Gatunki wypowiedzi pisemnych w glottodydaktyce a egzaminy certyfikatowe z języka polskiego jako obcego

Anna Dunin-Dudkowska ^[1]

https://orcid.org/0000–0003–2102–7117

GENRES OF WRITTEN STATEMENTS IN GLOTTODIDACTICS VS. CERTIFICATE EXAMS IN POLISH AS A FOREIGN LANGUAGE

1. WPROWADZENIE

Nauka każdego języka obcego obejmuje poznawanie podsystemów języka (fonetyka, fleksja, słowotwórstwo, składnia), zdobywanie sprawności językowych (rozumienie ze słuchu, rozumienie tekstów pisanych, pisanie, mówienie, mediacja, interakcja) oraz nabywanie kompetencji (socjo)kulturowych. Oznacza to zatem, że uczący się powinni zdobyć umiejętność rozumienia, produkcji i przetwarzania tekstów reprezentujących gatunki wypowiedzi wytworzone i funkcjonujące w poznawanej wspólnocie kulturowej. Punktem odniesienia do opisu gatunków i oceny wypowiedzi uczących się jest koncepcja wzorca gatunkowego Marii Wojtak obejmującego unikalny zestaw wykładników strukturalnych, pragmatycznych, poznawczych i stylistycznych (Wojtak 2004, 2019). Państwowe egzaminy certyfikatowe z języka polskiego jako obcego obejmują pięć modułów, w których w sposób pośredni lub bezpośredni oceniana jest kompetencja genologiczna zdających. Celem artykułu jest zbadanie, znajomość, jakich polskich gatunków wypowiedzi wymagana jest w części Pisanie. Przeanalizowano polecenia ze wszystkich zestawów egzaminacyjnych w tym module w okresie funkcjonowania nowego „otwartego” systemu certyfikacji, tj. od listopada 2016 r. do kwietnia 2024 r. na poziomach B1–C2, a następnie, w oparciu o kryteria oceny wypowiedzi pisemnych, zbadano, które aspekty opisu wzorca gatunkowego są najważniejsze w kontekście poświadczania biegłości językowej.

