http://orcid.org/0000-0001-9379-226X
http://orcid.org/0000-0001-7452-5385
Abstrakt
Studia polskie dla cudzoziemców to nowo otwarty kierunek na Wydziale Polonistyki UJ, odpowiadający na rosnące zapotrzebowanie poznawania języka polskiego w ramach kształcenia uniwersyteckiego. W bieżącym roku akademickim 2022/2023 zdecydowana większość studentów tego kierunku to osoby pochodzące z Ukrainy. Z tego względu zakładane cele kształcenia powinny ulec modyfikacjom, by uwzględniać potrzeby językowe studentów zza wschodniej granicy. Celem artykułu jest zaprezentowanie ankiety jako narzędzia badawczego, które umożliwiło nam określenie priorytetów językowych tej grupy studentów. Zdefiniowanie językowych i pozajęzykowych potrzeb pozwala na włączenie ich do celów, efektów i treści kształcenia. Po omówieniu wyników ankiety postawimy wnioski dotyczące potrzeb językowych oraz rozwiązań dydaktycznych będących odpowiedzią na cele i priorytety studentów z Ukrainy.
Słowa kluczowe: analiza potrzeb językowych, ankieta, nauczanie języka polskiego jako obcego na poziomie akademickim
Abstract
Polish Studies for Foreigners is a newly opened field of study at the Faculty of Polish Studies of the Jagiellonian University, responding to the growing demand for learning Polish as part of university education. In the academic year 2022/2023, the vast majority of students in this field of study came from Ukraine. For this reason, the assumed learning objectives should be modified to take into account the language needs of students from across the eastern border. The aim of the article is to present a questionnaire as a research tool that enabled us to determine the language priorities of this group of students. Defining linguistic and non-linguistic needs allows them to be included in the objectives, learning outcomes, and content of the curricula. After discussing the results of the survey, we will draw conclusions regarding language needs and didactic solutions that respond to the goals and priorities of students from Ukraine.
Keywords: analysis of language needs, questionnaire, teaching Polish as a foreign language at the academic level
W roku akademickim 2022/2023 na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego uruchomiono kierunek Studia polskie dla cudzoziemców (dalej: SPC), który jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie poznawania języka, kultury, historii i literatury polskiej podczas kształcenia uniwersyteckiego. Trzyletnie studia licencjackie pozwalają na opanowanie języka polskiego w stopniu wystarczającym do kontynuowania nauki na studiach magisterskich. Wieloletnie doświadczenia w pracy podczas rekrutacji obcokrajowców na różne kierunki Wydziału Polonistyki pokazały, że istnieje liczna grupa osób zmotywowanych do podjęcia studiów polonistycznych, niemająca jednak wystarczających umiejętności językowych i wiedzy teoretycznej. Z myślą o takich kandydatach stworzony został program nowego kierunku. W każdym z sześciu semestrów studiów realizowane są zajęcia z Praktycznej nauki języka, a także odpowiednio dobrane do poziomu i wiedzy studentów zajęcia związane z polską literaturą, historią i kulturą oraz wybrane zagadnienia językoznawcze. Przystąpienie do zajęć wymaga uzyskania pozytywnego zaliczenia z Praktycznej nauki języka polskiego w poprzednim semestrze, gdyż na znajomość języka położono największy nacisk. W każdym semestrze przewidziane zostały zajęcia fakultatywne, które pozwolą rozwijać umiejętności językowe, a także wiedzę z zakresu kultury, literatury i językoznawstwa. Od trzeciego semestru zaplanowano proseminarium, które stanowi przygotowanie do gromadzenia danych, literatury oraz prowadzenia badań na potrzeby pracy licencjackiej, która ma powstać do końca szóstego semestru. Ważnym elementem zajęć jest omówienie zagadnień związanych z ochroną własności intelektualnej. Od trzeciego do szóstego semestru studenci uczą się wybranego języka obcego. Ukończenie studiów wymaga uzyskania pozytywnych ocen ze wszystkich wskazanych w programie przedmiotów, a także napisania pracy dyplomowej oraz uzyskania pozytywnej oceny z egzaminu dyplomowego.
