https://orcid.org/0000-0002-8316-8946
https://orcid.org/0000-0003-3905-9854
Abstrakt
Artykuł jest wynikiem wieloletniej pracy z cudzoziemcami, którzy na przestrzeni lat byli uczestnikami kursu przygotowującego do podjęcia studiów medycznych w Polsce. Kursy odbywały się w Łodzi w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego, to one były punktem wyjścia do napisania niniejszego artykułu. W jego pierwszej części pokazano specyfikę nauczania przedmiotu innego niż język polski, w tym przypadku biologii, właśnie w łódzkim Studium. W kolejnej części zaprezentowano przewidywane efekty kształcenia w zakresie wszystkich sprawności językowych – słuchania, mówienia, czytania i pisania. Ostatnią i zarazem najważniejszą częścią niniejszej pracy jest przedstawienie treści kształcenia, których głównym elementem jest tabela, ukazująca, jakie słownictwo, struktury językowe i specyficzne zwroty należy wprowadzić podczas nauczania biologii w języku polskim.
Słowa kluczowe: kurs biologii, program nauczania, język specjalistyczny, język polski jako obcy
Abstract
The article is the result of many years of work with foreigners who over the years have been participants of the course preparing for medical studies in Poland. The courses were held in Lodz at the Polish Language Center for Foreigners of the University of Lodz, and they were the starting point for writing this article. Its first part shows the specificity of teaching a subject other than Polish, in this case biology, in the Study Center in Lodz. The next part presents the expected learning outcomes in all language skills – listening, speaking, reading and writing. The last and at the same time the most important part of this work is the presentation of the content of education, the main element of which is a table showing what vocabulary, language structures and specific phrases should be introduced when teaching biology in Polish.
Keywords: biology course, curriculum, specialist language, Polish as a foreign language
Temat nauczania specjalistycznych odmian języka polskiego jako obcego coraz częściej poruszany jest na różnego rodzaju konferencjach językoznawczych czy glottodydaktycznych[1] oraz w artykułach naukowych i monografiach pokonferencyjnych[2]. Jest to obecnie bardzo ważna gałąź glottodydaktyki, zapewne też jej przyszłość, bo np. coraz więcej osób chce uczyć się języka polskiego, żeby później móc aplikować na wymarzone studia medyczne w Polsce[3]. Nie ulega jednak wątpliwości, że o ile temat taki jak nauczanie języka polskiego medycznego jako obcego został w pewnym, dość dużym, stopniu opracowany[4], o tyle zagadnienie nauczania różnych przedmiotów po polsku (np. matematyki, biologii, historii) praktycznie nie zostało zbadane[5].
Warto też podkreślić, że konstruowanie kursów w taki sposób, jak do tej pory robi np. Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UŁ[6] (SJPdC)[7], staje się wręcz koniecznością, jeśli dana jednostka chce pozyskać słuchaczy z różnych programów stypendialnych finansowanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Obecnie Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (podległa ministerstwu) w dokumencie Regulamin postępowania o nadanie akredytacji Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej na organizację Kursów języka polskiego w latach 2021–2023[8] zaznaczyła, że jednostki dydaktyczne, które chcą pozyskać słuchaczy, muszą zorganizować „minimum 240 godzin zajęć z przedmiotów kierunkowych na studia” (Regulamin postępowania…, s. 6) z takich przedmiotów jak: „historia, biologia, chemia, matematyka, fizyka, geografia, filozofia, psychologia, informatyka” (tamże). Chcąc sprostać wymaganiom NAWA, jednostki muszą przygotować nie tylko program zajęć z języka polskiego, ale również z przedmiotów kierunkowych. Nie ulega wątpliwości, że jest to wyjątkowo trudne zadanie dla szkół językowych, które nigdy nie prowadziły zajęć z przedmiotów kierunkowych dla obcokrajowców. Trudność tego zadania potwierdza także Grażyna Zarzycka, pisząc, że każdy nauczyciel przygotowujący program takiego kursu staje przed swoistym wyzwaniem, a następnie dodaje, że wybór materiału do danego kursu „zwykle odbywa się (…), przynajmniej w Polsce, metodą prób i błędów, w znaczny sposób intuicyjnie” (Zarzycka 2017, s. 136).
Niniejszy artykuł ma na celu pokazanie, jak można przygotować kurs języka polskiego jako obcego w zakresie biologii, który przeznaczony jest dla słuchaczy chcących podjąć studia na kierunkach medycznych w Polsce. Jest to druga, po matematyce (Wróbel, Zielińska 2016), publikacja, która prezentuje sprawdzoną i zweryfikowaną przez lata doświadczeń specyfikę nauczania przedmiotu innego niż język polski, w tym przypadku biologii.
Czas trwania kursu jest dostosowany do potrzeb słuchaczy i wynosi odpowiednio 110 godzin lekcyjnych dla grup polonijnych[9] i 130 godzin dla grup cudzoziemskich[10]. W grupach polonijnych realizuje się materiał szybciej, stąd różnica w liczbie przeznaczonych na to godzin[11].