2. GATUNEK I WZORZEC GATUNKOWY

Zgodnie z teorią Michała Bachtina wszystkie wypowiedzi, zarówno ustne, jak i pisemne, reprezentują określone gatunki (Bachtin 1986). Stanisław Gajda definiuje gatunek jako „kulturowo i historycznie ukształtowany oraz ujęty w społeczne konwencje sposób językowego komunikowania się; wzorzec tekstowy” (Gajda 2001, s. 255). Maria Wojtak pisze, że jest to „twór abstrakcyjny (model, wzorzec), mający różnorodne konkretne realizacje w formie wypowiedzi, a także jako zbiór konwencji, które podpowiadają członkom określonej wspólnoty komunikacyjnej, jaki kształt nadać konkretnym interakcjom” (Wojtak 2004, s. 16). Z powyższych definicji wynika, że gatunki są wytworami kultury, w której funkcjonują i powstały w odpowiedzi na potrzeby komunikacyjne i społeczne wspólnot językowych, które je ukształtowały. Jak stwierdza Stanisław Gajda, wzorzec gatunkowy „jako pojęcie o charakterze typologicznym powinien reprezentować fragment rzeczywistości językowej zarówno w jej aspekcie statycznym, rezultatywnym (zespołu cech), jak i dynamicznym, działaniowym (zespołu reguł postępowania) (Gajda 1993, s. 253)^[2]. Maria Wojtak traktuje gatunek jako kategorię złożoną i rozpatruje ją w trzech perspektywach: dynamicznej (zjawisko komunikacyjne/kulturowe), statycznej (typ tekstu pozwalający łączyć teksty o podobnych właściwościach) i konkretyzującej zbiór wypowiedzi lub najlepszy egzemplarz zbioru (Wojtak 2004, s. 16). Wzorzec gatunkowy w omawianej koncepcji to „zbiór reguł dookreślających najważniejsze poziomy organizacji gatunkowego schematu, relacje między poziomami i sposoby funkcjonowania owych poziomów (Wojtak 2004, s. 16). Statyczna perspektywa wzorca obejmuje cztery aspekty opisu: strukturalny (model kompozycyjny: rama tekstowa oraz segmenty i zachodzące miedzy nimi relacje), pragmatyczny (obraz nadawcy i odbiorcy, cel komunikatu, kontekst życiowy gatunku, tj. prymarne zastosowania komunikacyjne), poznawczy (tematyka i sposób jej prezentacji: perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości, elementy obrazu świata) i językowy (wyznaczniki stylistyczne, czyli cechy uwarunkowane strukturalnie, dookreślone pragmatycznie i związane z genezą użytych środków) (Wojtak 2019, s. 273). W konkretnej wypowiedzi wszystkie te aspekty wzajemnie się przenikają i łącznie funkcjonują w świadomości członków społeczności kulturowej, która dany gatunek wytworzyła. Wszystkie wypowiedzi gatunkowe nawiązujące do określonego wzorca tworzą zbiór wariantów gatunku: wariant kanoniczny (obejmujący podstawowe i stałe wyróżniki gatunkowe, decydujący o tożsamości gatunku), warianty alternacyjne (zawierające jakościowe i ilościowe modyfikacje wariantu kanonicznego) oraz warianty adaptacyjne (nawiązania do innych schematów gatunkowych) (Wojtak 2004, s. 18). Warianty wzorca gatunkowego tworzą pole gatunkowe, w którym wzorzec kanoniczny sytuuje się w centrum pola gatunku, wzorce alternacyjne znajdują się blisko obszaru centrum, wzorce adaptacyjne zaś funkcjonują na peryferiach tego pola. Aspekt pragmatyczny gatunku określa jego kontekst życiowy, tj. zakres jego użycia, zaś zbiór wszystkich wariantów wzorca tworzy tzw. skalę paradoksów, czyli „biegunowych przeciwieństw” (Skwarczyńska 1975, s. 178–182), która np. w płaszczyźnie strukturalnej dotyczy, między innymi, takich cech jak szablonowość – oryginalność, w płaszczyźnie pragmatycznej: monointencyjność – poliintencyjność, w płaszczyźnie poznawczej: faktyczność – fikcyjność, a w płaszczyźnie stylistycznej: oficjalność – potoczność (Wojtak 2004, s. 19–20). To istotny aspekt z punktu widzenia oceny prac egzaminacyjnych, które mogą wykazywać znaczne różnice w realizacji określonych wzorców gatunkowych.

3. GATUNKI WYPOWIEDZI W NAUCZANIU I TESTOWANIU JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO

Wymagania dotyczące znajomości gatunków wypowiedzi przez zdających egzaminy certyfikatowe z języka polskiego jako obcego precyzują Standardy wymagań odnoszących się do poszczególnych poziomów biegłości językowej w zakresie znajomości języka polskiego jako obcego, 2003, będące załącznikiem do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lutego 2016 r. Należy zaznaczyć, że system certyfikacji języka polskiego jako obcego uwzględnia standardy europejskie opracowane przez zespół specjalistów Rady Europy. Standardy te, opublikowane w 2001 r. pt. Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment, ukazały się w 2003 r. w języku polskim pt. Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie (ESOKJ). Zarówno w Standardach wymagań egzaminacyjnych, jak i innych opracowaniach glottodydaktycznych zwykle spotyka się określenie „forma wypowiedzi”, które w niniejszym artykule będzie używane zamiennie z terminem „gatunek wypowiedzi”.

W nauce języków obcych wypowiedzi gatunkowe pojawiają się w obrębie wszystkich sprawności: rozumienia ze słuchu, rozumienia tekstów pisanych, mówienia, czytania, mediacji i sprawności interakcyjnej. Zakres wymagań dotyczących sprawności receptywnych i produkcyjnych jest zróżnicowany na poszczególnych poziomach nauczania i wzrasta wraz ze wzrostem kompetencji uczących się. Zwiększa się również liczba i stopień skomplikowania wariantów wzorców gatunkowych. Ze względu na powszechnie przyjętą w metodyce nauczania języków obcych zasadę, że na każdym wyższym poziomie biegłości wymagane są wszystkie formy wypowiedzi przewidziane na niższych poziomach, przyjrzymy się zaleceniom dotyczącym opanowania przez uczących się gatunków w całości cyklu kształcenia od poziomu A1 do poziomu C2. A1 i A2 to poziomy podstawowe odnoszące się do początkujących, B1 i B2 to poziomy samodzielności kojarzone z dawnym określeniem średnio zaawansowane, natomiast poziomy C1 i C2 to poziomy biegłości odwołujące się do kompetencji użytkowników zaawansowanych.

