obriadowi piesnie (koladky, haliłky, ładkania) [s. 36–58], Madej [s. 72–76], Żułyn y kałyna, kazka [s. 79–88], [w:] Rusałka dniestrowaja/Ruthenische Volks-Lieder, Koroł. Wseuczył. Pesztansk., Buda 1837.
1838–1839
Huculové, obyvatele vychodniho pohoři karpatskeho, „Časopis českého Museum” 1838, t. 12, z. 4, s. 475–498; 1839, t. 13, z. 1, s. 45–68.
Kytycé. Zruštena Wahylewičem; Roža. Přel. Wahylewič; Opuščena. Přel. Wahylewič; Sůd Lubušin. Přel. rus. D.N. Wahylewiče, „Časopis českého Museum” 1838, t. 12, s. 397–401, 409–413.
Rozhorecke geskyně ( S wypodobněnjm nápisů). Přjdavek od P. J. Šafařjka, „Časopis českého Museum” 1838, t. 12, z. 2, s. 197–219.
1840
O upjrech a wid´mách, „Časopis českého Museum” 1840, t. 14, z. 3, s. 232–261.
1841
Bojkowé, lid ruskoslovanský w Haličjach, „Časopis českého Museum” 1841, t. 15, z. 1, s. 30–72.
Izwiestija litieraturnyje iz Lwowa, „Moskwitianin” 1841, nr 3, s. 532–535.
Pogrzeb u Słowian, „Biblioteka Warszawska“ 1841, t. 2, s. 649–658.
1842
Gucuły. Karpatskije gorcy, „Syn Otieczestwa” 1842, t. 3 [Oddz. 5], s. 1–31.
Spotkanie, „Dziennik Mód Paryskich” 1842, nr 4, s. 29.
1843
Berda w Uryczu, „Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich” 1843, t. 6, s. 151–168.
Drogi komunikacyjne w starożytnej Rossyi. Przez Z.D. Chodakowskiego. Przeł. J.D. Wawilewicz z rossyiskiego, „Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich” 1843, t. 7, s. 11–138; t. 8, s. 75–102.
Iz pis’ma k riedaktoru. Iz Lwowa, „Moskwitianin” 1843, nr 7, s. 227–229.
Zamieczanija Wołka Zakliki na statju A. Bielewskogo «Pierwonaczalnaja istorija Polszy» pomieszczenuju w uczenom żurnale instituta Ossolinskich. T. 1. 1842. Str. 93–146 = Uwagi nad rozprawą „Początkowe dzieje Polski przez A. Bielowskiego” umieszczoną w czasopismie naukowego zakładu Ossolińskich. T. 1. 1842. Str. 93–146. Napisał Wilk Zaklika, „Dennyca Jutrzenka” 1843, cz. 2, s. 46–55, 207–215; cz. 3, s. 121–133.
1844
O mieszkańcach wschodniej części gór Karpackich, „Przegląd Naukowy” 1844, t. 2, nr 15, s. 161–177; t. 4, nr 28, s. 16–27; nr 29, s. 48–60; nr 30, s. 73–85.
Szełudywy Buniak. Z podań ludu, „Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich” 1844, t. 11, s. 181–195.
1845
Grammatyka języka małoruskiego w Galicji ułożona przez Jana Wagilewicza / Grammatika jazyka małoruskogo w Galicii socziniena Іwanom Wagilewiczem, Instytut Stauropigiański, Lwów 1845.
1847
Żułyn y Kałyna [s. 91–102], Madej [s. 103–108], [w:] Winok rusynam na obżynky. Upliw Iwan B F. Hołowaćkyj, cz. 2, Czerenkamy O.O. Mechytarystow, Wideń 1847.
1848
Monastyr Skit w Maniawie, K. Jabłoński, Lwów 1848.
Program, „Dnewnyk ruskij” 1848, nr 1, s. 1.
Wozwanie do inteligencii ruskoi. Wozwanie Ruskoho Soboru do swoich bratow. Wyskokoje sobranie, „Dnewnyk ruskij” 1848, nr 1, s. 1–2; nr 5, s. 18–19.
Zamitki o ruskoj literaturi, „Dnewnyk ruskij” 1848, nr 5, s. 19–20; nr 6, s. 23–24; nr 9, s. 37–38.
1852
Ś. Metody, „Dziennik Literacki” 1852, nr 32, s. 249–251.
Wywód początków Słowian od Trako-Illyrów, z powodu Wstępu krytycznego do dziejów Polski, przez Augusta Bielowskiego, „Biblioteka Warszawska“ 1852, t. 4, s. 528–550.