Celem kursu jest przygotowanie młodzieży polonijnej i cudzoziemskiej do studiów na kierunkach medycznych w Polsce poprzez:
Słownictwo i struktury gramatyczne (szczegółowo przedstawione w części trzeciej artykułu) są początkowo wprowadzane i utrwalane wyłącznie w oparciu o teksty preparowane oraz przygotowane przez nauczyciela. W dalszych częściach kursu, szczególnie w przypadku grup polonijnych o wyższych
kompetencjach językowych, możliwe jest wykorzystywanie w czasie zajęć dostępnych w Polsce podręczników akademickich oraz repetytoriów[12].
Słuchacze, przystępując do kursu, powinni reprezentować znajomość języka polskiego co najmniej na poziomie A1, np. w SJPdC nauczanie języka polskiego jako obcego w zakresie biologii rozpoczyna się po ukończeniu przez słuchaczy wstępnego kursu języka polskiego, czyli po około siedmiu tygodniach nauki.
Kurs biologii w języku polskim jest prowadzony równolegle z kursem języka polskiego i z nim skorelowany. Oznacza to, że w większości przypadków zagadnienia z zakresu gramatyki są wprowadzane jednocześnie na zajęciach języka polskiego i zajęciach biologii po polsku. Mimo to nauczanie języka polskiego jako obcego w zakresie biologii niesie ze sobą wiele problemów. Są one wynikiem:
Podczas zajęć zaleca się, żeby nauczyciele często wykorzystywali różne pomoce naukowe, takie jak: tablice, filmy dydaktyczne czy modele budowy narządów. Warto też przeprowadzać proste eksperymenty naukowe obrazujące przebieg procesów życiowych.
W nauczaniu języka polskiego jako obcego w zakresie biologii w grupach medycznych główny nacisk kładzie się na rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz pisania, ponieważ na kierunkach medycznych większość zaliczeń i egzaminów ma charakter testu. W efekcie podczas kursu biologii obserwuje się brak zbieżności faz nauczania z poziomami kompetencji językowych. Cechą charakteryzującą nauczanie języka polskiego jako obcego w zakresie biologii jest częste wprowadzanie wybranych struktur językowych z poziomów wyższych od tego, na którym znajdują się słuchacze w danym momencie nauczania, co jest wymuszone względami merytorycznymi, np.: podczas gdy słuchacz posiada znajomość ogólnego języka polskiego na poziomie A2, w czasie zajęć pojawiają się struktury charakterystyczne dla poziomu B2. Naturalnie w takiej sytuacji trzeba więcej czasu poświęcić na wyjaśnienie danych zagadnień, ale jest to działanie niezbędne, żeby doprowadzić słuchacza do odpowiedniego, wymaganego poziomu.
Po zakończeniu kursu języka polskiego w zakresie biologii student w aspekcie słuchania powinien rozumieć wypowiadane w naturalnym tempie pytania i polecenia ustne nauczyciela dotyczące zagadnień biologicznych.
Słuchacz powinien umieć napisać poprawnie w języku polskim krótkie notatki na podstawie tekstu naukowego, popularnonaukowego lub wykładu.
Słuchacz, z zastosowaniem słownictwa i struktur gramatycznych charakterystycznych dla języka specjalistycznego, powinien umieć:
Przedstawiona poniżej tabela ma za zadanie ukazać, jaka leksyka i frazeologia oraz jakie struktury językowe i specyficzne zwroty są stosowane podczas nauczania biologii w języku polskim jako obcym. Ponadto tabela zawiera działania językowe i umiejętności, jakich oczekujemy od słuchaczy po ukończeniu kursu. Pierwsza kolumna tabeli prezentuje bloki tematyczne realizowane podczas kursu biologii. Druga kolumna tabeli przedstawia centralne (bazowe) słownictwo, służące ukazaniu danych zagadnień. Leksyka jest pogrupowana według zagadnień, np.: nazwy czynności życiowych: oddychanie, wzrost, metabolizm, synteza; rozkład; substancja odżywcza. W trzeciej części tabeli podano przykłady najważniejszych, w danym bloku tematycznym, struktur językowych oraz zdań z ich użyciem[13]. Ich przyswojenie wymaga od uczących się podjęcia działań językowych opisanych w kolejnej kolumnie. Poszczególne działania powtarzane przez uczących się prowadzą do wykształcenia umiejętności w zakresie rozumienia tekstu i słów, wskazywania różnic, formułowania wypowiedzi na podstawie wykresów lub tabel, a także wyjaśniania przyczyn, wnioskowania, przewidywania rezultatów doświadczenia, definiowania itd. W ostatniej kolumnie podano przewidywany czas realizacji bloku tematycznego w zależności od aktualnych kompetencji językowych słuchaczy w danej grupie dydaktycznej.