W tabeli 1 przedstawiono ogólny opis umiejętności w zakresie modułu Pisanie oraz wachlarz gatunków wymaganych do samodzielnej realizacji w ramach tego modułu na państwowych egzaminach certyfikatowych z języka polskiego jako obcego.

Należy podkreślić, że rozwój polskiego systemu certyfikacji uznawany jest za przełomową innowację o charakterze strategicznym, która wymusiła nowe metody i programy nauczania (Miodunka 2013a, 2013b). Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1–C2 zawierają obowiązkowe formy wypowiedzi, przewidziane na poszczególne etapy nauczania. Zgodnie z zawartym w nich opisem, poziom A1 wymaga opanowania takich gatunków wypowiedzi pisemnych, jak życzenia, pozdrowienia, opis osoby, charakterystyka, opis miejsca, list prywatny nieoficjalny i tzw. esej szkolny. Ponadto uczący się powinien umieć wypełniać formularze i napisać prostą wiadomość. Na poziomie A2 repertuar gatunków pisemnych wzbogaca się o ogłoszenia. Wymagana jest także umiejętność sporządzenia krótkiej notatki. Zarówno na poziomie A1, jak i A2 dominuje pisanie odtwórcze (kontrolowane) lub twórcze (sterowane).

Poziom B1 wymaga od uczących się opanowania kolejnych gatunków wypowiedzi: zaproszenia, zawiadomienia, listu prywatnego oficjalnego i opisu przedmiotu. Poziom B2 utrwala wzorce z poziomów niższych, przy jednoczesnym włączeniu wariantów bardziej złożonych, budowaniu wypowiedzi dłuższych i przy zastosowaniu bardziej wyrafinowanego aspektu językowego. Uczący się musi poznać także kilka nowych wzorców wypowiedzi pisemnych: opis krajobrazu, list motywacyjny, list urzędowy, podanie, życiorys, reklamę, recenzję i rozprawkę. Gatunki te związane są z koniecznością samodzielnego funkcjonowania w życiu społecznym i zawodowym. Wymagane są także nowe „formy pomocnicze”, takie jak: dziennik, CV, plan. Na obydwu poziomach samodzielności uczący się, obok pisania odtwórczego (kontrolowanego), powinni umieć tworzyć teksty samodzielne (sterowane i wolne), przy czym liczba tych drugich znacznie zwiększa się na poziomie B2.

Na poziomie C1 pisanie wymaga dodatkowo znajomości opisu sytuacji i komponowania przemówienia. Jako formy dodatkowe wymagane są: gratulacje i skarga. Na poziomie C2 do repertuaru wypowiedzi pisemnych należy włączyć: reportaż i felieton (zwykle do opanowania biernej znajomości gatunku).

4. GATUNKI WYPOWIEDZI NA EGZAMINACH CERTYFIKATOWYCH Z JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO (MODUŁ PISANIE)

W celu zbadania, które z wyżej wymienionych form wypowiedzi wymagane są w arkuszach egzaminacyjnych w module Pisanie na egzaminach certyfikatowych z języka polskiego jako obcego, przeanalizowano zestawy tej części egzaminu z lat 2016–2024. W okresie tym odbyło się 25 sesji, w czasie których wykorzystano 32 arkusze egzaminacyjne na poziomie B1, 20 arkuszy na poziomie B2, 21 – na poziomie C1 oraz 6 arkuszy na C2. W każdym arkuszu znajdują się trzy zestawy; w dwóch pierwszych po dwa zadania (tzw. tekst krótki i długi), a w trzecim – jedno, przy czym wymagana długość wypowiedzi jest jednakowa dla każdego zestawu na danym poziomie. Zdający wybiera tylko jeden zestaw i wykonuje obydwa zadania (lub jedno – jeśli zestaw zawiera tylko jedno zadanie) z danego zestawu, zgodnie z zawartymi w nich poleceniami. Na poziomie C2 w arkuszu są tylko dwa zestawy, a w każdym tylko jedno polecenie.