1853
Huculové, [w:] Obrazy rakouských zemi národův a dějin. Čitací kniha pro IV třídu nižšího gymnasia, red. J. Jireček, J.G. Calve, Praga 1853, s. 158–161.
1854
„Koły ne buło naczało świta...“ [koladka w zapisie I. Wagilewicza], [w artykule:] A. Nowosielski, Kolada i Kupało, „Dziennik Warszawski“ 1854, nr 99, s. 4.
Osann, o fragmentach Troga, wydanych przez Bielowskiego, „Dodatek tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej” 1854, nr 47, s. 185–187; nr 48, s. 189–191; nr 49, s. 193–194.
1855
Gucuły, obidatieli wostocznoj otrasli Karpatskich gor, przekł. z j. czes. P.P. Dubrows’kij, „Pantieon” 1855, t. 21, z. 5, cz. 3, s. 17–56.
1856
Ormianie w Polsce. Kilka słów z powodu książki ks. Barącza, „Czas” 1856, nr 79, s. 1–2; nr 80, s. 1–2.
1857
[Dokumenty z XIV–XVIII w. z historii Galicji publikowane i komentowane przez Jana Wagilewicza]: „Dodatek tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej” 1857, nr 7, s. 28 (Waszyczyn 1401); nr 8, s. 32 (Pilzno 1428); nr 11, s. 44 (Opor 1591); nr 12, s. 48 (Trześniów i Szade 1609); nr 13, s. 52; nr 14, s. 56 (Radowce 1520); nr 16, s. 64 (Tuchla 1622); nr 17, s. 68; nr 19, s. 80 (Lwów 1549); nr 22, s. 94 (Lwów 1539); nr 23, s. 98 (Kraków 1732); nr 24, s. 102 (Tłumacz 1398); nr 31, s. 130; nr 32, s. 133–134; nr 34, s. 142; nr 36, s. 150; nr 38, s. 158 (Sokal 1600); nr 39, s. 162 (Trościaniec 1409); nr 40, s. 166; nr 41, s. 169 (Kruszelnica 1395, 1556); nr 42, s. 174 (Stoki 1417); nr 44, s. 182; nr 45, s. 186; nr 46, s. 190 (Lwów 1569, 1574).
1858
Sokal 1731, „Rozmaitości. Pismo dodatkowe do Gazety Lwowskiej” 1858, nr 50, s. 397–398; nr 51, s. 405–406.
1860
Początki Lwowa, „Kółko Rodzinne” 1860, nr 7, s. 111.
1862
Bołdy w Polanicy, [w:] Album Lwowskie, red. H. Nowakowski, wyd. E. Winiarz, Lwów 1862, s. 307–315.
1864
Latopis Nestora. Monomacha nauka i list, [w:] Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, red. A. Bielowski, t. 1, wyd. A. Bielowski, Lwów 1864, s. 521–886.
Żywot ś. Błażeja, „Biblioteka Ossolińskich. Poczet Nowy” 1864, t. 4, s. 192–202.
1866
Madej, [w:] Ruśka czytanka dla nyzszoji himnaziji, cz. 2, Lwiw 1866, s. 191–192.
1867
Rugja, „Sioło” 1867, z. 2, s. 135–152.
Spotkanie; Upior [w artykule:] [b. a.], Wspomnienie o Janie Wagilewiczu, „Dziennik Literacki” 1866, nr 23, s. 359.
1872–1873
[Dokumenty dotyczące historii Lwowa z objaśnieniami J. Wagilewicza], [w:] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, t. 3–4, Seyfarth i Czajkowski, Lwów 1872–1873.
1884
Powist’ o połku Ihorewim, Madej, Żułyn i Kałyna, Peredhowor k narodnym ruśkym pisniam, Zamitky o ruśkij literaturi, Łysty do M. Pohodina, [w:] M. Szaszkewycz, I. Wahyłewycz, Ja. Hołowaćkyj, Pysannia, Wyd. Akademicznoho bratstwa, Lwiw 1884 (Ruśka biblioteka I. Onyszkewycza, t. 3), s. 119–189.
1906
[Fragmenty autobiografii], [w:] I. Sozanśkyj, Pryczynok do biohrafiji Iwana Wahyłewycza, „Zapysky NTSZ” 1906, t. 69, s. 169–171.
1908
[Tekst kazań], [w:] I. Swiencickyj, Iwan Wahyłewycz jak propowidnyk. Pryczynok do znosyn hałyczan z Rosijeju pered 1849 r. i do istoriji ukrajinśkoji propowidi, „Zapysky NTSZ” 1908, t. 84, s. 98–110.
