OSIĄGNIĘCIA CHIŃCZYKÓW NA EGZAMINACH CERTYFIKATOWYCH Z JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO

Anna Dunin-Dudkowska ^[1]

https://orcid.org/0000-0003-2102-7117

Agata Małyska ^[2]

https://orcid.org/0000-0002-6880-4617

ACHIEVEMENTS OF THE CHINESE AT CERTIFICATE EXAMS IN POLISH AS A FOREIGN LANGUAGE

W 2004 r. wprowadzony został system certyfikacji znajomości języka polskiego jako obcego, oparty na wskaźnikach biegłości językowej zawartych w Europejskim systemie opisu kształcenia językowego (ESOKJ 2003)^[3]. Od tego czasu co roku, a szczególnie po wprowadzeniu nowego tzw. „otwartego” systemu, w egzaminach bierze udział coraz większa liczba osób zainteresowanych udokumentowaniem swojej znajomości języka polskiego. W roku 2016 do egzaminu przystąpiło 1111 kandydatów, w 2023 r. – 17 489, a pierwszej połowie 2024 r. (2 sesje egzaminacyjne) – aż 14 742 osoby. Największym zainteresowaniem w grupie dla osób dorosłych cieszy się poziom B1 (69 793 zdających), na kolejnych miejscach są: poziom C1 (5810 zdających), B2 (5217 zdających), C2 (223 zdających).

Zainteresowanie egzaminami certyfikatowymi wśród zdających chińskojęzycznych wynika z wielu czynników, m.in. promocji języka polskiego w Chinach^[4], dynamicznego rozwoju tamtejszych polonistyk, wzrostu intensywności kontaktów dwustronnych w różnych dziedzinach życia społecznego między Polską i Chinami^[5]. W dużej mierze wiąże się także ze zjawiskiem migracji^[6]. Chińczycy przyjeżdżają do Polski w celach biznesowych, turystycznych, a także edukacyjnych^[7]. Obok osób zdających w Polsce, od 2007 r. także studenci polonistyki pekińskiej biorą udział w egzaminach certyfikatowych z języka polskiego jako obcego, głównie na poziomach B1 i B2^[8]. Pekiński Uniwersytet Języków Obcych ma obecnie uprawnienia do organizowania takich egzaminów na wszystkich poziomach oferowanych przez polski system certyfikacji.

Nauka języka polskiego jest dla Chińczyków procesem skomplikowanym ze względu na różnice genetyczne i typologiczne między omawianymi językami^[9]. Język polski należy do podrodziny języków słowiańskich wywodzących się z języka prasłowiańskiego. Obecne w nim struktury morfologiczne decydują o fleksyjności polszczyzny, tzn. dominującym rodzajem wykładników kategorialnych są afiksy kumulujące więcej niż jedno znaczenie gramatyczne (np. końcówka -ów wskazuje jednocześnie na przypadek i liczbę, tj. dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników męskich) oraz mocno rozbudowany system alternacji. Z kolei język chiński należy do grupy języków sino-tybetańskich, który w aspekcie gramatycznym charakteryzuje monosylabiczność morfemów oraz wysoki stopień ich homofoniczności. Jest językiem niemającym kategorii rodzaju, deklinacji ani koniugacji, ponadto nie istnieją w nim gramatycznie wyrażane czasy ani wyraźny podział na liczbę pojedynczą i mnogą. Podsumowując, głównymi elementami, różniącymi oba języki, są cechy typologiczne: dla chińskiego to: tonalność, monosylabiczność i pozycyjność, dla polskiego to: stały akcent wyrazowy, polisylabiczność i fleksyjność (Mikulska 2019, s. 34–35)^[10].

W niniejszym opracowaniu badaniu poddano 40 losowo wybranych testów państwowego egzaminu certyfikatowego z języka polskiego jako obcego^[11], napisanych przez Chińczyków w latach 2020–2024 na poziomach B1, B2 i C1, w grupie dostosowanej do potrzeb osób dorosłych. Szczegółowa uwaga została zwrócona na moduł Poprawność gramatyczna, którego prymarnym celem jest sprawdzenie stopnia opanowania zasad gramatycznych polszczyzny^[12].

Znajomość gramatyki w nowoczesnych koncepcjach nauczania, a także jej testowania to nie sama znajomość kodu, ale umiejętność posługiwania się nim adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej. Oznacza to rozpoznawanie i stosowanie poprawnych gramatycznie form językowych, pozwalających na działania językowe w zakresie określonym dla danego poziomu zaawansowania językowego. Nie jest to zatem znajomość na pamięć np. końcówek dopełniacza, ale umiejętność budowania poprawnych wypowiedzi i rozumienia, do jakich celów można wykorzystać przykładowy dopełniacz, m.in. wyrazić negację (W domu nie ma chleba), powiedzieć, dokąd idziemy (Idę do szkoły), poprosić o określoną ilość czegoś (Kup litr mleka i kostkę masła), złożyć życzenia (Życzę ci dużo zdrowia).

Struktura testu egzaminacyjnego na każdym z testowanych poziomów^[13] umożliwia ocenę znajomości języka w zakresie 4 sprawności językowych, tj. receptywnych (rozumienie ze słuchu, rozumienie tekstów pisanych) oraz produktywnych (pisanie, mówienie), a także gramatyki i struktur leksykalnych jako elementów systemu językowego. Jest to ocena biegłości (proficiency assessment), której dokonuje się w odniesieniu do „zastosowania badanych umiejętności w świecie rzeczywistym – z perspektywy zewnętrznej w stosunku do danego kursu czy programu” (ESOKJ 2003, s. 158).