W tabeli 2 przedstawione zostały gatunki wykorzystane we wszystkich sesjach w analizowanym okresie certyfikacji znajomości języka polskiego, tj. od września 2016 do kwietnia 2024 r. (w nawiasach podano liczbę wymaganych słów).

Jak wynika z poniższych analiz, na poziomie B1 (w 22 sesjach egzaminacyjnych) wykorzystane zostały wszystkie gatunki wypowiedzi wymienione w Standardach wymagań egzaminacyjnych: ogłoszenie (21), opowiadanie (19), e-mail (17), esej (wypracowanie szkolne) (14), charakterystyka postaci (10), charakterystyka grupy (1), życzenia (9) i SMS z życzeniami (1), zaproszenie (9) + e-mail z zaproszeniem (1), sprawozdanie (9 ) + relacja (1), pozdrowienia (9), opinia (o filmie, serialu, blogu) (6), opis miejsca (2), opis osoby (1), opis przedmiotu (1), opis wydarzenia (1), list z opisem miejsca (1), list (oficjalny i nieoficjalny) (2), wpis w blogu (1) i opinia na temat blogu (1) oraz SMS (1). Największą powtarzalność wykazują niektóre tzw. formy długie, jak: opowiadanie, e-mail, esej (wypracowanie szkolne) i charakterystyka postaci/grupy oraz następujące tzw. formy krótkie: ogłoszenie, życzenia i opinia (o filmie, serialu, blogu). Pojawiły się dwa zadania związane z coraz popularniejszym blogiem, kilkukrotnie wykorzystano gatunki złożone, np. e-mail z zaproszeniem czy SMS z życzeniami, czy wpis w blogu z relacją, nie pojawił się ani razu opis sytuacji. W zależności od tematyki wymagana długość wypowiedzi reprezentujących dany gatunek może się nieco różnić, np. e-mail może liczyć od 30 do 175 słów, opowiadanie 125–175, esej 120–270. Należy podkreślić, że niektóre gatunki złożone, np. e-mail, blog czy list nieoficjalny, dają piszącym dość dużą swobodę w tworzeniu wypowiedzi (w różnych aspektach wzorca gatunkowego).

Na poziomie B2 (17 sesji) wykorzystano następujące gatunki wypowiedzi: tekst argumentacyjny (rozprawka) (13), opowiadanie (11), list motywacyjny (10), e-mail (9), sprawozdanie (8), recenzja (filmu, książki, spektaklu) (7), list z reklamacją/skargą/prywatny/oficjalny (6), zaproszenie (6), ogłoszenie (6), charakterystyka postaci/grupy/autocharakterystyka (5), życzenia (5), esej (wypracowanie szkolne) (3), skarga (3) + list ze skargą (1) + e-mail ze skargą (1), reklama (3), opinia (o hotelu) (2), opis miejsca (2) + opis przedmiotu (1), pozdrowienia (1) + e-mail z pozdrowieniami (1), podanie (1). Największą frekwencję użycia wykazują następujące formy dłuższe: tekst argumentacyjny (rozprawka) (13), opowiadanie (11), list motywacyjny (10), e-mail (9), sprawozdanie (8), recenzja (filmu, książki, spektaklu) (7), list z reklamacją, skargą, prywatny, oficjalny (6) czy charakterystyka postaci/grypy/autocharakterystyka (5) oraz takie formy krótsze, jak: zaproszenie (6), ogłoszenie (6), życzenia (5). W większości poleceń wypowiedzi reprezentujące te same gatunki, które pojawiają się na poziomie B1 są dłuższe, np. opowiadanie może liczyć 260 słów, esej – 280, a tekst argumentacyjny 275. Tu również poszczególne gatunki różnią się liczbą wymaganych słów w zależności od tematyki zadania, np. rozprawka może mieć 170–275 słów, recenzja 130–200, a e-mail 50–150. Nowymi gatunkami są tu list motywacyjny i podanie, przy czym ten drugi pojawił się tylko raz, gdyż z powodu mniejszego obciążenia funkcjonalnego w komunikacji oficjalnej jest sporadycznie proponowany na egzaminie, a pierwszy zwiększa swoją częstotliwość ze względu na wzrost zapotrzebowania na jego użycie w życiu zawodowym.