1912
„Noc była cicha, tęskno, głucho było...” [wiersz], [w:] W. Szczurat, Z nedrukowanych tworiw Iwana Wahyłewycza, „Nedila” 1912, nr 40, s. 1.
1921
Perepyska Iwana Wahyłewycza. 1. Łysty Iwana Wahyłewycza do P.J. Szafaryka [s. 1–32], 2. Zbirka piseń [s. 33–65] [Písně maloruskě y Halíče, 1838], [w:] Ukrajinśko-ruśkyj archyw T. 15. Materijały do istoriji ukrajinśko-cześkych wzajemyn, Druk. Naukowoho Towarystwa im. Szewczenka, Lwiw 1921, s. 1–65.
1936
Rozprawy o języku południoworuskim [w artykule:] M. Wozniak, Rozwidky I. Wahyłewycza pro ukrajinśku mowu, [w:] M. Wozniak, U stolittia «Zori» Markijana Szaszkewycza (1839–1934), cz. 2, Nakł. Bohosłowśkoho Nauk. T-wa, Lwiw 1936, s. 258–324.
1965
Łemky – meszkanci zachidnoho Prykarpattia, przekł. z j. pol. I. Krasowśkyj, „Narodna tworczist’ ta etnohrafija” 1965, nr 4, s. 76–79.
1978
Bojky, ruśko-słowjanśkyj lud u Hałyczyni, przekł. z j. pol. R. Kyrcziw, „Żowteń” 1978, nr 12, s. 117–130.
1981
Linde pod względem jego stanowiska w filologii (Przez D.J. Wagilewicza), „Prace Filologiczne” 1981, t. 30, s. 159–174.
1982
Poeziji: Do L***, Rozpacz, Madej, Żułyn i Kałyna, Wspomnienie, Życie, Tęsknota, Stance do M[arii] Z[arzyckiej], Spotkanie, Teraźniejszość; Dumy: Plisneśko, Dobryliw, Bycz; Dnister; Perekłady: Iz dawńioruśkoji: Powist’ o połku Ihorewim, Iz cześkoji: Z Krałedwirśkoho rukopysu...; Statti: Peredhowir k narodnym ruśkym pisniam, Prohrama hazety Dnewnyk ruśkyj, Zamitky o ruśkij literaturi; Łysty: do M.P. Pohodyna, M.O. Maksymowycza, P.J. Szafaryka, Ja. F. Hołowaćkoho, I.I. Sreznewśkoho, [w:] M. Szaszkewycz, I. Wahyłewycz, Ja. Hołowaćkyj, Twory, red. M. J. Szałata, Dnipro, Kyjiw 1982, s. 133–210.
1983
Narodni pisni w zapysach Iwana Wahyłewycza, red. M.J. Szałata, Muzyczna Ukrajina, Kyjiw 1983. [Zbiór ułożony przeważnie na podstawie autografów Wagilewicza znajdujących się w archiwach Lwowa, Moskwy, Wrocławia, Pragi].
1987
Ukrajinśki poeziji [Madej, Żułyn i Kałyna]; Polśki poeziji [Do L***, Rozpacz, Wspomnienie, Życie, Tęsknota, Stance do M[arii] Z[arzyckiej], Spotkanie, Teraźniejszość]; Perekłady z cześkoji [iz „Krałedworśkoho rukopysu”: Kytycia, Roża, Opuszczena; iz „Zełenohorśkoho rukopysu”: Sud Lubuszyn, Wyniatkyz Sława dońky Iwana Kollara, perełożeni na juho-ruśke nariczczia], [w:] Ukrajinśki poety-romantyky. Poetyczni twory, red. M.Ł. Honczaruk, I.O. Dzewerin, M.T. Jacenko, Nauk. dumka, Kyjiw 1987, s. 371–400.
1993
Berdy w Uryczi, [w:] Podorożi w Ukrajinśki Karpaty. Zbirnyk, red. M.A. Walo, Kameniar, Lwiw 1993, s. 102–113.
1996
Pisarze polscy Rusini wraz z dodatkiem Pisarze łacińscy Rusini, red. R. Radyszewśkyj, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, Przemyśl 1996.
1999
Słowo o pułku Igorowym, red. O. Kupczyński, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 1999.
2006
Poeziji; Narodni pisni, zapysani I. Wahyłewyczem u seli Jaseń; Dumy; Perekłady; Statti; Łysty, [w:] I.M. Wahyłewycz, K. Wahyłewycz, Twory, red. Je. Szmorhun, Azalija, Riwne 2006, s. 10–150.
F19:
Spr. 15 – Pomniki budownictwa słowiańskiego – 24 karty:
Spr. 17 – Kronika południowej Rusi, materiały zebrane przez Wagilewicza – 36 kart.