Testy państwowych egzaminów certyfikatowych z języka polskiego jako obcego na analizowanych poziomach składają się z 5 modułów z wyraźnie określonym progiem zaliczenia, co ilustruje tabela 1.

Sprawności i umiejętności na poziomie B1 mają w strukturze egzaminu zróżnicowaną pozycję, tj. Mówienie stanowi 25% całego egzaminu, a pozostałe – po 18,75%. Natomiast na poziomach B2 i C1 traktowane są równorzędnie, to znaczy, że każda z nich stanowi 20%. Na wszystkich poziomach niezdanie jednego z modułów powoduje niezdanie całości, co ma skłaniać osoby zainteresowane otrzymaniem certyfikatu do przyswojenia wszystkich sprawności i zasad gramatyki, zaś tych, którym nie udało się to przy pierwszym podejściu – do udoskonalenia tej sprawności językowej, której dotąd nie opanowali wystarczająco.

Analiza ilościowa uzyskanych wyników 40 badanych prac pokazuje, że Chińczycy dość dobrze radzą sobie z rozwiązywaniem zadań we wszystkich modułach egzaminu. Średnia punktacja wskazuje, że największe trudności stwarza sprawność Pisanie na poziomie C1. Także na poziomie B1 jest to sprawność, z której zdający uzyskali średnio najmniejszą liczbę punktów (ale powyżej progu zdawalności). Jedynie na B2 słabiej niż Pisanie wypadło Rozumienie ze słuchu (obie sprawności średnio na granicy zdawalności lub nieco powyżej – por. tab. 2).

Na poziomie B1 (34 analizowane testy) najlepiej opanowane przez kandydatów z Chin są sprawności receptywne (Rozumienie ze słuchu – 77,5%, Rozumienie tekstów pisanych – 75%). Stosunkowo wysoko plasuje się Mówienie (70,75%). Nieco słabiej wypada Gramatyka, (66,15%) stanowiąca dla większości cudzoziemców, zwłaszcza nie-Słowian, duże wyzwanie. Najtrudniejszą zaś sprawnością jest Pisanie (64,15%), w którym testowana jest znajomość systemu leksykalnego i gramatycznego w zakresie przewidzianym dla tego poziomu opanowania języka.

Z analizy arkuszy egzaminacyjnych na B2 wynika, że najlepiej opanowaną sprawnością zdających było Mówienie (76,75%) i niespodziewanie wysoko, na drugim miejscu znalazła się Poprawność gramatyczna (73,15%). Najsłabiej wypadły sprawności receptywne: Rozumienie ze słuchu (60%) i Rozumienie tekstów pisanych (68%). Z modułu Pisanie osiągnięto podobne wyniki jak z RT (68,75%). To spory sukces, zważywszy, że tę część egzaminu uważa się za najtrudniejszą i to ona zwykle decyduje o niezdaniu egzaminu.

Z kolei na poziomie C1 również mówienie (84,5%) było najlepiej opanowaną sprawnością Chińczyków, co w praktyce oznacza, że używane przez nich struktury gramatyczne są odpowiednie do poziomu zaawansowania. Na kolejnych miejscach znajdują się: Rozumienie tekstów pisanych (78%) i Poprawność gramatyczna (74,5%). Rozumienie ze słuchu sytuuje się pośrodku (67,5%), natomiast najtrudniejsze okazało się Pisanie, którego średnie wyniki mieszczą się nieco poniżej progu zdawalności (57%)^[14].

1. POZIOM B1

Poziom B1 biegłości językowej wymaga od kandydatów umiejętności tworzenia prostych, spójnych wypowiedzi na tematy znane i interesujące go, rozumienia znaczenia głównych wątków przekazu, zawartych w jasnych standardowych wypowiedziach oraz stosowania dość poprawnie typowych zwrotów i struktur gramatycznych (ESOKJ 2003, s. 32–37).

Moduł Poprawność gramatyczna na poziomie B1 składa się z 8 zadań, w których nacisk rozkłada się w miarę równomiernie na fleksję i składnię. Z fleksji imiennej testowane są: odmiana rzeczowników, przymiotników i zaimków oraz tworzenie pytań (2 zadania), z fleksji werbalnej – odmiana czasowników we wszystkich czasach oraz użycie aspektu i trybu (2 zadania). Elementy słowotwórcze łączone są z fleksyjnymi w zadaniu na stopniowanie przymiotników i przysłówków (1 zadanie). Znajomość uwarunkowań składniowych testowana jest w zadaniach dotyczących użycia nieodmiennych części mowy (3 zadania): spójników i przyimków, a także w zadaniu na transformacje składniowe.

Wśród ośmiu zadań aż w pięciu testowana jest bierna znajomość języka (62,5% całości testu), w pozostałych trzech (37,5% całości testu) – kandydat musi umieć wykazać się samodzielnym działaniem (por. tab. 3).