Proponowane przedmioty mają umożliwić studentom zapoznanie się z polską kulturą, literaturą i historią oraz wskazać ścieżki dalszego rozwoju. Są wśród nich m.in.:
Rekrutacja na studia rozpoczęła się w marcu 2022 roku i przebiegała w dwóch turach. Podstawą przyjęcia była rozmowa kwalifikacyjna, podczas której komisja oceniała przede wszystkim motywację do podjęcia studiów oraz znajomość języka polskiego na poziomie minimum A2. Łącznie na studia zgłosiło się ponad 70 kandydatów, z czego przyjętych zostało 45 osób. Początkowo zakładano utworzenie dwóch piętnastoosobowych grup, ale ze względu na szczególną sytuację polityczną oraz duże zainteresowanie kierunkiem, uruchomiono ostatecznie 3 grupy. Na początku roku akademickiego odbył się test plasujący, na podstawie którego przypisano studentów do trzech grup językowych i dwóch grup przedmiotowych (także pod kątem znajomości języka). Takie rozwiązanie miało na celu jak najlepsze dostosowanie treści, metod i technik kształcenia. Praktycznie wszyscy studenci podejmujący naukę na pierwszym roku pochodzą z Ukrainy (wpisanych na studia było dwóch obywateli Białorusi, ale ostatecznie naukę podjął tylko jeden), a zdecydowana większość skorzystała z możliwości bezpłatnego studiowania na mocy Specustawy. Studia w październiku 2022 roku rozpoczęły 44 osoby, a w drugim semestrze kontynuowało tylko 37. Większość uczących się jest między 18. a 21. rokiem życia.
Wydaje się, że słuchacze, którzy pozostali na studiach, są zmotywowani do ich ukończenia i kontynuowania nauki na studiach magisterskich. Pewną przeszkodą mogą być względy finansowe, gdyż nadal nie wiadomo, czy będzie możliwość bezpłatnego kontynuowania nauki w kolejnym roku akademickim.
Celem naszego badania była chęć poznania potrzeb językowych uczących się, którzy podjęli naukę na kierunku SPC. Chciałyśmy uzyskać odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jakie są potrzeby językowe studentów kierunku SPC? Jakie są cele i priorytety, dla których podjęli studia? Dlaczego uczą się języka polskiego? Co sądzą o celach, treściach i materiałach dydaktycznych? Jakie są ich opinie na temat przedmiotu Praktyczna nauka języka oraz całego programu studiów?
Techniką badawczą, która nadaje się do sondowania opinii, jest ankieta. By odpowiedzieć na postawione pytania badawcze, opracowałyśmy kwestionariusz ankiety. Dokument składa się z kilku sekcji: formularz osobowy (pytania 1–9), cele uczenia się języka polskiego (10–24), ocena materiałów dydaktycznych (25–27), opinie na temat przedmiotu Praktyczna nauka języka (28–31) oraz programu SPC (32–35)[1]. W kwestionariuszu dominują pytania zamknięte, choć pojawiają się także jednostki otwarte i półotwarte. Zdecydowałyśmy się na dobór ochotniczy respondentów. Link z ankietą w wersji online przekazałyśmy wszystkim studentom, podkreślając, że udział w badaniu jest anonimowy i dobrowolny. W konsekwencji otrzymałyśmy odpowiedzi od 21 osób.
W kolejnych częściach artykułu dokonamy analizy pozyskanych danych, które stanowią odpowiedzi na pytania badawcze.
W tym miejscu omówimy informacje pozyskane dzięki kwestionariuszowi ankiety, które umożliwią nam podjęcie refleksji nad potrzebami językowymi, celami oraz priorytetami studentów kierunku SPC, którzy zdecydowali się podzielić się swoimi spostrzeżeniami. Wyniki przedstawiamy, dzieląc zebrane dane na takie, które dotyczą: celów uczenia się języka polskiego, oceny materiałów dydaktycznych oraz opinii na temat przedmiotu Praktyczna nauka języka i programu SPC.
Pierwsze pytanie z sekcji cele uczenia się języka polskiego dotyczyło motywacji i powodów, dla których uczący się podjęli naukę na SPC. Respondenci byli proszeni o udzielenie odpowiedzi otwartej. Zdecydowana większość ankietowanych deklaruje, że wybrali ten kierunek, by nauczyć się języka polskiego w takim stopniu, aby mogli swobodnie komunikować się na studiach i w pracy w Polsce[2].