Na coraz bardziej atrakcyjnym dla zdających poziomie C1 (16 sesji) wykorzystano dotychczas poniższe gatunki wypowiedzi: tekst argumentacyjny (rozprawka) (13), esej (10), opowiadanie (8) + e-mail z opowiadaniem (1), charakterystyka postaci/grupy (8), sprawozdanie (6), e-mail (5), przemówienie (4), reklama (4), recenzja (4), list motywacyjny (3), list oficjalny (3), skarga (1), opis miejsca (1), relacja (1) oraz tekst w dowolnej formie na zadany temat (2). Nie pojawiają się już na tym poziomie formy krótkie, każdy tekst może mieć zróżnicowaną długość, w większości jednak powyżej 100 słów (wyjątkiem jest reklama – 80 słów) aż do 400 wyrazów. Nowymi gatunkami są: przemówienie i list urzędowy. Nie wykorzystano tradycyjnych gatunków polskich wychodzących z użycia, tj. podania i życiorysu. Uwagę zwraca dwukrotna możliwość użycia przez zdającego dowolnej wypowiedzi gatunkowej na podany temat (co jednak wymaga dostosowania formy wypowiedzi do jej intencji) oraz dający większą dowolność wykonania e-mail.

Na poziomie C2 odbyło się tylko 5 sesji i w każdej z nich wykorzystano po dwa te same gatunki; esej i tekst argumentacyjny (po 500 słów). Mimo szerszego spektrum gatunków wymienionych w Standardach wymagań egzaminacyjnych dotychczas nie pojawiły się na egzaminach certyfikatowych żadne inne gatunki w czystej postaci, ale te wykorzystywane mogą obejmować elementy gatunków prostszych, znanych zdającym z poprzednich etapów nauki.

5. OCENA PRAC PISEMNYCH NA EGZAMINACH CERTYFIKATOWYCH A WZORZEC GATUNKOWY

Ocena i punktacja prac pisemnych jest zróżnicowana w zależności od poziomu biegłości językowej zdających, nie tylko w kategorii liczby punktów, ale również w kontekście proporcji ich przyznawania w poszczególnych kryteriach. Do zdania modułu Pisanie na poziomie B1 wymagane jest uzyskanie minimum 50% punktów, na pozostałych poziomach 60% (por. tab. 3).

W kontekście opisu wzorca gatunkowego wypowiedzi ocena wypowiedzi na poziomach B1, B2 i C1 odnosi się w pierwszej kolejności do jej aspektu językowego (leksyka i frazeologia, składnia, styl, gramatyka, ortografia, interpunkcja). Zdający może uzyskać tu maksymalnie 20 p./30 p./30 p. odpowiednio, tj. 66%/75%/75%, co jest wystarczające dla uzyskania oceny pozytywnej (50% punktacji na B1 i 60% – na B2 i C1), nawet w przypadku braku znajomości innych aspektów wzorca gatunkowego. W kategorii wykonania zadania wśród kryteriów pojawia się treść, forma i objętość. W ocenie treści brana jest pod uwagę zgodność wypowiedzi z tematem, spójność treściowa i błędy merytoryczne; forma odnosi się do kompozycji wypowiedzi oraz obecności obligatoryjnych i fakultatywnych wyznaczników gatunku, a objętość dotyczy wymaganej w poleceniu długości tekstu. Należy pamiętać, że wszystkie aspekty wzorca gatunkowego wzajemnie się przenikają i warunkują, a zatem zwykle istnieje ścisła zależność między poziomem wykonania poszczególnych elementów wypowiedzi. Wymagane 10 p. oznacza maksymalnie 33%/25%/10% wyniku na omawianych poziomach.

W odniesieniu do poziomu C1 zmieniają się proporcje wymagań w ramach aspektu językowego, z położeniem większego nacisku na kwestie bogactwa językowego, kosztem poprawności językowej. Opisane są szczegółowe kryteria oceny wypowiedzi w odniesieniu do obu wykorzystywanych na egzaminach gatunków wypowiedzi: eseju i rozprawki. Obejmują one zasadniczo te same elementy, co na niższych poziomach: treść i formę, kompozycję (ocenianą oddzielnie) i objętość. Wydaje się, że należałoby na tym poziomie zwiększyć wymagania dotyczące kompetencji genologicznej zdających. Do egzaminu na C1 przystępują głównie cudzoziemscy studenci, którzy zarówno w swojej karierze akademickiej, jak i późniejszym życiu zawodowym powinni wykazywać się lepszą znajomością polskich wzorców gatunkowych ze względu na praktyki komunikacyjne, w których uczestniczą i będą uczestniczyć, ale również w związku z korzyściami, jakie daje im certyfikat na tym poziomie.