Tabela 1.
| Tematyka | Leksyka i frazeologia | Struktury językowe i specyficzne zwroty | Działania językowe / umiejętności | Liczba jednostek lekcyjnych, () – grupy polonijne, [] – grupy cudzoziemskie |
|---|---|---|---|---|
| CYTOLOGIA | ||||
| Budowa komórki eukariotycznej | życie; komórka; organizm; roślina; zwierzę; budowa; element; jednostka; nazwy organelli komórkowych, np.: błona komórkowa, mitochondrium; nazwy elementów budowy organelli komórkowych, np.: jąderko, pęcherzyk, cysterna aparatu Golgiego; czynności życiowe; nazwy czynności życiowych, np.: oddychanie, wzrost, metabolizm, synteza; rozkład; substancja; przymiotniki określające właściwości substancji, np.: organiczna, odżywcza, lepka; nazwy wybranych substancji chemicznych, np.: woda, celuloza; barwnik; chlorofil; funkcja; czynność; transport aktywny; transport bierny; osmoza; dyfuzja; roztwór; wewnątrz komórki; na zewnątrz komórki, plazmoliza, deplazmoliza, żel, zol |
M + jest zbudowane z + D; Komórka jest zbudowana z organelli komórkowych. M + jest elementem + D; Jąderko jest elementem budowy jądra komórkowego. M + nazywamy + N; Transport wody przez błonę komórkową nazywamy osmozą. M + wypełnia + B; Cytoplazma wypełnia komórkę. w + Ms. + występuje + M; W chloroplastach występuje zielony barwnik. w + Ms. + odbywa się + M; W komórce odbywa się synteza związków chemicznych. roztwór + D + w + Ms.; Roztwór substancji organicznych w wodzie. transport + D + przez + B; W komórce odbywa się transport substancji chemicznych przez błonę komórkową. M + bierze udział w + Ms.; Lizosom bierze udział w trawieniu substancji odżywczych. M + powstaje w + Ms.; ATP powstaje w mitochondrium. |
Nazywanie plazmatycznych i nieplazmatycznych struktur komórkowych oraz opisywanie ich budowy. Definiowanie pojęć: komórka, plazmoliza, osmoza, dyfuzja, transport bierny, transport aktywny. Wskazywanie funkcji, jakie spełniają struktury komórkowe. Opisywanie procesów transportu przez błonę komórkową. |
(11) [12] |
| Podział komórki | proces; cykl komórkowy; podział; mitoza; mejoza; amitoza; cytokineza; kariokineza; faza; wrzeciono mitotyczne; chromosom; chromatydy; centromer; replikacja; spiralizacja chromatyny; rekombinacja genów; komórki macierzyste; komórki potomne; nazwy faz mitozy i mejozy, np.: profaza, metafaza, diakineza; przebieg procesu | proces + D; Mitoza to jest proces podziału komórki. M + kieruje + N; Jądro kieruje podziałem komórki. podział + D + na + B; Mitoza to jest podział komórki macierzystej na komórki potomne. M.+ dzieli się na + B; Cykl komórkowy dzieli się na fazy. M + powstaje z + D; Komórka potomna powstaje z komórki macierzystej. |
Rozumienie opisów procesów podziału komórki. Wskazywanie różnic między różnymi rodzajami podziału komórki. Interpretowanie procesów zachodzących podczas cyklu komórkowego. |
(2) [2] |
| HISTOLOGIA | ||||
| Budowa i funkcja tkanek człowieka | tkanka; organ; narząd; układ narządów; grupa; zespół; nazwy tkanek człowieka, np.: nabłonek, tkanka tłuszczowa, krew; nazwy elementów budowy tkanek, np.: krwinki, osteocyt, neuron, włókno kolagenowe; nazwy wybranych substancji chemicznych, np.: glukoza, tlen; warstwa; włókno; gruczoł; wydzielina; produkt; chrząstka; kość; mięsień; skurcz; rozkurcz; praca; czynnik; dawca; biorca; aglutynacja; hemoliza; surowica, skrzep, transfuzja; bodziec; impuls; polaryzacja; synapsa | M + zawiera + B; Tkanka kostna zawiera komórki kostne i włókna kolagenowe. M + pokrywa + B; Nabłonek pokrywa narządy. M + wytwarza/produkuje + B; Gruczoł wytwarza/produkuje wydzieliny. wydzielać + B + do + D; Gruczoł wydziela hormony do krwi. M + składa się z + D; Krew składa się z osocza i krwinek. przetoczenie + D; Przetoczenie krwi ratuje życie. M + transportuje + B; Krew transportuje tlen. uszkodzenie + D; Uszkodzenie naczynia krwionośnego jest niebezpieczne dla zdrowia. M + reaguje na + B; Organizm reaguje na bodźce. M + przewodzi + B; Neuron przewodzi impulsy nerwowe. M.+ okrywa/wyściela + B.; Nabłonek pokrywający okrywa lub wyściela narządy. M + rozpuszcza się w + Ms.; Fibrynogen rozpuszcza się w osoczu krwi. aglutynacja + D; Aglutynacja krwinek. przekazywanie + D; W synapsach odbywa się przekazywanie impulsów nerwowych. |