Spr. 18 – Wypisy z Kronik ruskich do dziejów polskich i litewskich – 28 kart.
Spr. 23 – Pismo słowiańskie, Tablice głosek – 22 karty.
Spr. 28 – Dzieje północnej Rusi, wypisy, materiały – 56 kart.
Spr. 31 – Chronologia Państwa staroruskiego i Księstwa Halicko-Wołyńskiego – 48 kart.
Spr. 34 – Symbolika słowiańska – 205 kart.
Spr. 36 – Zarysy do demonologii – 15 kart.
Spr. 38 – Różne zapisy do Etnologii słowiańskiej – 95 kart.
Spr. 39 – Demonologia słowiańska – 46 kart.
Spr. 41 – Tablice chronologiczne do historii powszechnej – 153 karty.
Spr. 49 – Kronika ludu z Demonologii słowiańskiej – 64 kart.
Spr. 55 – [Idyotykon] Słownik ukraińsko-niemiecko-łaciński – 39 kart.
Sygn. 2411/I: Pisma Jana Wagilewicza. T. 1: „Studya historyczne”, T. 2: „Badania filologiczne”, T. 3: „Wskazywacz historyczny i chronologiczny”.
sygn. [sobr. A.S. Pietruszewicza, № 22] – Rozprawy o języku południowo-ruskim.
sygn. [sobr. A.S. Pietruszewicza, № 22–23] – Idyotykon.
[list Wagilewicza do Pogodina z 8.03.1836], [w artykule:] M. Pogodin, Sławianskija nowosti, „Moskowskij nabludatiel” 1836, R. 2, t. 6–8, s. 288–299.
Vahilevič I.N., [Listy], [w:] Korespondence Pavla Josefa Šafaříka, I Část II. Vzájemné dopisy P.J. Šafaříka s ruskými učenci (1825–1861), wyd. V.A. Francev, Česká akademie věd a umění, Praha 1928, s. 930–945.
[Wagilewicz Іwan] Pis’ma Iwana Wagilewicza (10 awg. 1836-27 ijula 1846) [do M. Pogodіna], [w:] Pis’ma k M.P. Pogodinu iz sławianskich ziemiel (1835–1861). Wypusk 3 (Poslednij), red. N. Popow, Impieratorskoje obszczestwo istorii i driewnostiej rossijskich pri Moskowskom Uniwiersitietie, Moskwa 1880, s. 622–651.
[Wahyłewycz Iwan], Łysty: 1. Do M. Pohodina 3 sicznia 1842 r. [s. 171]; 2. Do Ja. Hołowaćkoho 9 łystopada 1843 r. [s. 173–174], [w:] Pyśmennyky Zachidnoji Ukrajiny 30-50-ch rokiw XIX st., Dnipro, Kyjiw 1965.
Wahyłewycz Iwan, Łysty do M. Pohodina, [w:] M. Szaszkewycz, I. Wahyłewycz, Ja. Hołowaćkyj, Pysannia, Wyd. Akademicznoho bratstwa, Lwiw 1884 (Ruśka biblioteka I. Onyszkewycza, t. 3), s. 185–189.
[Wahyłewycz Iwan], Łysty: do M.P. Pohodyna, M.O. Maksymowycza, P.J. Szafaryka, Ja. F. Hołowaćkoho, I.I. Sreznewśkoho, [w:] M. Szaszkewycz, I. Wahyłewycz, Ja. Hołowaćkyj, Twory, red. M.J. Szałata, Dnipro, Kyjiw 1982, s. 192–210.
[Wahyłewycz Iwan], Perepyska Iwana Wahyłewycza. 1. Łysty Iwana Wahyłewycza do P.J. Szafaryka, [w:] Ukrajinśko-ruśkyj archyw T. 15. Materijały do istoriji ukrajinśko-cześkych wzajemyn, Druk. Naukowoho Towarystwa im. Szewczenka, Lwiw 1921, s. 1–65.
[b. a.], Wspomnienie o Janie Wagilewiczu, „Dziennik Literacki” 1866, nr 23, s. 357–359; nr 24, s. 373–375.
Bartoszewicz Kazimierz, Przyczynki do „kwestyi ruskiej”, „Przegląd Narodowy” 1908, R. 1, t. 2, nr 7, s. 12–45.
Bielowski August, Przedmowa, [w:] August Bielowski, Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 1, Nakładem własnym, Lwów 1864, s. XI–XXXII.
Bielowski August, Przedmowa, [w:] Słownik języka polskiego przez Samuela Bogumiła Linde. Wydanie drugie, poprawne i pomnożone, staraniem Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, t. 1, Drukarnia Zakładu Ossolińskich, Lwów 1854, s. 1–14.