Spośród trzech zadań wymagających od kandydata samodzielnych operacji na tekście najlepiej opanowane jest zagadnienie dotyczące tworzenia pytań do podkreślonej części zdania (72,5% poprawnych odpowiedzi). To zagadnienie gramatyczne wprowadzane jest od poziomu A1, a jego trudność stopniowo wzrasta wraz z bogaceniem słownictwa oraz przyswajaniem wiedzy o rekcji czasowników. Pytania mogą być zadawane o następujące części zdania: o dopełnienie (Poprosiliśmy o potrzebne dokumenty – O co poprosiliście?), o przydawkę (Magda najbardziej lubi mleczną czekoladę – Jaką czekoladę Magda lubi najbardziej?) lub o okolicznik (Kowalscy wrócili wczoraj znad morza – Skąd Kowalscy wrócili wczoraj?). W tym zadaniu kandydaci muszą się wykazać umiejętnością wyboru właściwego zaimka pytającego nieodmiennego (skąd, gdzie, jak) lub odmiennego w odpowiednim przypadku gramatycznym (co, czyja, który, jaka, czym, jaką) i ewentualnym uzupełnieniu go o przyimek (u kogo, o czyjej, z kim, na jakim), jeśli wymaga tego rekcja czasownika (np. pytać o kogo? o co?, dyskutować o kim? o czym?). Błędnie zadane pytania dotyczą każdej z wymienionych operacji: jakie* jechał kierowca? (błąd zaimka, popr. jak), czego* Magda zapłaciła za zakupy (błąd przypadka, popr. czym), o której* książce dyskutowali (błąd zaimka, popr. o czyjej), w kiedy* mama odwiedzi Marka? (błąd przyimka, popr. kiedy), o kiedy* marzą chłopcy? (błąd zaimka i przyimka, popr. o czym). Sporadycznie zdarza się użycie form nieistniejących w języku (z kimi* Anna była wczoraj w teatrze? popr. z kim) lub niebędących zaimkiem pytającym (o coś* nauczyciel zapytał uczniów? popr. o co).

Drugim pod względem stopnia trudności zadaniem jest odmiana czasowników w czasie teraźniejszym, przeszłym lub przyszłym (57% poprawnych odpowiedzi). Kandydat musi zrozumieć główne wątki tekstu, aby wybrać właściwy czas, ustalić wymaganą formę gramatyczną (osobę i liczbę) na podstawie informacji w tekście, a następnie odmienić czasownik (Pozytywne efekty takiej jazdy każdy kierowca zobaczy [zobaczyć] w swoim portfelu już po kilku tygodniach – podmiot kierowca wskazuje na 3 os. l. poj., fraza już po kilku tygodniach na – czas przyszły). W czasie teraźniejszym trudności czasami sprawia przypisanie czasownika do właściwej koniugacji (kontrolowam* (popr. kontroluję), niszczyją* (popr. niszczą), zastanawią się* (popr. zastanawiają się). Z kolei częstym błędem w czasie przyszłym jest użycie odpowiednio formy złożonej lub prostej czasownika (za rok żona i ja będziemy wybrać się* (popr. wybierzemy się), postanowiłem, że wkrótce będzie wziąć* (popr. wezmę). Wspólną trudnością wszystkich czasów jest rozpoznanie wymaganej formy gramatycznej (poziom wody w rzekach obecnie cały czas spadają* (popr. spada); jakie doświadczenie zdobywali* ostatnio inne osoby (popr. zdobywały) oraz odmiana czasowników, w których zachodzą alternacje (jeźdzę* popr. jeżdżę, będziemy musili* popr. musieli, przylecielam* popr. przyleciałam). W koniugacji czasownika znacznie częściej niż przy tworzeniu pytań zdarzają się formy nieistniejące w języku: spadują* (popr. spadają), zrealizowasz* (popr. zrealizujesz), podej* (popr. podjąłeś), myślęłmy* (popr. będziemy myśleli), powieliśmy* (popr. powinniśmy), znalezją* (popr. znajdą).

Najtrudniejszym zadaniem na poziomie B1 jest transformacja składniowa wykorzystująca przede wszystkim zjawisko synonimii zdania pojedynczego (47% poprawnych odpowiedzi). Możliwość wyrażania tej samej treści przy pomocy różnych konstrukcji gramatycznych uwarunkowana jest odmienną rekcją bliskich znaczeniowo czasowników (mieć co – korzystać z czego, przyglądać się czemu – patrzeć na co), przyimków (obok czego – przy czym, wzdłuż czego – pod czym) lub zwrotów (mieć na sobie co – być ubranym w co, być autorem czego – napisać co), a także zjawiskiem antonimii (nigdy nie pamiętać – zawsze zapominać, kupić od kogo – sprzedać komu). Zadanie tego typu jest sprawdzianem znajomości systemu leksykalnego i gramatycznego polszczyzny (w tym fleksji i składni). Duża część błędów popełnianych przez Chińczyków polega na wymianie wymaganego wyrazu bez transformacji gramatycznej reszty zdania (Wczoraj pojechaliśmy na wycieczkę rowerową do lasu (byliśmy) – Wczoraj byliśmy na wycieczkę* rowerową* do* lasu* (popr. Wczoraj byliśmy na wycieczce rowerowej w lesie)). Częste są także błędy polegające na wyborze niewłaściwego przypadka gramatycznego (Mój brat lubi zupę pomidorową (smakuje) – Zupa pomidorowa smakuje mojego brata* (popr. Zupa pomidorowa smakuje mojemu bratu)). Zdarzają się jednak także zdania całkowicie zaburzone, świadczące o niewystarczającym jeszcze opanowaniu języka (Jej mąż kieruje jak dyrektor* w dużej firmy energetycznej popr. Jej mąż kieruje dużą firmą energetyczną; Czy stary adres mailowy może korzystać* (popr. Czy korzystasz jeszcze ze starego adresu mailowego)).