Nazywanie różnych rodzajów tkanek człowieka oraz elementów ich budowy. Definiowane pojęć takich jak np.: synapsa, dendryt, akson, włókno mięśniowe. Wskazywanie różnic w budowie i funkcji tkanek. Analizowanie funkcji różnych elementów tworzących tkankę. Wskazywanie związku między budową tkanki a jej funkcją. Tworzenie wypowiedzi ustnej na podstawie tabeli lub wykresu. |
(14) [14] |
| ANATOMIA I FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA | ||||
| Organizm jako całość | anatomia; fizjologia; czynność (organizmu); nazwy części ciała człowieka, np.: głowa, szyja, ręka, dłoń oczy, nos, kończyna górna i dolna | w + Ms. + wyróżnia się + B; W twarzy wyróżnia się: nos, oczy, usta, policzki i bródkę. |
Nazywanie części ciała człowieka i określanie ich położenia w przestrzeni. | (1) [2] |
| Układ ruchu | szkielet; struktura; połączenie; staw; nazwy elementów budowy układu ruchu, np.: klatka piersiowa, mięsień szkieletowy; nazwy kości budujących szkielet, np.: lemiesz, kość miedniczna, obojczyk, kość udowa; przymiotniki określające kształt i wielkość elementów budowy układu ruchu, np.: płaska, różnokształtna (kość); krzywizna; łuk; zrost; kanał; trzon; odcinek; część; liczba; budowa prawidłowa (fizjologiczna); patologia; ruch; aktywacja skurczu; nazwy rodzajów mięśni szkieletowych, np.: mięsień okrężny, mięsień płaski; zginać; prostować; przywodzić; odwodzić; obracać; zwierać; nazwy wybranych jednostek chorobowych układu ruchu, np. skolioza | podział + D + ze względu na + B; Podział kości ze względu na kształt. M + łączy się z + N; Kość miedniczna łączy się z kością udową. między + N + a +N; Połączenie między kością miedniczną a kością udową nazywamy stawem kulistym. M + różni się + N; Kości różnią się kształtem. ruch + D; Ruch kończyny dolnej. skurcz + D; Skurcz mięśnia szkieletowego. M + gromadzi się w + Ms.; Kwas mlekowy gromadzi się w mięśniach szkieletowych. M + wykorzystuje + B + do + D; Organizm wykorzystuje glukozę do produkcji energii. przemiana + D + w + B; W wątrobie zachodzi przemiana kwasu mlekowego w glukozę. |
Nazywanie elementów budowy szkieletu człowieka. Rozumienie sposobu współdziałania biernego i czynnego układu ruchu. Wskazywanie przyczyn powstawania zmęczenia mięśnia. Interpretacja zjawisk zachodzących podczas oddychania komórkowego – tworzenia energii do pracy. Opisywanie mechanizmu odpoczynku mięśnia. |
(13) [15] |
| Układ oddechowy | nazwy narządów układu oddechowego, np.: krtań, płuca, opłucna; nazwy elementów budowy narządów układu oddechowego, np.: płat, szczelina, pęcherzyk płucny; nazwy wybranych jednostek chorobowych, np.: gruźlica, astma oskrzelowa; atmosfera; powietrze; gaz; nazwy gazów oddechowych, np.: tlen, dwutlenek węgla; ciśnienie; objętość; pojemność; regulacja; wentylacja; wdech; wydech; akt czynny/bierny; nazwy form transportu gazów we krwi, np.: oksyhemoglobina; przymiotniki określające położenie: pionowo, poziomo, poprzecznie, górny, dolny, prawy, lewy | M + oddycha + N; Człowiek oddycha powietrzem atmosferycznym. M + zamyka + B; Nagłośnia zamyka wejście do krtani. B + otacza + M; Płuca otacza opłucna. M.+ jest + N.; Wdech jest aktem czynnym. Objętość + D + w + Ms.; Objętość powietrza w płucach. pojemność + D; Pojemność płuc. wentylacja + D; Wentylacja płuc. wymiana + D + między + N + a + N; Wymiana gazów oddechowych między tkankami a krwią. pobierać + B + z + D; Organizm pobiera tlen z powietrza atmosferycznego. w + Ms. + odbywa się + M; W płucach odbywa się proces wymiany gazowej. M + występuje w postaci + D; We krwi tlen występuje w postaci oksyhemoglobiny. M + nagrzewa się / oczyszcza się / nawilża się w + Ms.; Powietrze nagrzewa się / oczyszcza się / nawilża się w jamie nosowej. |
Nazywanie elementów budowy układu oddechowego i opisywanie ich budowy. Definiowanie i opisywanie pojęć takich jak oddychanie zewnętrzne i wewnętrzne. Rozumienie procesów fizjologicznych towarzyszących procesowi oddychania. Formułowanie wypowiedzi na temat przyczyn dyfuzji gazów w płucach i tkankach. |
(5) [6] |