[Estreicher Karol] E., Wagilewicz (Jan), [w:] Encyklopedia powszechna, t. 26, S. Orgelbrand, Warszawa 1867, s. 301–304.
Pietruski Oktaw, Liske Xawery, Przedmowa, [w:] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 3, Seyfarth i Czajkowski, Lwów 1872, s. V–VII; t. 4, Seyfarth i Czajkowski, Lwów 1873, s. V–VI.
[Święcicki Paulin], Jan Wagilewicz. Wspomnienie pośmiertne, „Sioło” 1866, z. 1, s. 79–88.
[Święcicki Paulin], Rękopisma pozostałe po ś. p. J. Wagilewiczu, „Sioło” 1867, z. 3, s. 159–168; z. 4, s. 155–160.
Zachariasiewicz Jan, Uczony. Powieść w dwóch tomach, t. 1–2, H.W. Kallenbach, Lwów 1855.
Zawadzki Władysław, Literatura w Galicji (1772–1848). Ustęp z pamiętników, Drukarnia Wł. Łozińskiego, Lwów 1878.
Budziak Anna, Rękopiśmienna spuścizna słownikarska Iwana Wahylewycza, Scriptum, Kraków 2014.
Budziak Anna, Słowianoznawcze zainteresowania Wahylewicza – językoznawcy, [w:] Harmonijne współistnienie Wschodu i Zachodu na Ukrainie, red. W. Mokry, Szwajpolt Fiol, Kraków 2000, s. 137–146.
Budziak Anna, Zapożyczenia polskie w materiale ukraińskim XIX-wiecznego ukraińsko-polskiego słownika frazeologicznego Iwana Wahylewycza, „Linguistica Copernicana” 2010, t. 4, nr 2, s. 273–285, https://doi.org/10.12775/LinCop.2010.033
Charewiczowa Łucja, Współpraca grupy ruskich badaczy przeszłości Lwowa. Wyznawcy jedności narodowej i kulturalnej z Rosją. D. Zubrzycki. Dola i zasługi J. Wagilewicza. Badania nad początkami Lwowa. I. Szaraniewicz. Ks. A. Petruszewicz. Styczność polsko-ruska na terenie Starosłowiańszczyzny, bibliografii i archeologii, [w:] Łucja Charewiczowa, Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Tow. Miłośników Lwowa, Lwów 1938, s. 73–90.
Fałowski Adam, Budziak Anna, Słownictwo ukraińskie ze zbiorów Iwana Wahylewycza (1), „Studia Ucrainica Varsoviensia” 2018, t. 6, s. 45–59, https://doi.org/10.5604/01.3001.0011.7854
Fałowski Adam, Budziak Anna, Słownictwo ukraińskie ze zbiorów Iwana Wahylewycza (2), „Rozprawy Komisji Językoznawczej ŁTN” 2018, t. 16, s. 125–139. https://doi.org/10.5604/01.3001.0011.7854
Gałyga Mieczysław, Iwan Wahylewicz (Jan Wagilewicz), [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wyb. i oprac. E. Adamczyk, Ossolineum, Wrocław 1992, s. 86–91.
Kozik Jan, Ukraiński ruch narodowy w Galicji w latach 1830–1848, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1973.
Kucharska Eugenia, Michała Pogodina zainteresowania polskie, PWN, Warszawa 1978.
Mokry Włodzimierz, „Ruska Trójca”. Karta z dziejów życia literackiego Ukraińców w Galicji w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fundacja Św. Włodzimierza, Kraków 1997.
Toczek Alfred, Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860–1918), Wydawnictwo Nauk. UP, Kraków 2013.
Gałyga Mieczysław, Iwan Wahylewicz (Jan Wagilewicz), [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wyb. i oprac. E. Adamczyk, Ossolineum, Wrocław 1992, s. 86–91.
Franko Iwan, Do biografiji Iwana Wahyłewycza, „Zapysky NTSZ” 1907, t. 79, s. 97–141.
Franko Iwan, Narys istoriji ukrajinśko-ruśkoji literatury do 1890 r., Ukr.-ruś. wyd. spiłka, Lwiw 1910.
[Gołowackij Jakow] Ja. G., K istorіi galicko-russkoj pis’miennostii (Nieskolko zamieczanіj na piśmo I. Wagilewicza k M. P. Pogodinu), „Kijewskaja starina. Jeżemiesiacznyj istoriczeskij żurnał” 1883, t. 6, s. 645–663.
