JĘZYK POLSKI NA UNIWERSYTECIE STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH JILIN. ZARYS STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ I PRAKTYKI DYDAKTYCZNEJ

He Chundong ^[1]

https://orcid.org/0009-0005-4473-3569

Szymon Gębuś ^[2]

https://orcid.org/0000-0002-6389-3315

POLISH LANGUAGE INSTRUCTION AT JILIN INTERNATIONAL STUDIES UNIVERSITY. AN OUTLINE OF THE ORGANIZATIONAL STRUCTURE AND TEACHING PRACTICES

Pierwsza w historii polonistyka uniwersytecka na terenie Chin powstała w 1954 r. na Pekińskim Uniwersytecie Języków Obcych. Przez dziesięciolecia pozostawała ona jedynym w tym kraju ośrodkiem uniwersyteckim oferującym studia polonistyczne. Na udostępnienie tego kierunku na kolejnych uczelniach trzeba było czekać aż do kolejnego milenium. W 2009 r. otwarto polonistykę na Harbińskim Uniwersytecie Pedagogicznym, w 2013 r. – na Uniwersytecie Północno-Wschodnim w Shenyang, rok później – na Kantońskim Uniwersytecie Spraw Międzynarodowych. Prawdziwie bujna ekspansja przypadła jednak dopiero na lata 2017–2019, kiedy to w Państwie Środka przybyło w sumie kilkanaście nowych uczelni oferujących lektoraty i studia polonistyczne^[3]. W ślad za tym dynamicznym rozrostem podążyły specjalistyczne publikacje, mające na celu ukazanie takich czy innych aspektów funkcjonowania poszczególnych chińskich polonistyk i nauczania na nich języka polskiego. Dążąc wyłącznie do zilustrowania tego zjawiska, bez pretensji do ukazania go w kompletności, można tu przytoczyć choćby kilka publikacji z tomu Język polski w Chinach. Z doświadczeń nauczania polszczyzny w Azji Wschodniej (Jasińska, Kajak, Wegner 2021), jak opracowania Marty Ułańskiej i Sylwii Pietrzak odnoszące się do Uniwersytetu Syczuańskiego (Ułańska 2021; Pietrzak 2021), artykuł Kingi Wawrzyniak o Pekińskim Uniwersytecie Języków Obcych (Wawrzyniak 2021) czy przyczynek dotyczący Dalieńskiego Uniwersytetu Języków Obcych (Sałęga-Bielowicz 2021). W dalszej kolejności można wspomnieć tekst Karoliny Leśniewskiej o polonistyce na uniwersytecie w Zhaoqing (Leśniewska 2018), artykuły Jagny Malejki, bazujące na jej doświadczeniach zebranych podczas pracy na Pekińskim Uniwersytecie Języków Obcych oraz Szanghajskim Uniwersytecie Studiów Międzynarodowych (Malejka 2020, 2021a, 2021b), a także przyczynek jednego z chińskich wykładowców powstały z okazji 60-lecia polonistyki na Pekińskim Uniwersytecie Języków Obcych (Zhao 2014). Konkretny, osobny ośrodek znajduje się w centrum zainteresowania niniejszego artykułu. Chodzi o polonistykę powstałą w 2019 r. (a więc w ramach wspomnianej szerszej „fali” z lat 2017–2019) na Uniwersytecie Studiów Międzynarodowych Jilin (ang. Jilin International Studies University, JISU), niepublicznej uczelni położonej w mieście Changchun w północno-wschodnich Chinach, w prowincji Jilin. W artykule zostanie podjęta próba przedstawienia zarysu struktury organizacyjnej studiów polonistycznych oraz praktyki nauczania polszczyzny na tej uczelni. Autorzy tekstu zamierzają w ten sposób, po pierwsze, przyczynić się do poszerzenia wiedzy o glottodydaktyce polonistycznej w Chinach, w stopniu wynikającym z treści i charakteru artykułu. Po drugie, pragną przybliżyć realia funkcjonowania ośrodka, który wciąż jeszcze jest młody, wciąż się rozwija i buduje swoją pozycję oraz renomę, ale zarazem jest też już dość mocno „okrzepły” organizacyjnie i przez to w tej chwili współkształtuje, na równi z innymi jednostkami, panoramę nauczania polszczyzny w Chinach. Po trzecie, niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na uwagę zawartą w jednej z wcześniejszych prac, napisanej przez Andrzeja Ruszera (Ruszer 2022), w której autor (słusznie) wskazał na deficyt wiedzy o polonistyce funkcjonującej na tej właśnie uczelni^[4].