| Układ krążenia | unaczynienie; składnik; nazwy narządów budujących układ krążenia, np.: serce, naczynie krwionośne, żyła, tętnica, węzeł chłonny, naczynie limfatyczne; nazwy elementów budowy narządów układu krążenia, np.: zastawka, komora; automatyzm; badanie; tony serca; nazwy wybranych jednostek chorobowych, np. miażdżyca | unaczynienie (ukrwienie) + D; Unaczynienie (ukrwienie) tkanki lub organu. M + krąży/płynie w + Ms.; Krew krąży/płynie w naczyniach krwionośnych. krążenie + D + w + Ms.; Krążenie krwi w naczyniach krwionośnych. ciśnienie + D + w + Ms.; Ciśnienie krwi w aorcie. M + dostarcza + B + do + D; Krew dostarcza tlen i substancje odżywcze do komórek organizmu. M + leży (jest położone) w + Ms.; Serce leży (jest położone) w klatce piersiowej. M + jest przyczyną/skutkiem + D; Nadmiar cholesterolu w organizmie jest przyczyną miażdżycy. M + rozpoczyna się w + Ms.; Duży obieg krwi rozpoczyna się w lewej komorze serca. M + przeciwdziała + C; Heparyna przeciwdziała krzepnięciu krwi. |
Nazywanie elementów budowy układu krążenia oraz opisywanie ich budowy i funkcji. Analizowanie procesu pracy serca. Interpretacja zjawisk elektrycznych towarzyszących skurczowi serca. Nazywanie chorób serca i wskazywanie ich przyczyn. Opisywanie różnych rodzajów krążenia krwi. Wyjaśnianie przyczyn zawału serca. |
(11) [12] |
| Procesy odpornościowe… | odporność; wrażliwość; drobnoustrój; zakażenie; droga zakażenia; patogen; toksyna; antygen; przeciwciało; stan zapalny; reakcja; nazwy komórek biorących udział w wytwarzaniu odporności, | odporność + D + na + B; Odporność organizmu na patogeny i toksyny. reakcja + D + na + B; Reakcja organizmu na zakażenie. |
Nazywanie komórek budujących układ odpornościowy człowieka i wskazywanie ich funkcji. Opisywanie mechanizmów tworzenia się odporności organizmu. |
(2) [3] |
| Procesy odpornościowe organizmu | np.: limfocyt, makrofag; nazwy typów odporności, np.: odporność swoista, odporność nabyta, bierna, sztuczna; szczepionka; surowica odpornościowa; nazwy wybranych jednostek chorobowych, np.: alergia, AIDS | nabywać + B; Nabywać odporność. M + powstaje w wyniku + D; Odporność powstaje w wyniku szczepienia ochronnego. |
Definiowanie rodzajów odporności. Definiowanie pojęć takich jak: odporność organizmu, szczepionka, surowica odpornościowa, patogen, toksyna. |
|
| Układ pokarmowy | pokarm; odżywianie; sole mineralne; białka; tłuszcze; cukry; witaminy; treść pokarmowa; nazwy narządów budujących układ pokarmowy, np.: żołądek, jelito cienkie, wątroba; nazwy elementów budowy narządów układu pokarmowego, np.: wpust, kosmki jelitowe, dwunastnica; nazwy enzymów rozkładających substancje pokarmowe, np.: lipaza trzustkowa, amylaza ślinowa, pepsyna; nazwy wybranych substancji chemicznych, np.: kwas tłuszczowy, aminokwas, glikogen, skrobia, glicerol; forma; defekacja; kał; stolec; nazwy wybranych jednostek chorobowych, np.: owrzodzenie, zatrucie pokarmowe; aktywność katalityczna enzymów; ruchy perystaltyczne jelit i żołądka | zapotrzebowanie + D + na + B; Zapotrzebowanie organizmu na witaminy. rozdrabnianie + D + w + Ms.; Rozdrabnianie pokarmu w jamie ustnej. mieszanie + D + z + N; Mieszanie treści pokarmowej z sokiem żołądkowym. trawienie/wchłanianie + D + w + Ms.; Trawienie białek w żołądku. rozkład + D + przez + B; Rozkład cukrów przez amylazę ślinową. M + jest formą + D; Pepsyna jest aktywną formą enzymu. udział + D + w + Ms.; Jaki jest udział trzustki w trawieniu pokarmów? M + jest wchłaniane do + D; Glukoza jest wchłaniana do krwi. wydalanie + D; Wydalanie kału. M + magazynuje/gromadzi + B; Wątroba magazynuje/gromadzi cukry i witaminy. aktywacja + D + przez + B; W żołądku zachodzi aktywacja pepsynogenu przez kwas solny. M + uchodzi do + D; Przełyk uchodzi do żołądka. |
Nazywanie elementów budowy układu pokarmowego oraz opisywanie ich budowy i funkcji. Wskazywanie funkcji składników pokarmowych w procesie odżywiania się. Nazywanie nieaktywnych i aktywnych form enzymów trawiennych i wskazywanie ich funkcji. Wyjaśnianie, w jaki sposób zachodzi aktywacja niektórych enzymów trawiennych. Wskazywanie związku pomiędzy budową narządów układu pokarmowego a przebiegiem procesów trawienia. Definiowanie pojęć takich jak: trawienie enzymatyczne, mechaniczne, wchłanianie. Tworzenie wykresu lub tabeli na podstawie informacji tekstowej. |
(11) [13] |
| Układ moczowy | nazwy narządów budujących układ moczowy, np.: nerka, moczowód, pęcherz moczowy; nazwy elementów budowy narządów układu moczowego, np.: nefron, kanalik kręty bliższy, kłębuszek naczyń włosowatych; nazwy składników moczu, np.: amoniak, mocznik, urobilinogen; nazwy procesów zachodzących w nerce: filtracja kłębuszkowa; resorpcja kanalikowa; sekrecja kanalikowa; nazwy substancji wydzielanych przez nerkę, np.: mocz, renina, erytropoetyna | filtracja/resorpcja/sekrecja + D; Filtracja/resorpcja/sekrecja substancji chemicznych. | Nazywanie elementów budowy układu moczowego. Opisywanie budowy i funkcji elementów układu moczowego. Analizowanie procesów tworzenia moczu. Nazywanie chorób układu moczowego oraz rozumienie znaczenia procesu wydalania moczu. |