Gołowackij Jakow, Sud’ba odnogo galicko-russkago uczenago (K biografii Iwana Wagilewicza), „Kijewskaja starina. Jeżemiesiacznyj istoriczeskij żurnał” 1883, t. 6, s. 453–472.
Gołowackij Jakow, Wospominanije o Markijanie Szaszkiewicze i Iwanie Wagilewicze, „Litieraturnyj sbornik” 1885, t. 1, s. 10–41.
Sozanśkyj Iwan, Pryczynok do biohrafiji Iwana Wahyłewycza, „Zapysky NTSZ” 1906, t. 69, s. 169–171.
Sozanśkyj Iwan, Z literaturnoji spadszczyny Wahyłewycza, „Zapysky NTSZ” 1906, t. 70, s. 171–176.
Swiencickyj Ilarion, Iwan Wahyłewycz jak propowidnyk. Pryczynok do znosyn hałyczan z Rosijeju pered 1849 r. i do istoriji ukrajinśkoji propowidi, „Zapysky NTSZ” 1908, t. 84, s. 98–110.
Wozniak Mychajło, Epizody kulturnych znosyn Hałyćkoji i Rosijśkoji Ukrajiny, „Zapysky Istorycznoji i Filolohicznoji sekcij Ukrajinśkoho naukowoho towarystwa” 1914, t. 13, s. 54–142.
Wozniak Mychajło, Hramatyka Wahyłewycza z 1845 r., [w:] Mychajło Wozniak, Hałyćki hramatyky ukrajinśkoji mowy perszoji połowyny XIX st., Nakładom nauk. t-wa im. Szewczenka, Lwów 1911, s. 142–172.
Wozniak Mychajło, Mała hramatyka Teofana Hłynśkoho z 1845 r. i „Naczalnyja prawiła małorusskoj Grammatiki” Wahyłewycza z 1846 r., [w:] Mychajło Wozniak, Hałyćki hramatyky ukrajinśkoji mowy perszoji połowyny XIX st., Nakładom nauk. t-wa im. Szewczenka, Lwiw 1911, s. 172–183.
Wozniak Mychajło, Studiji nad hałyćko-ukrajinśkymy hramatykamy XIX w., „Zapysky Zapysky NTSZ” 1910, t. 93, s. 90–131.
Wozniak Mychajło, Z bibliograficznych zaniat’ Iwana Wahyłewycza, „Zapysky NTSZ” 1913, t. 116, s. 168–176.
Budytel nacionalnoho duchu, red. Oksana Łesiuk, Tala, Jaseń–Rożniatiw 2011.
Budziak Anna, Karpatśki topohraficzni nazwy w łeksykohraficznych robotach Iwana Wahyłewycza, [w:] W świecie Słowian. Szkice z dziejów leksykologii i leksykografii, red. H. Chodurska, A. Mażulis-Frydel, A. Radzik, Impuls, Kraków 2015, s. 33–45, https://doi.org/10.2307/j.ctvc7702j.9
Bułyk Natalia, Archeołohiczni kołekciji u muzejach Lwowa (1823–1914), „Materiały i doslidżennia z archeołohiji Prykarpattia i Wołyni” 2008, t. 12, s. 407–428.
Bułyk Natalia, Do pytannia pro naukowi kontakty lwiwśkych archeołohiw u xix – na poczatku xx stolittia, „Materiały i doslidżennia z archeołohiji Prykarpattia i Wołyni” 2012, t. 16, s. 478–503.
Bułyk Natalia, Na szlachu do naukowoho opraciuwannia materialiw. Archeołohija u zacikawłenniach dijacziw „Ruśkoji Trijci”, [w:] Natalia Bułyk, Lwiwśka archeołohija XIX – poczatku XX stolittia. Doslidnyky, naukowi ustanowy, muzeji, Instytut ukrajinoznawstwa im. I. Krypjakewycza NAN Ukrajiny, Lwiw 2014, s. 59–69.
Bułyk Natala, Z istoriji archeołohicznych doslidżeń u schidnij hałyczyni w XIX – na poczatku XX st., „Materiały i doslidżennia z archeołohiji Prykarpattia i Wołyni” 2006, t. 10, s. 298–317.
Demjan Hryhorij, Iwan Wahyłewycz – archiwist, „Archiwy Ukrwjiny” 1971, nr 3 (107), s. 42–50.
Demjan Hryhorij, Iwan Wahyłewycz. Istoryk i narodoznaweć, Nauk. dumka, Kyjiw 1993.
Demjan Hryhorij, Iwan Wahyłewycz pro opryszkiw (do 175-riczczia z dnianarodżennia pyśmennyka i wczenoho), „Narodna tworczist’ i etnohrafija” 1986, s. 60–64.