Niniejszy tekst ma charakter przede wszystkim informacyjny, przeglądowy. Autorzy bowiem przede wszystkim pragną, by Czytelnicy z jego lektury wynieśli pewną wiedzę o funkcjonowaniu studiów polonistycznych w obrębie wspomnianej uczelni. Idei tej została podporządkowana struktura całego tekstu. Punktem wyjścia zawartych w nim rozważań jest zatem mocno skrótowe, faktograficzne przedstawienie całej uczelni, czyli Uniwersytetu Studiów Międzynarodowych Jilin. W dalszej kolejności wywody autorów skoncentrują się na tutejszym ośrodku polonistycznym. W związku z tym zostaną podane wybrane informacje dotyczące jego historii oraz obecnej struktury organizacyjnej. W syntetyczny sposób zostaną też opisane kwestie dotyczące praktyki nauczania na tej uczelni języka polskiego jako obcego. Zaprezentowane będą wybrane materiały do nauki tego języka oraz metody dydaktyczne, znajdujące zastosowanie w jego nauczaniu. Kilka słów autorzy poświęcą też byłym i obecnym wykładowcom języka polskiego z tej uczelni. Swego rodzaju „luźniejszym” i subiektywnym korelatem oraz dopełnieniem obiektywnego z założenia zbioru faktów i informacji, podanych w niniejszym artykule, będą wypowiedzi kilku chińskich studentek zebrane w osobnym, podrzędnym wobec tekstu głównego aneksie. Wypowiedzi te pochodzą od absolwentek JISU, które po ukończeniu edukacji na tej uczelni kontynuowały naukę na różnych uniwersytetach nad Wisłą. W zakończeniu, własnymi przemyśleniami i uwagami, związanymi z polonistyką na JISU oraz z własną pracą dydaktyczną i organizacyjną, podzielą się we wspomnianym dodatku także obaj autorzy artykułu. Pierwszy z nich, He Chundong, pełni obecnie funkcję kierownika Katedry Języka Polskiego na tej uczelni. Pracując na niej od 2020 r., towarzyszył studiom polonistycznym niemal przez cały czas ich istnienia, zarówno w roli zwierzchnika, jak i równocześnie lektora. Z kolei Szymon Gębuś to pionier tych studiów, pierwszy lektor w ich historii. Pracując na podstawowym etacie jako germanista, wspierał w tym samym czasie działanie polonistyki aż do odejścia z JISU w 2024 r.

1. PROLEGOMENA – LICZBY I FAKTY O UCZELNI

Uniwersytet Studiów Międzynarodowych Jilin został założony w 1995 r. Uczelnia zajmuje jeden kampus o powierzchni nieco ponad 70 hektarów. Obecnie (grudzień 2024) studiuje na niej ponad 14 000 studentów, w tym około 300 studentów zagranicznych z różnych krajów, także europejskich. Na całej uczelni zatrudnionych jest ponad 1000 pracowników. Do tej liczby należy około 80 wykładowców zagranicznych z krajów, takich jak Stany Zjednoczone, Kanada, Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Brazylia, Japonia, Korea Południowa, Indonezja, Tajlandia, Mongolia, Rosja, Polska, Czechy, Węgry, Serbia czy Ukraina.