(6) [7] |
| Pokrycie ciała człowieka | skóra; naskórek; wytwory naskórka; paznokcie; włosy; receptory; termoregulacja; odmrożenie; oparzenie; promieniowanie; grzybica | M + chroni + B; Skóra chroni organizm. M + chroni + B + przed + N; Skóra chroni organizm przed uszkodzeniami mechanicznymi. M + paruje z + D; Pot paruje z powierzchni skóry. M + ochładza + B; Pot ochładza skórę. |
Nazywanie elementów budowy skóry. Wskazywanie funkcji skóry. Opisywanie znaczenia wytworów naskórka. Nazywanie chorób skóry i określanie ich przyczyn. |
(1) [2] |
| Układ hormonalny | endokrynologia, hormon, sprzężenie, homeostaza, nadmiar, niedobór, nadczynność, niedoczynność, nazwy gruczołów endokrynowych, np.: przysadka mózgowa, tarczyca, szyszynka, trzustka; nazwy hormonów, np.: tyroksyna, adrenalina, insulina, somatotropina, gastryna; zaburzenie hormonalne; nazwy wybranych jednostek chorobowych wywołanych zaburzeniami hormonalnymi, np.: cukrzyca, choroba Cushinga | nadmiar/niedobór + D + w + Ms.; Nadmiar/niedobór insuliny we krwi. nadczynność/niedoczynność + D; Nadczynność/niedoczynność gruczołu endokrynowego. M + wywołuje + B; Niedobór insuliny we krwi wywołuje cukrzycę. M + pobudza do + D; Hormony tropowe pobudzają gruczoły endokrynowe do pracy. M + hamuje + B.; Nadmiar hormonu we krwi hamuje aktywność wydzielniczą gruczołu. poziom + D + w + Ms.; Wysoki lub niski poziom hormonu we krwi. M + współdziała z + N; Hormony współdziałają ze sobą. Podwyższać/obniżać + B; Glukagon podwyższa, a insulina obniża poziom glukozy we krwi. hamować + B; Statyny hamują wydzielanie hormonów przysadki mózgowej. |
Nazywanie gruczołów dokrewnych i wydzielanych przez nie hormonów. Określanie funkcji hormonów. Definiowanie pojęć takich jak: homeostaza, sprzężenie zwrotne, nadmiar, niedobór. Opisywanie współdziałania wybranych hormonów w organizmie. Wskazywanie skutków niedoboru lub nadmiaru hormonów w organizmie. Wyjaśnianie przyczyn wystąpienia choroby endokrynologicznej na podstawie objawów chorobowych. |
(5) [7] |
| Układ nerwowy | nazwy elementów budowy układu nerwowego, np.: mózgowie, nerwy rdzeniowe; odruch, łuk odruchowy, elementy budowy łuku odruchowego, np.: receptor, efektor, czynności świadome (dowolne), czynności nieświadome (mimowolne) | odbierać + B z + D; Odbierać bodźce ze środowiska. reakcja + D na + B; Reakcja organizmu na bodziec. M + kontroluje + B; Autonomiczny układ nerwowy kontroluje czynności narządów wewnętrznych. w + Ms. + odbywa się + M; W synapsach odbywa się przekazywanie impulsów nerwowych. czucie + D; Receptory umożliwiają czucie bólu. |
Nazywanie elementów budowy układu nerwowego oraz opisywanie ich budowy i funkcji. Interpretowanie doświadczeń Iwana Pawłowa. Wyjaśnianie zależności pomiędzy różnymi częściami układu nerwowego. Definiowanie pojęć takich jak: mózgowie, ośrodek nerwowy, zwój i splot nerwowy. |
(10) [12] |
| Narządy zmysłów | nazwy elementów budowy narządów zmysłów np.: soczewka, rogówka, błona bębenkowa; nazwy zmysłów np.: węch, słuch; nazwy zaburzeń widzenia np.: astygmatyzm, daltonizm, ślepota zmierzchowa | M + utrzymuje kontakt z + N; Narządy zmysłów utrzymują kontakt ze środowiskiem. drgania + D; Drgania cząsteczek powierza przenoszą kosteczki słuchowe. |
Nazywanie poszczególnych elementów budujących narządy zmysłów. Opisywanie mechanizmu widzenia i słyszenia. Nazywanie chorób narządu wzroku i słuchu. Wskazywanie przyczyn wad wzroku i sposobu ich korekcji. |
(3) [4] |
| Układ płciowy | płeć; nazwy narządów budujących układ płciowy męski i żeński, np.: jajowód, prącie; wzwód; jajeczkowanie; gameta żeńska, gameta męska; komórka jajowa; plemnik; nasienie; rozmnażanie płciowe; rozwój; płód; błona płodowa; nazwy błon płodowych, np.: owodnia, kosmówka; ciąża, poród, połóg; laktacja | rozwój + D; Rozwój zarodka ludzkiego. M + rozwija się w + Ms.; Zarodek rozwija się w macicy. dojrzewanie + D; W jajnikach odbywa się dojrzewanie komórek jajowych. M + zagnieżdża się w + Ms.; Zarodek zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy. wykształca się + M; Po trzech miesiącach wykształca się łożysko. |