Z możliwej do uzyskania punktacji maksymalnej wynika, że z punktu widzenia biegłości językowej priorytetem na poziomach A1–C1 są kwestie związane z językową stroną wypowiedzi, tj. aspektem stylistycznym (językowym), inne aspekty wzorca gatunkowego (struktura, tematyka, pragmatyka) są w tym względzie drugoplanowe. Dopiero na poziomie C2 wzrasta waga innych elementów wzorca gatunkowego. Za wykonanie zadania, obejmującego elementy aspektu strukturalnego, pragmatycznego i poznawczego, zdający może uzyskać aż 17 p., czyli 42,5% maksymalnej liczby punktów, za środki językowe 14 p., tj. 35%, zaś za poprawność językową jedynie 9 p., tj. 22,5% (czyli za elementy związane z językową stroną wypowiedzi w sumie 57,5%). Wynika to z kolejności akwizycji elementów języka, w której kwestie poprawności językowej są dominujące na wcześniejszych etapach nauki. Kompetencja genologiczna związana z innymi aspektami wzorca pojawia się stopniowo i jest wymagana w większym zakresie dopiero na najwyższym testowanym poziomie biegłości.

Należy podkreślić, że dużą pomocą dla zdających egzamin certyfikatowy na poziomie B1 mogą być materiały zamieszczone na stronie certyfikatpolski.pl^[3]. Zamieszczono tam opisy najczęściej wykorzystywanych gatunków, obejmujące wszystkie aspekty wzorca gatunkowego^[4] wraz z wzorcowymi wypowiedziami dla takich form, jak: życzenia, pozdrowienia, zaproszenie, zawiadomienie, ogłoszenie, list, opis (przedmiotu, osoby i miejsca), charakterystyka, opowiadanie, sprawozdanie, recenzja i esej. Nie podano przykładowych wypowiedzi na poziomie B2; brakuje zbiorów zadań dla poziomów C1 i C2^[5].

Podsumowując, należy stwierdzić, że państwowe egzaminy certyfikatowe z języka polskiego jako obcego wymagają od zdających znajomości szerokiego spektrum polskich gatunków wypowiedzi w odniesieniu do wszystkich aspektów wzorca gatunkowego. Wydaje się, że niektóre gatunki znikają z polskiego pejzażu genologicznego (np. podanie, list prywatny, życiorys), podczas gdy coraz częściej stosowane są takie formy komunikacji, jak SMS, e-mail czy blog. Autorzy zestawów egzaminacyjnych dostosowują się do dynamicznych zmian zachodzących w komunikacji pisemnej, o czym świadczy treść zadań w arkuszach egzaminacyjnych w ostatnich latach. Powstaje pytanie, w jakim stopniu powinniśmy wymagać od cudzoziemców znajomości polskich pisemnych gatunków wypowiedzi, szczególnie na poziomie B1, głównie w kontekście ich repertuaru. Przyjmując założenie, że opanowanie języka obcego obejmuje między innymi nabycie sprawności genologicznej, uzasadnione jest wymaganie od cudzoziemców znajomości najczęściej stosowanych gatunków tekstów użytkowych. Są one nierozerwanie związane z kulturą wspólnoty językowej, która je wytworzyła, a ich znajomość warunkuje pełne funkcjonowanie w polskiej sferze komunikacyjnej. Warto jednak rozważyć kwestię, które gatunki powinny zostać przyswojone przez uczących się czynnie, a które biernie. Odpowiedź zależna jest także od filozofii systemu państwowej certyfikacji języka polskiego jako obcego (jakim celom służy certyfikowanie znajomości języka polskiego, dla kogo przeznaczony jest egzamin, jakie daje uprawnienia/korzyści zdającym)^[6]. Najbliższe lata pokażą, w jakim kierunku rozwinie się system certyfikacji i jakie będzie zainteresowanie cudzoziemców zdawaniem egzaminów certyfikatowych z języka polskiego na poszczególnych poziomach biegłości.