Uczelnia oferuje aktualnie naukę 21 języków obcych, są to: angielski, japoński, niemiecki, francuski, koreański, rosyjski, hiszpański, włoski, portugalski, arabski, mongolski, indonezyjski, perski, polski, czeski, tajski, serbski, węgierski, grecki, ukraiński i malajski. Na JISU można studiować na 8 kierunkach magisterskich, takich jak tłumaczenia, chińska edukacja międzynarodowa, biznes międzynarodowy, rachunkowość czy zarządzanie turystyką. Uniwersytet oferuje ponadto możliwość studiowania na około 50 kierunkach w ramach studiów licencjackich. Można tu wymienić ekonomię, zarządzanie, edukację, inżynierię czy prawo, przy czym istnieją też kierunki połączone z językiem obcym (na zasadzie „język obcy + kierunek” lub „kierunek + język obcy”) lub też kierunki łączące dwa języki obce, czyli podwójna filologia („język obcy + język obcy”).

Uniwersytet aktywnie promuje współpracę międzynarodową. Realizuje programy licencjackie, magisterskie oraz inne programy studiów we współpracy z ponad 200 uczelniami wyższymi i instytucjami edukacyjnymi z ponad 40 krajów. Każdego roku ponad 800 studentów JISU wyjeżdża za granicę na studia licencjackie lub magisterskie, a także bierze udział w krótko- i długoterminowych wymianach językowych i kulturowych.

Rozpatrując specyfikę całej uczelni w szerszej perspektywie, można ją zaliczyć do grupy uniwersytetów specjalizujących się w prowadzeniu studiów filologicznych, a więc studiów opartych na nauce języków obcych, a także kultury poszczególnych krajów czy obszarów językowych. Do uczelni zbliżonych w sensie tak rozumianego, ogólnego profilu można zaliczyć w Chinach takie instytucje jak Szanghajski Uniwersytet Studiów Międzynarodowych, Pekiński Uniwersytet Studiów Międzynarodowych czy Uniwersytet Studiów Międzynarodowych Zhejiang w Hangzhou. Wszystkie one oferują naukę naszego języka ojczystego i reprezentują typowe uniwersytety, które stwarzają taką możliwość. W Chinach nauka polszczyzny jest bowiem możliwa niemal wyłącznie na uczelniach należących do wspomnianej kategorii. Do nielicznych w tym kontekście wyjątków należy np. dość prestiżowy w skali całego kraju, wielowydziałowy Uniwersytet Syczuański, położony w Chengdu w środkowych Chinach.

W kwietniu 2024 r., w rankingu szanghajskim obejmującym prywatne chińskie uczelnie językowe (ang. Ranking of Chinese Non-government Language Universities), Uniwersytet Studiów Międzynarodowych Jilin został sklasyfikowany na pierwszym miejscu w kraju.

2. JĘZYK POLSKI NA JISU: (KRÓTKA) HISTORIA I OBIECUJĄCA TERAŹNIEJSZOŚĆ

Pierwszy lektorat języka polskiego na JISU został uruchomiony w marcu w 2019 r., na początku semestru wiosennego. W lektoracie tym uczestniczyła jedna, bardzo liczna, połączona grupa studentów filologii rosyjskiej, którzy kontynuowali naukę polskiego w sumie przez dwa semestry. Natomiast kierunek filologia polska został założony w tym samym roku we wrześniu. Na kierunek ten została wówczas przyjęta pierwsza, licząca 26 osób, grupa chińskich studentów. Zajęcia na raczkującej jeszcze wówczas polonistyce prowadzili wyłącznie wykładowcy z Polski (Szymon Gębuś, Hubert Matysiak), do których po niedługim czasie dołączyli lektorzy z Chin. Następnie przez kolejne pięć lat co roku przyjmowano na polonistykę średnio po około 20 nowych studentów. W 2023 r. mury uczelni opuściło 12 osób – byli to pierwsi w historii JISU absolwenci jednolitych, czteroletnich licencjackich studiów polonistycznych.

Studia polonistyczne na JISU ciągle się rozwijały. Trend ten wyraził się nie tylko poprzez sukcesywny wzrost liczby studentów i nieprzerwaną do dziś dnia ciągłość tych studiów, lecz także poprzez nawiązywanie kontaktów z poszczególnymi polskimi uczelniami i instytucjami. W 2021 r. chińska uczelnia nawiązała współpracę z Uniwersytetem Gdańskim oraz z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 2022 r. uniwersytet zainicjował kooperację z Narodową Agencją Wymiany Akademickiej (NAWA) w Warszawie, zaś w roku 2023 podpisał umowę o współpracy z Akademią Humanistyczno-Ekonomiczną w Warszawie.