W kategorii zadań wyboru na poziomie B1 zdający uzyskali znacznie wyższe wyniki niż w zadaniach wymagających samodzielnego tworzenia poprawnych form (odpowiednio 72,5% i 59%). W czterech spośród pięciu zadań testujących bierną znajomość języka polskiego zaobserwowano podobny poziom kompetencji, o czym świadczą wyniki mieszczące się w przedziale 76,5–72,5%. Najłatwiejsze dla Chińczyków było zadanie VII testujące aspekt i tryby czasownika (76,5% poprawnych odpowiedzi). Prawie 30% (11 na 34 prace) zdających wykonało to zadanie bezbłędnie. Wyniki te świadczą o dość dobrej znajomości stosowania aspektu oraz formy i użycia trybu oznajmującego, rozkazującego i przypuszczającego. Najwięcej problemów sprawia ten ostatni w odniesieniu do wyboru odpowiedniego aspektu, rodzaju i/lub liczby czasownika. Świadczą o tym takie przykłady, jak A może ktoś inny woleliby* (popr. wolałby), każdy z nas spędzaliby* na takich rozmyślaniach całe godziny (popr. spędzałby), weekendy spędzilibyśmy* razem (popr. spędzalibyśmy), jeżeli kogoś interesowaliby* ptaki, na pewno w tym regionie niech spotka* wiele różnych gatunków (popr. interesowałyby, spotkałby). W dwóch pierwszych przykładach widać trudności w ustaleniu liczby i rodzaju zaimków ktoś i każdy, w kolejnym – niewłaściwe użycie aspektu, a ostatnim – błędny wybór rodzaju rzeczownika i trybu. Niektórym zdającym problemy sprawiało także użycie odpowiedniej formy trybu rozkazującego, zarówno w kontekście aspektu, np. nie zażartuj!* (popr. nie żartuj!), proszę was zapamiętajcie* o naszym dziadku (popr. pamiętajcie!), jak i poprawności użycia, np. Nie zmartwi się/zmartwiłby się!* (popr. nie martw się!), lub obu Drogi podróżniku, zabierz przyjaciół i odwiedzalibyście* Włodawę (popr. odwiedźcie!), gdzie użyto zarówno niewłaściwego aspektu, jak i trybu.

Niewiele niższe wyniki osiągnięto w zadaniu III, polegającym na wyborze odpowiedniego stopnia przymiotnika czy przysłówka (75,5% poprawnych odpowiedzi) oraz zadaniu I dotyczącym odmiany rzeczowników, przymiotników i zaimków (74,5% poprawnych odpowiedzi). Zadania te wymagają od zdających znajomości zakresu fleksji imiennej przewidzianej do opanowania na poziomie B1. Szczególnie to drugie zagadnienie uważane jest za dość skomplikowane i zwykle jest dużym wyzwaniem dla cudzoziemców z różnych krajów. W odniesieniu do stopniowania nieco problemów sprawiał wybór odpowiedniego stopnia np. biała herbata ma smak najdelikatniejszy* od innych (popr. delikatniejszy) i odróżnienia użycia przymiotnika od przysłówka, np. produkty dla zwierząt są coraz drożej* (popr. droższe). Zdający napotkali też trudności związane z wyborem odpowiedniej formy zaimka, np. jeśli zdecydujemy się na tego*, żeby mieć psa (popr. to), niego* słowa (popr. jego), Jagna bardzo się podobała ich* obydwu (popr. im), odmianą rzeczownika wieś, np. doprowadza to do wielu konfliktów we wsie/wsią* (popr. wsi), zrozumieniem związku zgody między rzeczownikiem i przymiotnikiem, np. „Chłopi” nie są typowego* filmem (popr. typowym), użyciem rodzaju męskoosobowego, np. ludzie niepełnosprawne* (popr. niepełnosprawni) czy właściwych przypadków, np. podczas przeziębieniem* (popr. przeziębienia), co zrobimy z psem w czasie wakacjach* (popr. wakacji), aby uniknąć komplikację* (popr. komplikacji).

Nieco słabiej od trzech powyższych wypadło zadanie II dotyczące wyboru elementów spójności (spójników i zaimków względnych) podanych w ramce (72,5% poprawnych odpowiedzi). Wymagało od zdających zrozumienia relacji między wyrazami zdania i właściwej interpretacji sensu wypowiedzi. Spójniki, łącząc poszczególne słowa czy fragmenty tekstu, pozwalają budować rozwinięte zdania pojedyncze i zdania złożone, co umożliwia przekazywanie wiadomości w sposób bardzie intersujący i logiczny. Okazało się, że problem sprawiał spójnik przeciwstawny a, np. budzisz się często w nocy, dlaczego/lecz* jesteś zmęczony (popr. a), Nie tylko ty masz kłopot, a także miliony ludzi na całym świecie (popr. ale), spójnik wynikowy więc, np. zwykle zjada więcej niż potrzebuje, bo/lub/ale* tyje (popr. więc) oraz zaimek względny który, użyty do połączenia zdania nadrzędnego z podrzędnym, np. To wina stresu, dlaczego* odczuwasz przez cały dzień (popr. który), zajmuję się mnóstwem spraw, ale/więc* nie zawsze są tego warte (popr. które).