Tabela 1. Motywacja do podjęcia studiów. Wybrane odpowiedzi studentów[3]
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Dlaczego wybrała Pani/wybrał Pan kierunek Studia polskie dla cudzoziemców? |
|
Źródło: opracowanie własne
W pytaniach 11–24[4] respondenci ustosunkowywali się do stwierdzeń, które stanowią uproszczone cele kształcenia na kierunku SPC (zob. https://sylabus.uj.edu.pl/pl/5/1/2/21/200?masterElement=21). Ankietowani na pięciostopniowych skalach określali, jaką wagę przypisują danym celom uczenia się języka polskiego jako obcego. Z danych pozyskanych z tej części kwestionariusza wynika, że studenci uznali wszystkie wskazane przez nas cele za bardzo ważne lub ważne. Okazało się, że uczący się zgodnie deklarują, że według nich bardzo istotne jest uczenie się słownictwa i gramatyki oraz rozwijanie umiejętności mówienia i pisania. Większość odpowiedzi w tej części kwestionariusza charakteryzuje się dużą zgodnością między respondentami. Rozkład odpowiedzi jest najbardziej zróżnicowany przy pytaniu dotyczącym rozwijania umiejętności wykorzystywania wiedzy i umiejętności z własnego języka podczas uczenia się języka polskiego.
Tabela 2. Graficzna prezentacja danych dotyczących celów uczenia się
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Źródło: opracowanie własne
Ostatnie pytanie tej części kwestionariusza dotyczyło deklaracji, w jakich sytuacjach uczący się zamierzają używać języka polskiego w przyszłości. Odpowiedzi na to pytanie pokrywają się z powodami, dla których uczący się podjęli naukę na SPC, zdecydowana większość studentów zaznaczyła bowiem, że planuje porozumiewać się w języku polskim na studiach (95,2%) i w pracy (85,7%) w Polsce. Te deklaracje mogą świadczyć o praktycznym podejściu respondentów do wybranego kierunku studiów, którego jednym z celów jest językowe przygotowanie uczących się do sprawnego funkcjonowania w życiu edukacyjnym i zawodowym w naszym kraju. Odpowiedzi udzielone w ankiecie pokrywają się z profilem absolwenta kierunku SPC, w którym uwzględniono m.in., że uczący się po zakończeniu studiów będą potrafili:
W odpowiedziach na pytania o podręczniki i pomoce dydaktyczne wykorzystywane zarówno na zajęciach obowiązkowych, jak i fakultatywnych, zdecydowana większość uczących się uznaje, że materiały dydaktyczne spełniają ich oczekiwania (90,4%), przy czym 33,3% uznało, że są zdecydowanie zadowoleni, 57,1% zaś wybrało odpowiedź – raczej tak.
W jednostkach otwartych respondenci udzielali odpowiedzi na pytania, co im się podoba bądź nie podoba w wykorzystywanych materiałach dydaktycznych. Rozbieżności między odpowiedziami były znaczne, dlatego trudno mówić o pewnych tendencjach, które daje się dostrzec w wypowiedziach respondentów. Niemniej wiele twierdzeń studentów odnosi się do ciekawych, różnorodnych, twórczych zadań i tematów proponowanych na zajęciach, zrozumiałego sposobu prezentacji reguł gramatycznych oraz przydatnego słownictwa. Z perspektywy prowadzących zajęcia jest to ważna informacja, oznacza bowiem, że dobierane treści nauczania spełniają oczekiwania uczących się. Podobnie jak przy poprzednim pytaniu odpowiedzi studentów charakteryzują się jednostkowością, właściwie tylko kilkoro respondentów zwróciło uwagę na podobny problem, mianowicie, że podejmowane na zajęciach zagadnienia nie zawsze odpowiadają ich zainteresowaniom. Tę odpowiedź warto zestawić z opiniami uczących na temat przedmiotu Praktyczna nauka języka oraz całego programu studiów, okaże się bowiem, że niezadowolenie studentów z danych treści nauczania może wiązać się z brakiem zainteresowania zagadnieniami polonistycznymi, literaturoznawczymi, kulturowymi, o czym będzie mowa w kolejnych częściach artykułu.
Część pytań w kwestionariuszu ankiety dotyczy jednego przedmiotu, a mianowicie Praktycznej nauki języka. Podczas konstruowania kwestionariusza było dla nas ważne, aby osobne miejsce poświęcić tym zajęciom. Praktyczna nauka języka jest realizowana przez cały tok studiów. W pierwszym semestrze to właśnie na ten przedmiot położony jest największy nacisk, bowiem realizowany jest w ramach 210 godzin, w drugim i trzecim – 180, a w kolejnych po 150. Oczywiście taka liczba godzin kształcenia językowego wynika z głównego celu kształcenia na SPC, czyli opanowania języka polskiego w stopniu, który umożliwia kontynuowanie nauki na wybranych kierunkach na Wydziale Polonistyki bądź innych studiach humanistycznych. Ponadto, nasze badanie było ukierunkowane na poznanie językowych potrzeb, które najpełniej mogą być realizowane na tego typu zajęciach.