Dzendzełiwśkyj Josyp, I.N. Wagilewicz kak riedaktor słowaria S.B. Lindie. (Kistorii ukrainsko-polskich naucznich swiaziej sieriediny w.), „Sowietskoje sławianowiedienije” 1983, nr 6, s. 100–110.
Dzendzełiwśkyj Josyp, Iwan Wahyłewycz i słownyk S.B. Linde. Z istoriji ukrajinśko-polśkych naukowych zwjazkiw, „Prace Filologiczne” 1981, t. 30, s. 143–174.
Dzendzełiwśkyj Josyp, Ukrajinśko-polśkyj frazeołohicznyj słownyk Iwana Wahyłewycza, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1979, t. 18, s. 177–184.
Farion Iryna, Iwan Wahyłewycz. Pro naukowcia szczo zradyw nacionalni ideały [redaktor Natalija Androszczuk; program autorski I. Farion „Wełycz osobystosty” na kanale telewizyjnym „Rada” dnia 4.09.2016], https://www.youtube.com/watch?v=ISv6z8YRElc [dostęp 26.02.2023].
Hawryliw Bohdan, Prykarpattia w istoryko-krajeznawczych doslidżenniach Iwana Wahyłewycza, [w:] Etnokulturna spadszczyna prykarpattia. Materiały Wseukrajinśkoji naukowoji konferenciji «Etnokulturna spadszczyna Prykarpattia (na poszanu Mychajła Pańkiwa znahody joho 750riczczia)» (Iwano-Frankiwśk, 4 hrudnia 2016 roku), red. Ja. Dowhan, Liłeja-NW, Iwano-Frankiwśk 2016, s. 334–350.
Hawryliw Bohdan, Rozwytok ukrajinśkoho istorycznoho krajeznawstwa na Prykarpatti (XIX–poczatok XX st.). Awtoreferat dysertaciji na zdobuttia naukowoho stupenia kandydata istorycznych nauk, Czerniwećkyj derżawnyj uniwersytet im. Ju. Fed’kowycza, Czerniwci 1996.
Hawryliw Bohdan, Wołodymyr Lubineć, Łaureaty obłasnoji premiji imeni Iwana Wahyłewycza, Tipowit, Iwano-Frankiśk 2011, https://lib.if.ua/exhib/1313670246.html [dostęp 26.02.2023].
Horak Roman, Zadla praznyka. U sutinkach, Radianśkyj pyśmennyk, Kyjiw 1989.
Ilnyćka Łujiza, Do biohrafiji Iwana Wahyłewycza (Z małowidomych materialiw), [w:] Szaszkewycziana. Zb. nauk. pr., t. 1–2, red. Ja. Isajewycz, M. Ilnyćkyj, Proswita, Lwiw–Brody–Winnipeh 1996.
Kupczynśkyj Ołeh, Awgust Belowśkyj ta Iwan Wahyłewycz. Naukowi kontakty j spiwpracia, [w:] Widomi ta małowidomi postati nacionalnoji nauky j kultury. Wybrani statti ta powidomłennia, t. 3, Naukowe towarystwo im. Szewczenka, Lwiw 2011, s. 118–138.
Kupczynśkyj Ołeh, Naukowa j archeohraficzno-wydawnycza dijalnist’ Iwana Wahyłewycza ta Jakowa Hołowaćkoho. (Okremi spostereżennia), [w:] Widomi ta małowidomi postati nacionalnoji nauky j kultury. Wybrani statti ta powidomłennia, t. 3, Naukowe towarystwo im. Szewczenka, Lwiw 2011, s. 139–183.
Kupczynśkyj Ołeh, Słowo o połku Ihorewim u perekładach, perespiwach i doslidżenniach perszoji połowyny stolittia (Pislamowa do publikaciji Słowa o płku Yhoriewe u perekładi ta z komentariamy Iwana Wahyłewycza), [w:] Widomi ta małowidomi postati nacionalnoji nauky j kultury. Wybrani statti ta powidomłennia, t. 3, Naukowe towarystwo im. Szewczenka, Lwiw 2011, s. 184–205.
Kupczynśkyj Ołeh, Wahyłewycz Iwan, [hasło w:] Naukowe towarystwo imeni Szewczenka. Encykłopedija. Ełektronna wersija, Naukowe towarystwo imeni Szewczenka, Kyjiw–Lwiw 2015, http://encyclopedia.com.ua/search_articles.php?id=491 [dostęp 26.02.2023].