Najniższy, ale satysfakcjonujący wynik został uzyskany w zadaniu VIII dotyczącym wyboru odpowiednich przyimków (64%). Zadanie to wymagało od zdającego znajomości rekcji czasowników i zrozumienia zależności między obiektami. Przyimki łączą się z rzeczownikami, zaimkami i liczebnikami na zasadzie związku rządu, tworząc wyrażenia przyimkowe. Przykłady poprawnych rozwiązań ilustrują np. zdania: Do Warszawy przyjechało ponad 20 autorek, autorów i przedstawicieli świata kultury z Ukrainy, wśród nich: Jurij Andruchowycz, Ostap Sływynski czy Swietlana Taratonina. Przed publicznością wystąpił młodzieżowy zespół muzyczny z Charkowa. Byli jednak tacy, którzy nie poradzili sobie z odnalezieniem sensu uzupełnianych zdań, np. zostawiła dobrze płatna pracę od* innej branży (popr. w), prowadzi „Starą Lodziarnię o/w* znanym warszawskim osiedlu (popr. na), ogrody mają łączyć się na/wokół* budynkiem (popr. z), muzeum posiada przez/do* swojej kolekcji (popr. w).

Biorąc pod uwagę wyniki odpowiedzi w zadaniach testujących bierną znajomość polszczyzny w badanej grupie na poziomie B1 należy podkreślić dobry średni poziom opanowania języka w badanym zakresie (72,5% odpowiedzi poprawnych).

2. POZIOM B2

Osoba posługująca się językiem na tym poziomie rozumie znaczenie głównych wątków przekazu zawartego w złożonych tekstach na tematy konkretne i abstrakcyjne, łącznie z rozumieniem dyskusji na tematy techniczne z zakresu jej specjalności. Potrafi porozumiewać się na tyle płynnie i spontanicznie, by prowadzić normalną rozmowę z rodzimym użytkownikiem danego języka, nie powodując przy tym napięcia u którejkolwiek ze stron. Potrafi formułować przejrzyste wypowiedzi ustne i pisemne w szerokim zakresie tematów, a także wyjaśniać swoje stanowisko w sprawach będących przedmiotem dyskusji, rozważając wady i zalety różnych rozwiązań. Wykazuje dość wysoki stopień poprawności gramatycznej i nie popełnia błędów powodujących niezrozumienie (ESOKJ 2003, s. 32–37).

Moduł Poprawność gramatyczna składa się z 8 zadań, które, obok testowania fleksji, sprawdzają różnorodne umiejętności transformacyjne o charakterze słowotwórczym (tworzenie rzeczowników, przymiotników, imiesłowów) i składniowym, obejmujące konieczność jednoczesnego wykonania kilku różnych operacji na tekście. Na poziomie B2 dominuje testowanie znajomości fleksji imiennej (4 zadania sprawdzające odmianę rzeczowników, przymiotników, zaimków, liczebników i imiesłowów), 2 zadania poświęcone są fleksji werbalnej (sprawdzające znajomość aspektu i różnych form czasowników oraz form nieosobowych i strony biernej). Oceniana jest także znajomość reguł składni (wskaźniki zespolenia, związek rządu, szyk, synonimia syntaktyczna).

Wśród ośmiu zadań połowa (4 zadania) wymaga od zdającego biernej znajomości języka (50%), druga połowa dotyczy samodzielnego tworzenia wymaganych form (4 zadania – 50% testu) (por. tab. 4).

Wśród zadań testujących bierną znajomość języka polskiego najmniej trudności sprawiło zdającym zadanie VI polegające na wyborze odpowiednich form liczebników i rzeczowników, co skutkowało osiągnięciem aż 87,5% możliwych do zdobycia punktów (np. W 2008 roku dwóch dziennikarzy dotarło do nowych materiałów ze śledztwa) – 50% zdających rozwiązało je bezbłędnie, a najwięcej problemów sprawiła (nielicznym) zdającym odmiana zaimka liczebnego kilka (np. w kilku* godzin po katastrofie; badacze mogli tam wkroczyć dopiero po kilka* latach) (popr. kilka, kilku). Zadanie to wymagało od zdających znajomości związków składniowych liczebnika z rzeczownikiem, np. forma dwaj, trzej, czterej wymaga mianownika rzeczownika męskoosobowego, a dwóch, trzech, czterech i wyżej wymaga użycia dopełniacza rzeczownika. Zaimek liczebny kilka występuje w jednakowej formie w mianowniku i bierniku, w pozostałych używana jest forma kilku. Relatywnie łatwe było również zadanie I polegające na wyborze odpowiednich form imiesłowów (np. Istotne jest też pozostawienie bliskim skopiowanej umowy o pracę i numeru telefonu umożliwiającego kontakt z nowym miejscem pracy). Prawidłowo użyto tu odpowiednich form zależnych odmiennych imiesłowów przymiotnikowych. Niektóre przykłady sprawiały jednak zdającym nieco trudności (np. powtarzająca się konstrukcja pozdrowienia dla nieznającej* nikomu cioci (popr. nieznanej), w której użyto imiesłowu przymiotnikowego czynnego zamiast biernego. Stosunkowo dobrze wypadło również zadanie IV polegające na wyborze odpowiednich przyimków, podanych w ramce (np. nauki pobierała u sióstr zakonnych czy para poważnie zastanawiała się nad rozwijaniem kariery Modrzejewskiej w Wiedniu), ale tu również niektóre zdania okazywały się trudne dla większości zdających (np. Aktorka zaczęła coraz częściej pojawiać się w* deskach teatrów w Krakowie czy Modrzejewska spoczywa na cmentarzu Rakowickim w Krakowie pośród* głównej alei) (popr. na, w). Prawidłowe użycie przyimków wymaga zrozumienia przez zdającego relacji semantyczno-syntaktycznych (deski teatru odwołują się do sceny teatralnej, w deskach jest formą poprawną gramatycznie, która jest używana w innym znaczeniu; z rzeczownikiem aleja w tym kontekście właściwe jest używanie wyłącznie przyimka w). Najwięcej problemów stwarzało w tej kategorii zadanie III polegające na wyborze odpowiednich form nieosobowych lub strony biernej. Należy zauważyć poprawne zastosowanie niektórych trudnych form (np. budowlę zaprojektowano niegdyś po to, by pełniła funkcję miejskiej dzwonnicy), ale wiele trudności sprawiły zdania takie, jak np. Na początku XVI wieku wieża połączono* z kościołem św. Anny za pomocą pomostu, który pod koniec tego stulecia w całości rozbierało się*/ był rozbierany*, ponieważ wieża zaczęła się przechylać (popr. została połączona, rozebrano). Zadanie to wymagało od zdających prawidłowego odczytania związków gramatycznych, np. rodzaju (wieża została połączona) czy obecności/nieobecności podmiotu w zdaniu i przy uwzględnieniu aspektu czasownika (za pomocą pomostu, który rozebrano), a także relacji semantyczno-składniowych (kto połączył/rozebrał co i kiedy).