W jednostce zamkniętej, w której uczący się byli pytani o poziom zadowolenia z przedmiotu, żaden z respondentów nie wybrał odpowiedzi, że Praktyczna nauka języka nie spełnia jego oczekiwań, natomiast aż 81% studentów deklaruje, że zajęcia kształcenia językowego w pełni ich satysfakcjonują.
Kolejne pytania mają charakter otwarty. Poprosiłyśmy w nich respondentów o podzielenie się opiniami, co im się podoba, a co nie podoba podczas zajęć i jakie mieliby sugestie co do ewentualnych zmian w programie przedmiotu. Okazuje się, że studentom szczególnie podoba się poznawanie gramatyki, rozwijanie umiejętności mówienia, a także nabywanie wiedzy i umiejętności praktycznych w różnych sytuacjach komunikacyjnych.
Tabela 3. Co się Pani/Panu podoba na zajęciach Praktycznej nauki języka? Wybrane odpowiedzi studentów
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Co się Pani/Panu podoba na zajęciach Praktycznej nauki języka? |
|
Źródło: opracowanie własne
W odpowiedzi na pytanie o to, co się studentom nie podoba, kilkukrotnie powtarza się zarzut zbyt małego nacisku na rozwijanie umiejętności mówienia i pisania, co jest zgodne z celami uczenia się, które respondenci uznawali za bardzo ważne. Oczywiście jest to istotna wskazówka do planowania działań dydaktycznych, ale także te odpowiedzi mogą świadczyć o praktycznym nastawieniu uczących się, którzy pragną swobodnie posługiwać się językiem polskim zarówno w mowie, jak i w piśmie. Poza tym odpowiedzi studentów na to pytanie są bardzo zróżnicowane, czasami niemerytoryczne, więc nie sposób na ich podstawie doszukać się jakichś prawidłowości, które pomogłyby nam w udzieleniu odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Ta sama uwaga dotyczy kolejnej jednostki kwestionariusza.
Tabela 4. Co się Pani/Panu nie podoba na zajęciach Praktycznej nauki języka? Wybrane odpowiedzi studentów
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Co się Pani/Panu nie podoba na zajęciach Praktycznej nauki języka? |
|
Źródło: opracowanie własne
Jeśli chodzi o sugestie studentów, co zmieniliby w programie Praktycznej nauki języka, to powtarzały się propozycje częstszych sposobności do ćwiczenia mówienia oraz „więcej praktyki poza salą”, co jest kolejnym sygnałem, że studentom kierunku SPC zależy na podejmowaniu działań językowych w autentycznych sytuacjach codziennej komunikacji z Polakami[5].
Tabela 5. Jakie ma Pani/Pan sugestie dotyczące programu nauczania Praktycznej nauki języka? Wybrane odpowiedzi studentów
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Jakie ma Pani/Pan sugestie dotyczące programu nauczania Praktycznej nauki języka? Co by Pani zmieniła/Pan zmienił? |
|
Źródło: opracowanie własne
Warto zauważyć, że do poprawnego konstruowania wypowiedzi pisemnych i ustnych niezbędna jest znajomość słownictwa i struktur gramatycznych, a także zasad poprawnej wymowy i pisowni, na poznawanie których położono nacisk w pierwszych miesiącach nauki. W drugim semestrze uczący się mieli więcej możliwości do tworzenia dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych, opracowywali i przedstawiali prezentacje na tematy zadane przez prowadzących, ale także takie, którymi sami się interesują. Brali udział w dyskusjach sterowanych oraz wyjściach tematycznych, podczas których mogli w bardziej praktyczny sposób wykorzystać zdobytą wiedzę i umiejętności. Dzięki temu zrealizowali zakładane w sylabusach z Praktycznej nauki języka efekty kształcenia w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych.