Nazywanie elementów budowy układu płciowego oraz opisywanie ich budowy i funkcji. Opisywanie procesów zaplemnienia, zapłodnienia i ciąży. Definiowanie pojęć takich jak: łożysko, błona płodowa, pępowina. Interpretowanie wykresów obrazujących zmiany stężenia hormonów płciowych, które są związane z fazami cyklu jajnikowego. |
(2) [4] |
| Rozwój zarodka ludzkiego | zaplemnienie; zapłodnienie; zygota, zarodek; listek zarodkowy; nazwy etapów rozwoju zarodka ludzkiego, np.: morula, blastula; bruzdkowanie; gastrulacja, cechy płciowe | implantacja + D + w + Ms.; Implantacja blastuli w macicy. |
Opisywanie procesu rozwoju zarodka. Definiowanie pojęć takich jak: blastula, morula, gastrula, implantacja, histogeneza, organogeneza. Wskazywanie na zagrożenia dla zdrowia płodu podczas ciąży. |
(1) [1] |
| GENETYKA | ||||
| Podstawy dziedziczenia cech | dziedziczenie; gen; allele genu; genotyp; fenotyp; cecha recesywna; cecha dominująca; rozkład cech; populacja; pokolenie; potomstwo; organizm diploidalny; organizm haploidalny; zmienność, prawdopodobieństwo; sprzężenie, determinacja płci, krzyżówka wsteczna | dziedziczyć + B + po + Ms.; Dziedziczyć cechy po ojcu lub matce. Rozkład + D + w + Ms.; Rozkład cech w populacji. Prawdopodobieństwo + D; Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia cechy u potomstwa danej pary rodziców? |
Definiowanie pojęć genetycznych. Interpretowanie wyników krzyżówek genetycznych. Określanie prawdopodobieństwa wystąpienia choroby genetycznej. |
(5) [5] |
| Podstawy dziedziczenia cech cd. | M + jest sprzężone z + N; Cecha jest sprzężona z płcią. M + ujawnia się w + Ms.; Allele recesywne ujawniają się tylko w homozygocie recesywnej. krzyżować z + N; W krzyżówce wstecznej krzyżujemy homozygotę recesywną z heterozygotą. |
|||
| Genetyka molekularna | kwas dezoksyrybonukleinowy; kwas rybonukleinowy; nukleotyd; zasada purynowa; zasada pirymidynowa; zasada azotowa; nazwy zasad azotowych budujących DNA i RNA, np.: adenina, tymina; pentoza; łańcuch; kodon; transkrypcja; składanie genu; redagowanie genu; sekwencja genu; translacja; operon; mutacja; mutagen; nazwy rodzajów mutacji, np. mutacja punktowa; nazwy chorób wywołanych mutacjami, np.: zespół Downa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera | M + jest komplementarne do + D; Adenina jest komplementarna do tyminy. M + koduje + B; Jeden kodon koduje jeden aminokwas. Podczas + D + następuje + M; Podczas mejozy następuje rekombinacja genów. |
Analizowanie i wskazywanie różnic w budowie DNA i RNA. Opisywanie budowy i funkcji kwasów nukleinowych. Nazywanie rodzajów mutacji genetycznych i wskazywanie ich skutków. Odróżnianie mutacji dziedzicznych i niedziedzicznych. Opisywanie procesu biosyntezy białka u eukariont. Przewidywanie niebezpieczeństw związanych z krzyżowaniem się osób spokrewnionych. |
(3) [3] |
| PODSTAWY PARAZYTOLOGII | ||||
| Budowa i czynności życiowe wybranych pasożytów człowieka | pasożyt; pasożytniczy tryb życia, bakteria; wirus; pierwotniak; robak płaski (płaziniec); robak obły (obleniec); samiec; samica; dymorfizm płciowy; larwa; żywiciel pośredni; żywiciel ostateczny; stadium życia; nazwy pasożytów człowieka, np.: tasiemiec uzbrojony, lamblia jelitowa; nazwy stadiów larwalnych, np.: wągier, cerkaria | M + jest przenosicielem + D; Komar widliszek jest przenosicielem zarodźca. M + przebijać się przez + B; Larwy przebijają się przez ściany jelita. |
Opisywanie cykli rozwojowych wybranych pasożytów. Wskazywanie sposobów szerzenia się zakażeń pasożytami oraz nazywanie chorób wywoływanych przez wybrane pasożyty. Wskazywanie związku utrzymywania higieny ze zdrowiem. |
(4) [6] |
Źródło: opracowanie własne
Niniejszy artykuł jest kolejną publikacją, po artykule Danuty Wróbel i Alicji Zielińskiej (2016), która dotyczy nauczania obcokrajowców (w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UŁ) przedmiotów innych niż język polski. Artykuły opublikowane do tej pory (włącznie z tym) dotyczyły wyłącznie takich przedmiotów, jak matematyka i biologia. W perspektywie dalszych badań jest opracowanie, w podobny sposób do już opublikowanych, kolejnych artykułów dotyczących innych przedmiotów nauczanych w SJPdC, np.: fizyki, chemii czy informatyki.
Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja okaże się przydatna przy układaniu programu zajęć z biologii w innych jednostkach zajmujących się nauczaniem obcokrajowców. Jej największym atutem jest obszerna tabela, która zawiera struktury językowe oraz leksykę i frazeologię, które należy wprowadzić podczas kursu biologii dla obcokrajowców, pragnących zostać studentami na różnych polskich uczelniach.
Chłopicka M., Pukas-Palimąka D., 1989, Dobór materiału językowego do nauczania obcokrajowców polskiego języka medycznego, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 2, s. 29–38.
Chłopicka-Wielgos M., Pukas-Palimąka D., 1996, Nauczanie języka specjalistycznego, a nie tylko terminologii, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 7/8, s. 69–80.
Danecka-Chwals A., Pukas-Palimąka D., Chłopicka M., 1979, Z zagadnień nauczania odmiany specjalistycznej języków obcych (na przykładzie nauczania języka medycznego studentów polonijnych), „Przegląd Polonijny”, t. 5, z. 4, s. 73–82.
Gaze M., Maćkowiak R., 2021, Nauczanie języka polskiego jako obcego w czasie pandemii koronawirusa w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego. Część I. Aspekt organizacyjny i dydaktyczny, „Archive of Social Social Science and Humanities”, t. 1, s. 41–52.
Hahn-Piłat M. (red.), 2002, Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii człowieka, Łódź.
Kaźmierczak J., Gosztowt I., 2012, Podstawy cytologii i genetyki, Łódź.
Kubiak B., 2002, Pojęcie języka specjalistycznego, „Języki Obce w Szkole”, nr 5, s. 6–11.
Ławnicka-Borońska M., Kubacka K., 2016, Język polski medyczny w wybranych materiałach dydaktycznych ostatniego ćwierćwiecza, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 23, s. 215–235. https://doi.org/10.18778/0860-6587.23.17
Maćkowiak R., Gaze M., 2021, Nauczanie języka polskiego jako obcego w czasie pandemii koronawirusa w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego. Część II. Aspekt techniczny, „Archive of Social Social Science and Humanities”, t. 1, s. 53–67.
Madej E., Janzi K., Zastrzeżyńska J., 1992, Podręczny arabsko-polski słownik medyczny, Łódź.
Mazur J., 1996, Rola kształcenia specjalistycznego w przygotowaniu merytorycznym i komunikacyjnym cudzoziemców, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 7/8, s. 5–11.
Ostromęcka-Frączak B., 2010, Wkład pracowników Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UŁ w rozwój polskiej glottodydaktyki, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 17, s. 19–27.
Regulamin postępowania o nadanie akredytacji Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej na organizację Kursów języka polskiego w latach 2021–2023, [online] https://nawa.gov.pl/images/users/629/Akredytacja-NAWA---regulamin-postepowania.pdf [26.04.2023].
Rubaj S., 1979, Kierunki i metody doskonalenia procesu nauczania fizyki w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź (nieopublikowana praca doktorska).
Stelmasiak M., Osemlak J., 1981, Atlas anatomii człowieka, Warszawa.
Wielkiewicz-Jałmużna D., 2008, Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1952–2002, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 15, Łódź.
Wilhelms I., 2016, Specyfika nauczania języka polskiego jako obcego w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego. Przykłady korelacji międzyprzedmiotowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 23, s. 115–125. https://doi.org/10.18778/0860-6587.23.09
Wnuk M., Rodriguez J., 1983, Słownik biologiczny polsko-hiszpański dla słuchaczy Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców, Łódź.
Wróbel D., Zielińska A., 2016, Nauczanie języka polskiego jako obcego w zakresie matematyki. Charakterystyka procesu dydaktycznego i treści kształcenia, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 23, s. 127–140. https://doi.org/10.18778/0860-6587.23.10
Zarzycka G., 2017, Język polski w odmianie akademickiej. Propozycja programu kursu adresowanego do studentów zagranicznych przygotowujących się do studiów wyższych w Polsce, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 24, s. 136–148. https://doi.org/10.18778/0860-6587.24.10