Wśród zadań testujących czynną znajomość języka najlepiej opanowanym przez Chińczyków zagadnieniem gramatycznym okazało się zadanie II na odmianę rzeczowników, przymiotników i zaimków (80% poprawnych odpowiedzi). Należy podkreślić takie poprawne formy, jak wbrew obietnicom, szczęśliwi właściciele, samochód dla wszystkich. Najczęstsze uchybienia dotyczyły zaimków, np. mijając mu* na ulicach (popr. go), dowody na tym*, że maluch był popularny (popr. to), niektórym ludziom udało się (one) im* nawet całkowicie wyeliminować (popr. je). Pojedyncze błędne formy to np. formy celownika (niektórych* ludzi* służy jadłospis oparty na mięsie) (popr. niektórym ludziom), mylenie biernika z miejscownikiem (dbając o diecie*, wiele osób uniknęło nasilenia objawów), błędne użycie dopełniacza zamiast mianownika w zdaniu z negacją z czasownikiem „istnieć” (nie istnieje recepty* na prawidłowe żywienie) (popr. recepta). Podobnie dobrze wypadło zadanie VII, sprawdzające umiejętność stopniowania przymiotników i przysłówków (77,5%). W tym ostatnim 1 osoba wykonała je bezbłędnie, co stanowi 25% analizowanych prac. Chińczycy nie mają większych trudności z opanowaniem tego zagadnienia. Bezbłędnie stosowane są formy z alternacjami, np. okolice falowca to najgęściej zaludniony obszar w Gdańsku, na szczęście znacznie rzadziej takie naciski wywierają przyjaciele czy formy nieregularne, np. oni sami czują, że są gorsi niż ci, którzy mają drugie połówki. Nieco problemów stwarzało utworzenie odpowiedniego stopnia i/lub poprawnej końcówki fleksyjnej przymiotnika, np. ci ostatni, jako częsty*/najczęstszy* spośród przyczyn wskazują (popr. najczęstszą), święto o tradycji znacznie krótsze* niż dzień zakochanych (popr. krótszej), kobiety singielki są najbardziej* narażone na złośliwe komentarze od mężczyzn singli (popr. bardziej). Najsłabiej na poziomie B2 wypadły transformacje składniowe polegające na przekształceniu zdania złożonego na pojedyncze (57,5% poprawnych odpowiedzi), które są z reguły jednym z najtrudniejszych zadań dla zdających także z innych grup językowych. Zadanie to wymagało od zdającego zrozumienia istoty powiązań strukturalnych, linearnych i semantycznych zdania, znajomości synonimii składniowej i jednoczesnego wykonania kilku operacji. Mimo że okazało się trudnym wyzwaniem dla zdających, pojawiały się też liczne poprawne przekształcenia, np.

Zbyt długo siedziała na słońcu, więc rozbolała ją głowa. (od)

Od zbyt długiego siedzenia na słońcu rozbolała ją głowa.

W transformacji należało zamienić czasownik siedziała na rzeczownik odsłowny siedzenie i użyć go w odpowiedniej formie dopełniaczowej, jednocześnie zamienić przysłówek długo na przymiotnik w rodzaju nijakim i zastosować go w odpowiedniej formie fleksyjnej, usunąć spójnik więc oraz zapanować nad całością pod względem semantycznym i linearnym. Bardzo trudna okazała się między innymi transformacja zdania:

Zrezygnowaliśmy z wyjazdu do miasta, ponieważ nadciągała burza. (ze względu na)

Zrezygnowaliśmy z wyjazdu do miasta ze względu na nadciągała burzę*/nadciąganie* burzy (popr. nadciagającą burzę).

W transformacji należało utworzyć imiesłów od czasownika nadciągać i zastosować go w odpowiedniej formie fleksyjnej, zgodnej z przypadkiem rzeczownika, zamienić mianownik rzeczownika burza na formę biernika oraz zapanować nad całością pod względem semantycznym i strukturalnym.