Celem ostatniej sekcji kwestionariusza ankiety było zbadanie opinii uczących się na temat całego programu studiów. Podobnie jak w jednostce zamkniętej sprawdzającej oczekiwania studentów wobec Praktycznej nauki języka, wszyscy studenci wyrazili zadowolenie z oferowanego programu: 52,4% deklaruje, że kierunek częściowo spełnia ich oczekiwania, 47,6% zaś wyraża całkowite zadowolenie z oferowanego programu.
W pytaniach otwartych studenci wskazywali przedmioty, które najbardziej im się podobają oraz takie, które z ich perspektywy wydają się mniej przydatne. Wyniki pokazują, że choć część badanych wykazuje zainteresowanie poznawaniem literatury i kultury, to z większości odpowiedzi można wyczytać chęć zdobywania takiej wiedzy, która ma wymiar praktyczny, czyli ułatwia uczącym się funkcjonowanie w polskiej rzeczywistości kulturowej.
Tabela 6. Które przedmioty najbardziej się Pani/Panu podobają? Wybrane odpowiedzi studentów
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Które przedmioty najbardziej się Pani/Panu podobają? Dlaczego? |
|
Źródło: opracowanie własne
Z kolei, odpowiadając na pytanie o najmniej przydatne przedmioty, niektórzy studenci stwierdzali, że choć zajęcia o charakterze literaturoznawczym i kulturowym są ciekawe, mają niewielki związek z używaniem języka w codziennej komunikacji. Zwracali także uwagę, że braki w ich kompetencji lingwistycznej mogą sprawiać, że odbiór pewnych treści nauczania jest utrudniony[6].
Tabela 7. Które przedmioty, z Pani/Pana perspektywy, są najmniej przydatne? Wybrane odpowiedzi studentów
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Które przedmioty, z Pani/Pana perspektywy, są najmniej przydatne? Dlaczego? |
|
Źródło: opracowanie własne
Ostatnie pytanie w tej sekcji kwestionariusza dotyczyło propozycji zmian w programie studiów. O ile odpowiedzi na poprzednie pytania ankiety charakteryzowały się dość dużą rozbieżnością i różnorodnością opinii, o tyle studenci dość zgodnie sugerowali, że jeszcze większy nacisk powinien zostać położony na praktyczny wymiar kształcenia językowego oraz na poszerzenie oferty zajęć związanych z zawodową i biznesową sferą życia.
Tabela 8. Jakie ma Pani/Pan sugestie dotyczące programu SPC? Wybrane odpowiedzi studentów
| Pytanie | Wybrane odpowiedzi |
|---|---|
| Jakie ma Pani/Pan sugestie dotyczące programu SPC? Co by Pani zmieniła/Pan zmienił? Jakie przedmioty powinny znaleźć się w programie studiów? |
|
Źródło: opracowanie własne
Warto przy tym podkreślić, że poszczególne przedmioty zostały tak zaplanowane w programie, aby trudniejsze zagadnienia, wprowadzane były na późniejszym etapie, kiedy uczący się w odpowiednim stopniu opanują język polski, a także w wystarczającym zakresie zapoznają się z polskimi realiami, kulturą i elementami historii.
Rezultaty badania ankietowego pokazują, że należy uwzględnić pewne zmiany w celach, treściach oraz metodach pracy dydaktycznej, szczególnie na Praktycznej nauce języka. Ze względu na to, że niemal wszyscy studenci SPC pochodzą z Ukrainy, modyfikacje w sylabusie powinny opierać się na metodyce nauczania języka polskiego jako obcego Słowian wschodnich. Opinie respondentów pokrywają się z założeniami prezentowanymi w opracowaniach metodycznych dotyczących procesu uczenia się polszczyzny przez osoby ukraińsko- i rosyjskojęzyczne (zob. Dąbrowska i in. 2010). Wydaje się, że najważniejszy jest postulat kontrastywności. Komunikacyjne i zadaniowe techniki nauczania, które z powodzeniem są wykorzystywane w kształceniu językowym w grupach heterogenicznych, powinny ustąpić miejsca podejściu konfrontatywnemu (Izdebska-Długosz 2021a, s. 395), ukierunkowanemu na rozwijanie świadomości istnienia podobieństw i różnic w systemie fonetycznym, morfologicznym i składniowym języka pierwszego i docelowego. Dzięki temu mogą zostać uwypuklone przyczyny powstawania interferencji gramatycznych i leksykalnych w produkcji językowej studentów.