Uczelnia w Changchun wdrożyła także system nauczania o nazwie „2+2”. W ramach tego programu studenci przez pierwsze dwa lata studiują język polski na JISU, osiągając po tych czterech semestrach docelowy poziom językowy A2–B1. Następnie mają możliwość wyjazdu na Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Polsce, aby kontynuować tam studia przez kolejne dwa lata. Liczba studentów korzystających z tej możliwości zmienia się co roku, zależy ona bowiem od indywidualnych potrzeb i możliwości zainteresowanych. Istnieje też jednolity program czteroletni, w ramach którego studenci przez 8 semestrów studiują wyłącznie w Chinach i tam zdobywają stopień licencjata. Obecnie na omawianej uczelni język polski można studiować tylko na poziomie licencjackim, nie ma takiej możliwości na stopniu magisterskim.

W kwietniu 2024 r. na JISU język polski studiowały w sumie 74 osoby. W tym samym czasie 22 absolwentów tej uczelni studiowało ten kierunek na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Studenci JISU uczestniczą co roku w Programie Stypendialnym Rektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a kilku z nich otrzymało w związku z tym specjalne Stypendium Rektora.

Poza studentami polonistyki języka polskiego mogą uczyć się także adepci pozostałych kierunków/wydziałów, na których jest on jednak wyłącznie przedmiotem (lektoratem) fakultatywnym. Na Wydziale Języków Europy Środkowej i Wschodniej – w ramach którego funkcjonuje Katedra Języka Polskiego – istnieje w sumie 5 kierunków, na których studenci mogą dodatkowo wybrać ten lektorat; są to filologia rosyjska, czeska, ukraińska, serbska i węgierska. Kurs polskiego mogą też oczywiście wybrać studenci pozostałych wydziałów.

Studenci polonistyki z JISU aktywnie biorą udział w rywalizacji na poziomie ogólnokrajowym. By sięgnąć do nowszych przykładów: He Zhiliang zdobył III nagrodę w konkursie „Kroniki tłumacza” na najlepszy przekład fragmentu książki Kroniki Jakuba Wędrowycza Andrzeja Pilipiuka z języka polskiego na chiński. Wyróżnienie to osiągnął w kategorii dla początkujących. Zmagania te zostały zorganizowane przez Ambasadę Polski w Pekinie w 2023 r., rozstrzygnięte zaś w styczniu 2024 r. Natomiast w grudniu 2023 r. grupa pięciu studentów JISU: Jin Yuxi, Zhang Yide, Lu Yifan, Wang Yuhan oraz Liu Yuhan wzięła udział w IV Ogólnochińskim Konkursie Krasomówczym Języka Polskiego, który odbył się na Uniwersytecie Pedagogicznym w pobliskim Harbinie. Jin Yuxi zdobyła w tej rywalizacji III nagrodę w kategorii dla zaawansowanych.

Wielka szansa i wyróżnienie stały się udziałem omawianej uczelni we wrześniu 2024 r. Została wówczas podpisana umowa między polonistyką na JISU (reprezentowaną przez obecnego kierownika tej jednostki, He Chundonga) a polskim Instytutem Badań Literackich PAN. Umowa ta dotyczyła projektu „Współczesny jedwabny szlak do języka i kultury polskiej w Chinach” finansowanego dzięki grantowi otrzymanemu od Narodowej Agencji Współpracy Akademickiej (NAWA). Realizacja tego projektu polegać będzie na szeroko zakrojonej kooperacji między polonistyką na JISU a Instytutem Badań Literackich. Współpraca ma objąć m.in. zespołowe inicjatywy edukacyjne, intensyfikację bilateralnych kontaktów dydaktycznych oraz publikację podręcznika do nauki języka polskiego jako obcego, który zostanie stworzony z myślą o studentach JISU. To niezwykły, doniosły krok w rozwoju polonistyki na tej uczelni, otwierający dla niej nowe, szerokie perspektywy trwałego i systematycznego wzrostu.