Nieoczekiwanie niewiele lepiej wypadło zadanie V polegające na wyborze aspektu czasownika i utworzeniu odpowiedniej formy czasu przeszłego lub przyszłego (61,25% poprawnych odpowiedzi). Obok wypowiedzi poprawnych, np. w miniony czwartek urząd miasta zamknął plac zabaw, po tym, jak kilkuletnie dziecko trafiło do szpitala z powodu porażenia prądem, w którym zdający prawidłowo wybrał aspekt dokonany i utworzył odpowiednie formy czasu przeszłego, w innych miejscach pojawiły się problemy z wyborem właściwego czasu gramatycznego, np. dziecko ma się dobrze – bo dwie lekarki natychmiast udzielą* mu pomocy (popr. udzieliły) – wydaje się, że piszący nie potrafił zapanować nad semantycznym aspektem zdania. Inne przykłady, w których niewłaściwie wybrano aspekt, to: na pewno poszukamy* ich do skutku (popr. będziemy szukali/szukać), wierzę, że ludzie będą znajdowali* źródło awarii (popr. znajdą), pojutrze dziewczynka będzie opuszczała* szpital (popr. opuści).

3. POZIOM C1

Poziom C1 biegłości językowej wymaga od kandydata sprawnego, tj. skutecznego i swobodnego posługiwania się językiem w różnorodnych kontaktach (towarzyskich, społecznych, edukacyjnych i zawodowych), rozumienia długich i trudnych tekstów, dostrzegania w nich znaczeń ukrytych, a także utrzymania wysokiego poziomu poprawności gramatycznej, sprawnego i właściwego posługiwania się regułami organizacji wypowiedzi, łącznikami i wskaźnikami zespolenia tekstu (ESOKJ 2003, s. 32–37).

Moduł Poprawność gramatyczna składa się z 8 zadań, które – podobnie jak na niższych poziomach – testują w dużej mierze znajomość fleksji, ale – w przeciwieństwie do nich – w większym zakresie kładą nacisk na sprawdzenie różnorodnych umiejętności transformacyjnych o charakterze morfologicznym (słowotwórczym) i składniowym. W praktyce oznacza to, że zdający w jednym zadaniu stoją przed koniecznością jednoczesnego wykonania kilku różnych operacji na tekście. Na poziomie C1 dominuje testowanie znajomości fleksji imiennej (6 zadań sprawdzających odmianę rzeczowników, przymiotników, zaimków, liczebników i imiesłowów), natomiast fleksji werbalnej poświęcone jest jedno zadanie (sprawdzające znajomość aspektu i różnych form czasowników). Z kolei znajomość procesów derywacji poddana jest ocenie w czterech zadaniach (tworzenie rzeczowników, przymiotników, imiesłowów). Praktycznie we wszystkich – ocenie podlega także znajomość uwarunkowań składniowych (wskaźniki zespolenia, związek rządu, szyk, synonimia syntaktyczna).

Wśród ośmiu zadań tylko jedno wymaga od kandydata biernej znajomości języka (12,5% całości testu), w pozostałych siedmiu (87,5% całości testu) – kandydat musi umieć wykazać się samodzielnym działaniem poddanym ocenie także na poziomie ortograficznym (tab. 5).

Bierna znajomość języka pozwoliła kandydatom uzyskać 85% wymaganych punktów w zadaniu polegającym na uzupełnianiu tekstu wyrażeniami z ramki, pełniącymi określoną funkcję strukturalno-semantyczną (np. jego rekonstrukcja zaczęła się dopiero w tamtym okresie, a nie tuż po zakończeniu działań wojennych) oraz znajomości wskaźników zespolenia (tj. zapowiedników i odpowiedników zespolenia), co czasami okazywało się trudne, np. Podczas gdy dla funduszy handel kryptowalutą może być atrakcyjny ze względu na jej zmienności, choć* dla innych graczy nie ma on racjonalnego uzasadnienia (popr. to).

Wśród zadań testujących czynną znajomość języka najlepiej opanowanym przez Chińczyków zagadnieniem gramatycznym okazało się zadanie na transformacje składniowe – przekształcenie zdania złożonego na pojedyncze (85% poprawnych odpowiedzi), a więc obiektywnie ujmując, jedno z trudniejszych. Wymaga bowiem od kandydata zrozumienia istoty związków strukturalnych, linearnych i semantycznych zdania, a także wykazania się znajomością synonimii składniowej, a w konsekwencji jednoczesnego dokonania wielu skomplikowanych operacji, np.

Nieprzejednane stanowisko uczestników protestu spowodowało, że rządzący ponownie zajęli się zmianą przepisów. (wymusić)

Nieprzejednane stanowisko uczestników protestu wymusiło na rządzących ponowne zajęcie się zmianą przepisów.

W transformacji należało odmienić we właściwym czasie czasownik wymusić, dodać do niego przyimek na, dopasować gramatycznie imiesłów rządzący, przekształcić przysłówek ponownie na przymiotnik ponowne oraz czasownik zająć na rzeczownik zajęcie i użyć go we właściwym przypadku gramatycznym oraz zapanować nad całością pod względem semantycznym i linearnym (szyku).

Bardzo dobrze kandydaci poradzili sobie z tworzeniem i odmianą rzeczowników odczasownikowych (zad. III – 80%) oraz przymiotników (zad. IV – 77,5%). W przypadku rzeczowników ważne jest rozpoznanie aspektu czasownika, np. zasłonić – zasłonienie, zasłaniać – zasłanianie, uchwycenie różnicy semantycznej między rzeczownikiem oznaczającym proces i rezultat czynności (zarządzać – zarządzanie – zarządzenie) oraz dopasowanie fleksyjne, np. rezygnować z wzajemnych rozliczeń (od: rozliczyć). Z kolei przy derywacji przymiotników, charakteryzujących się większą regularnością, zadanie polega na dopasowaniu określonego formantu do danej podstawy słowotwórczej (np. alternatyw+a – alternatyw+ny). Większą trudność sprawiły kandydatom derywaty złożone (kilka/sekund – ruch kilkusekundowy, ale przy/brzeg – przybrzeżowych* popr. przybrzeżnych terenach), wyrazy z alternacjami bądź różnymi nieregularnościami (len – lniany, e:Ø, n:ni, ale chaos – chaostyczne* popr. chaotyczne bieganiny) oraz podobieństwo wyrazów (wówczasne* od ów/czas jako kontaminacja form: wówczas i ówczesne).