Łesiuk Mykoła, Iwan Wahyłewycz jak doslidnyk narodnoji mowy hałyczan, [w:] Mykoła Łesiuk, Stanowłennia i rozwytok ukrajinśkoji literaturnoji mowy w hałyczyni. Monohrafija, Misto NW, Iwano-Frankiwśk 2014, s. 90–97.
Rewa Łarysa, Iwan Wahyłewycz i probłema ukrajinśko-polśkoho hromadianśkoho ta kulturnoho porubiżżia, [w:] Ukrajinśka biohrafistyka. Zbirnyk naukowych prać Instytutu biohraficznych doslidżeń, t. 9, red. T.I. Kiwszar, Nac. b-ka Ukrajiny, Kyjiw 2012, s. 338–351.
Wawrik Wasilij, Żyzn’ i diejatielnost’ Iwana Nikołajewicza Dalibor Wagilewicza, Tip. Stawrop. in-ta w ariendie Miedyckago, Lwow 1934.
Dźioban Ołeksandr, Iwan Wahyłewycz. Pokażczyk rukopysiw prać ta materialiw do biohrafiji. Do 175-riczczia wid dnia narodżennia ji. M. Wahyłewycza, Lwiwśka naukowa biblioteka im W. Stefanyka, Lwiw 1986.
Ilnyćka Łujiza, „Ruśka Trijcia”: Markijan Szaszkewycz, Iwan Wahyłewycz, Jakiw Hołowaćkyj. Biohraficznyj pokażczyk (1834–1990 rr.), Lwiwśka naukowa biblioteka im W. Stefanyka, Lwiw 1993.
Kmet’ Wasyl, Wahyłewycz Iwan Mykołajowycz, [w:] Ukrajinśki archiwisty. Biobibliohraficznyj dowidnyk. Wypusk perszyj (XIX – 1930-ti rr.), red. O.M. Kowal, I.B. Matiasz, W.S. Szandra, Derż-komarchiw Ukrajiny, Kyjiw 1999, s. 57–59.
Kmet’ Wasyl, Wahyłewycz Iwan Mykołajowycz, [w:] Ukrajinśki archiwisty (XIX–XX st.) Biobibliohraficznyj dowidnyk, red. I.B. Matiasz, S.Ł. Zworśkyj, Ł.F. Prychod’ko, Derżawnyj komitet archiwiw Ukrajiny, Kyjiw 2007, s. 89–91.
Kupczynśkyj Ołeh, Steblij Feodosij, „Rusałka Dnistrowa”. Dokumenty i materiały, Nauk. dumka, Kyjiw 1989.
Kupczynśkyj Ołeh, Wahyłewycz Iwan, [w:] Encykłopedija. Naukowe towarystwo imeni Szewczenka. Ełektronna wersija, Naukowe towarystwo imeni Szewczenka, Instytut encykłopedycznych doslidżeń NAN Ukrajiny, Kyjiw–Lwiw 2015, http://encyclopedia.com.ua/search_articles.php?id=491 [dostęp 26.02.2023].
Wahyłewycz Iwan Mykołajowycz, [w:] Ukrajinśki pyśmennyky. Bio-bibliohraficznyj słownyk. Tom druhyj. dożowtnewyj period (XIX – pocz. XX st.), red. M. Pywowarow, H. Spyhajiwśka, K. Fedorytenko, Derżawne wydawnyctwo Chudożńioji Literatury, Kyjiw 1963, s. 85–90.
Abramowicz Andrzej, Wiek archeologii. Problemy polskiej archeologii dziewiętnastowiecznej, PWN, Warszawa 1967.
Abramowicz Andrzej, Wincenty Pol i Władysław Syrokomla jako archeologowie, [w:] Andrzej Abramowicz, Podróżnicy po przeszłości. Szkice z dziejów archeologii, „Acta Archeologica Lodziensia” 1970, nr 18, s. 42–63.
Białynia Chołodecki Józef, Cmentarze Lwowa, [w:] M. Weber, Opieka nad grobami bohaterów w wschodniej Małopolsce, Polskie Tow. Opieki nad Grobami Bohaterów. Oddział Lwowski, Lwów 1929.
Białynia-Chołodecki Józef, Cmentarz Stryjski we Lwowie, Tow. Miłośników Przeszł. Lwowa, Lwów 1913.
Šafarik Pavel, Slovanské starožitnosti, Jan Spurny, Praha 1837.
Szafarzyk Paweł, Słowiańskie starożytności, posł. T. Lewaszkiewicz, J. Strzelczyk, Wydawnictwo Poznańskiego TPN, Poznań 2003.
Szafarzyk Paweł, Starożytności słowiańskie, przekł. H.N. Bońkowski, t. 1–2, W. Stefański, Poznań 1844.