3. DYDAKTYKA POLSZCZYZNY W PRAKTYCE

Zgodnie z ogólnouczelnianą dyrektywą, dotyczącą dydaktyki wszystkich języków obcych nauczanych na Uniwersytecie Studiów Międzynarodowych Jilin, szczególny nacisk jest położony na rozwijanie u studentów praktycznych umiejętności komunikacyjnych, zwłaszcza mówienia oraz rozumienia ze słuchu. W przypadku polszczyzny, należącej do języków fleksyjnych i posiadającej rozbudowany system gramatyczny – który należy do elementów sprawiającym chińskim adeptom największe kłopoty^[5] – dodatkowy akcent położony jest na poznanie i utrwalenie struktur gramatycznych.

Dla realizacji wymienionych celów wykładowcy języka polskiego wykorzystują szereg zróżnicowanych podręczników oraz materiałów dydaktycznych, uwzględniających cele danego kursu. Jeśli chodzi o książki do nauki języka polskiego jako obcego, to do najczęściej wykorzystywanych w powszedniej praktyce należą poszczególne części (odpowiadające różnym poziomom zaawansowania językowego) takich opracowań, jak:

• Hurra!!! Po polsku;
• Polski krok po kroku;
• Czytaj krok po kroku;
• Język polski? Chcę i mogę!;
• Polski na dobry start;
• Z językiem polskim każdego dnia;
• Gramatyka? Dlaczego nie?!;
• Gramatyka? Ależ tak!

Najczęściej wykorzystywanym od początku nauki podręcznikiem jest Hurra! Po polsku. Zasadniczo jednak lektorzy samodzielnie decydują o książkach, którymi posługują się w trakcie swoich kursów. Na poziomie początkującym, w pierwszym semestrze, mogą zatem – niejako standardowo – wybrać wymienioną publikację lub zdecydować się np. na pracę z książką Polski krok po kroku. W kolejnym semestrze mogą zmienić jeden z tych podręczników na drugi lub korzystać z jeszcze innego itd. Ponadto, podczas całych studiów polonistycznych na zajęciach dość często są używane różne źródła internetowe, takie jak kanały na YouTube: Easy Polish oraz Learn Polish with Monika, a także np. internetowe słowniki języka polskiego. Oczywiście, lektorzy stosują też materiały własne, przygotowane samodzielnie i najczęściej ściśle dopasowane do konkretnych zadań (celów) dydaktycznych.

W pierwszym semestrze studenci polonistyki uczą się w czterech blokach przedmiotowych. Pierwszy z nich nosi nazwę „Język polski na poziomie podstawowym” i zajmuje 8 godzin tygodniowo (każda godzina dydaktyczna trwa 45 minut). Druga część to „Gramatyka języka polskiego”, obejmująca 4 godziny. Trzeci blok zajmuje 2 godziny zajęć z przedmiotu o nazwie „Język polski – słuchanie i mówienie”. Dla studentów pierwszego semestru prowadzony jest także, w języku chińskim, kurs pod nazwą „Wiedza o Polsce”, w wymiarze 2 godzin. Natomiast od 2. do 4. semestru studenci dodatkowo uczęszczają na (także dwugodzinne) zajęcia z przedmiotu „Język polski – czytanie”, jednocześnie nie odbywają już oni kursu „Wiedzy o Polsce”. W sumie zatem, studenci pierwszych czterech semestrów tych studiów mają 16 godzin zajęć w ciągu tygodnia. Jeśli chodzi o semestry 5–8, to aktualnie opracowywany jest dla nich nowy program nauczania, który ma obejmować np. zajęcia z zakresu biznesu.

Organizowane na początku nauki, przez jeden semestr, zajęcia ze wspomnianego przedmiotu „Wiedza o Polsce” mają charakter krajoznawczy i służą wstępnemu zaznajomieniu adeptów m.in. z polską geografią i historią. Prowadzący je chińscy nauczyciele zazwyczaj mają za sobą dłuższe pobyty w Polsce, związane np. z odbytymi studiami. Natomiast podczas całych studiów główny nacisk położony jest na kształcenie kompetencji językowej. W ich trakcie – co wynika też z przedstawionego w poprzednim akapicie rozkładu – nie prowadzi się zatem np. osobnych kursów poświęconych polskiej kulturze. Nauczanie dotyczące szeroko pojętych zagadnień kulturowych jest natomiast rozwijane „kontekstowo”. Gdy więc w danym podręczniku pojawiają się np. teksty lub informacje związane z takimi zagadnieniami, lektorzy starają się omówić je szerzej i przekazać pogłębioną wiedzę na ich temat^[6].