Tworzenie i odmiana imiesłowów przysłówkowych to zagadnienie gramatyczne, które w pełnym zakresie pojawia się dopiero na poziomie C1. Uzyskanie 75% poprawnych odpowiedzi zasługuje na pochwałę. Trudność tego zadania (zad. VI) wzrasta, gdy obecne są w nim wszystkie formy imiesłowowe, także przymiotnikowe, tak więc kandydat musi posiadać wiedzę na temat zakresu ich stosowania, ograniczeń tworzenia określonych typów form z uwzględnieniem aspektu czasownika (od formy dokonanej tworzymy imiesłów przysłówkowy uprzedni skończywszy, ale nie współczesny), zasad tworzenia (od formy czasu teraźniejszego prowadzić – prowadząc lub przeszłego znaleźć – znalazłszy) bądź jego tranzytywności (od formy przechodniej upchnąć można utworzyć imiesłów bierny upchnięty) oraz dobrze rozpoznać związki semantyczne w zdaniu. Trudności te mogą przyczyniać się do powstania błędów, jak na przykład: Tego rodzaju przedmiot – puściwszy* (puścić) w obieg – może zacząć żyć na nowo (zam. puszczony); oddawając* rzeczy (oddawać), sami decydują, komu chcą je przekazać (popr. oddając).

Deklinacja rzeczowników, przymiotników i zaimków jest obecna na wszystkich etapach nauki języka. W tym zadaniu kandydaci uzyskali średnio 75% poprawnych odpowiedzi. Na poziomie C1 wyższy stopień trudności zadań wynika z włączenia do testowania form nieregularnych, rzadziej występujących w tekstach (np. krew, książę, niuans), form zróżnicowanych leksykalnie (akty – akty/akta) lub stylistycznie (mieć na opłaty vs. na opłatę), form z wieloma alternacjami. Nieco słabiej wypadła deklinacja rzeczowników i liczebników (zad. I – 65%). Tu trudności pojawiły się przy tworzeniu liczebników zbiorowych (dwójka* popr. dwoje) oraz odmianie (rodzina z kilkoma* dziećmi popr. z kilkorgiem dzieci). Niestety niewłaściwy wybór formy liczebnika lub zaimka liczebnego pociąga za sobą błędną formę rzeczownika.

Z testowanych zagadnień najtrudniejsze okazało się zadanie z fleksji werbalnej czasownika, w którym, w zależności od semantyki tekstu, należy dokonać wyboru między aspektem dokonany a niedokonanym, a następnie utworzyć właściwą formę osobową (uwzględniając kategorie gramatyczne czasu, osoby, liczby, trybu) bądź nieosobową. Wykorzystanie poprawnej gramatycznie formy, ale niedopasowanej do treści zdania traktowane jest jako błąd, np. Potem rozpada się, a z jej wnętrza wyleciały* (wylatywać/wylecieć) kawałki szkła i metalowych konstrukcji, które ogromna siła rozrzuca po okolicy (zam. wylatują). Niektóre błędy mogą wynikać także z uwarunkowań składniowych, np. skoro tylu Polaków wciąż emigrują* (emigrować/wyemigrować) za ocean, czemu mają na tym zarabiać zagraniczne towarzystwa żeglugowe (zam. emigruje).

4. WNIOSKI

Podsumowując, opanowanie języka polskiego dla Chińczyków wiąże się ze zrozumieniem specyfiki polszczyzny na poziomie artykulacyjnym, leksykalnym i gramatycznym. Z przeprowadzonych badań wynika, że Chińczycy dobrze radzą sobie z rozwiązywaniem zadań we wszystkich modułach egzaminu certyfikatowego. Najlepsze wyniki osiągają w module Mówienie (średni wynik ze wszystkich poziomów analizowanych prac to 77,33%), niewiele niższe w module Rozumienie tekstu (analogicznie – 73,66%). Biorąc pod uwagę zdobyte punkty we wszystkich modułach, Poprawność gramatyczna sytuuje się pośrodku (analogicznie – 71,26%). Na kolejnym miejscu jest Rozumienie ze słuchu (analogicznie – 68,33%). Najsłabiej zaś wypadło Pisanie (63,30%), co potwierdza, że jest to najtrudniejsza sprawność, stanowiąca największe wyzwanie w nauce języka polskiego jako obcego. Należy zaznaczyć, że wszystkie wyniki średnie z poszczególnych modułów przewyższają progi zdawalności.

Analiza modułu Poprawność gramatyczna, będąca przedmiotem badań w tym opracowaniu, pokazuje, że mimo odmienności cech systemowych obu języków Chińczycy dobrze radzą sobie z zawiłościami gramatycznymi polszczyzny. Świadczy to o wysokiej pozycji nauki i pracy w systemie wartości kultury chińskojęzycznej wspólnoty. Niebagatelne znaczenie mają także zdolności lingwistyczne, wysoka motywacja i pełne zaangażowanie uczących się Chińczyków, zgłębiających tajniki polszczyzny, a także rozumienie, że poznanie języka nierozerwalnie wiąże się z poznaniem kultury.