W trakcie nauczania wykładowcy wykorzystują całą paletę technik dydaktycznych zaczerpniętych z różnych metod, począwszy od gramatyczno-tłumaczeniowej, poprzez audiolingwalną, kognitywną do komunikacyjnej^[7], zajęcia są też prowadzone według rozmaitych modeli lekcyjnych (zob. Krajka 2009). Bardzo ważną rolę w nauczaniu pełni ćwiczenie tzw. dryli językowych, czyli wielokrotne słuchanie i głośne powtarzanie określonych, prostych struktur językowych, które studenci wykonują m.in. wspólnie w salach wykładowych przed porannymi zajęciami^[8]. Priorytetem dla wykładowców jest aktywizacja wszystkich studentów w grupie, przełamanie obaw uczących się przed mówieniem w języku docelowym oraz wytrenowanie prawidłowej wymowy. Duży nacisk jest też położony na naukę rozumienia wypowiedzi ustnych (rozumienia ze słuchu) w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Aby dodatkowo zachęcić studentów do nauki oraz uatrakcyjnić program nauczania, Katedra Języka Polskiego ma zamiar co semestr organizować dla nich 2–3 konkursy umożliwiające dodatkowe rozszerzanie kompetencji językowych. Mają to być zawody oratorskie, tłumaczeniowe, teatralne, wokalne, związane z kaligrafią czy dubbingiem filmowym.

4. WYKŁADOWCY JĘZYKA POLSKIEGO

Na JISU pracowało dotąd (do grudnia 2024 r. włącznie) w sumie 15 wykładowców języka polskiego, licząc osoby zatrudnione w przeszłości oraz obecnie. Wśród nich było jak dotąd 5 Polaków oraz 10 osób z Chin. Jeśli chodzi o lektorów pracujących obecnie, to część spośród nich ma stopień doktora, natomiast większość – tytuł magistra. Kilku chińskich lektorów ma za sobą naukę na znanych polskich uczelniach, jak Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Warszawski czy Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie odbyli oni studia polonistyczne na poziomie licencjackim lub magisterskim.

Lektorzy zatrudnieni na JISU biorą czynny udział w konferencjach i spotkaniach polonistycznych odbywających się na terenie Chin. Regularnie biorą udział np. w Ogólnochińskich Warsztatach Glottodydaktycznych, organizowanych przez Ambasadę RP w Pekinie (ostatnia jak dotąd edycja tej konferencji odbyła się w 2023 r.). Zaś w 2024 r. – by ponownie sięgnąć do najnowszych przykładów – wzięli oni czynny udział (m.in. wygłosili swoje odczyty) w obchodach 70-lecia polonistyki przygotowanych przez Pekiński Uniwersytet Języków Obcych.

Do obowiązków pracujących na JISU wykładowców, poza pracą dydaktyczną, naukową czy organizacyjną, należy też opracowywanie wewnętrznych, uczelnianych programów nauczania polszczyzny. Przy ich układaniu lektorzy nie kierują się ściśle np. wytycznymi Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (w skrócie: ESOKJ). Przede wszystkim mają bowiem na uwadze, by po czterech semestrach nauki w Chinach studenci – jak wspomniano wcześniej – osiągnęli ogólną kompetencję językową na poziomie A2–B1^[9]. Temu głównemu celowi podporządkowana jest konstrukcja całego programu. Kierownictwo kierunku stara się także, by w danym semestrze, w konkretnej grupie uczących się, każdy z przedmiotów był prowadzony przez innego lektora. Ma to umożliwić studentom zdobywanie wiedzy w sposób atrakcyjny i zdywersyfikowany dzięki kontaktowi z różnymi wykładowcami.