Pokrewieństwo języka polskiego i ukraińskiego/rosyjskiego umożliwia zaistnienie zjawiska interkomprehensji, które wspomaga rozwój sprawności receptywnych (słuchania i czytania) na początku nauki. Jednocześnie podobieństwo tych języków sprzyja tzw. transferowi negatywnemu, któremu można przeciwdziałać, wykorzystując techniki nauczania bazujące na kontraście. Należą do nich m.in.: dryle gramatyczne uwzględniające „pułapki interferencyjne” oraz tłumaczenia dydaktyczne. Najważniejsze jednak wydaje się stosowanie takich procedur dydaktycznych, których celem jest rozwijanie świadomości uczących się co do wpływu języka ojczystego na docelowy oraz umiejętności podejmowania autorefleksji na temat własnych mocnych i słabych stron oraz przyczyn popełniania pewnych błędów (Izdebska--Długosz 2021a, s. 156–157). Niepełne zadowolenie ankietowanych z materiałów dydaktycznych używanych na zajęciach może wynikać z faktu, że nie zostały one odpowiednio dobrane do profilu studentów. Jest to ważna uwaga, bowiem na rynku wydawniczym pojawia się coraz więcej publikacji ukierunkowanych na specyficzne potrzeby uczących się, których językiem pierwszym jest ukraiński bądź rosyjski (zob. Kowalewska, Kowalewski 2008/2010; Kowalewska 2014; Izdebska-Długosz 2017; Kowalewski 2019; Izdebska-Długosz 2021b). Powyższe spostrzeżenia należy wziąć pod uwagę, planując działania dydaktyczne w grupie Słowian wschodnich.
Z deklaracji respondentów wyłania się obraz studentów nastawionych na poznawanie języka w sposób przygotowujący do komunikowania się w języku polskim w codziennych sytuacjach. Należy zatem podkreślić, że potrzeby językowe ankietowanych są związane z praktycznym użyciem polszczyzny, a ich celami i priorytetami są: podjęcie dalszych studiów i pracy w Polsce oraz poznanie języka na takim poziomie, który umożliwiałby im sprawne funkcjonowanie w polskiej rzeczywistości. Najważniejsze cele kształcenia według uczących się to uczenie się gramatyki oraz mówienia i pisania, czyli rozwijanie działań produktywnych. Warto zaznaczyć, że dla części badanych zagadnienia polonistyczne, literaturoznawcze czy kulturowe nie są tak istotne, jak uczenie się języka. Oznacza to, że wybór kierunku SPC na Wydziale Polonistyki UJ, nie musiał być związany z chęcią podjęcia studiów polonistycznych, lecz główną motywacją była potrzeba poznawania języka polskiego. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich studentów, część z nich bowiem wykazuje duże zainteresowanie przedmiotami o charakterze literaturoznawczym i kulturowym. Niemniej, wydaje się, że większość chciałaby nauczyć się jak najefektywniej porozumiewać w języku polskim, a niekoniecznie zgłębiać piękno polskiej literatury i kultury.
Z opinii i sugestii uczących się, które można uwzględnić w ewentualnych korektach programu SPC, wynika, że warto w większym stopniu włączać tematykę związaną z edukacją i pracą w Polsce. Być może należałoby rozważyć wprowadzanie słownictwa specjalistycznego z zakresu biznesu i języka naukowego na osobnych zajęciach bądź w ramach Praktycznej nauki języka. Studenci stanowczo deklarują chęć i potrzebę uczenia się gramatyki, jednak doświadczenia lekcyjne pokazują, że ze względu na podobieństwo między językiem pierwszym a docelowym, prowadzący zajęcia powinni w większym stopniu uwzględnić kontrastywne nauczanie tego podsystemu języka (Izdebska--Długosz 2021a, s. 395–403). Z tego samego powodu warto położyć większy nacisk na działania i strategie produktywne, interakcyjne i mediacyjne kosztem mniejszego akcentu na słuchaniu i czytaniu, czyli recepcji, która nie przysparza uczącym się szczególnych trudności. Uznajemy także, że gdyby w kolejnych latach kierunek SPC nadal był najchętniej wybierany przez kandydatów zza wschodniej granicy, można by częściej wykorzystywać techniki nauczania bazujące na interkomprehensji, rozbudzaniu świadomości językowej oraz poszerzaniu wiedzy i umiejętności z zakresu używania różnych strategii uczenia się.
Dzięki zastosowaniu techniki ankiety dysponujemy danymi, które stanowią zbiór opinii i deklaracji respondentów. Sądzimy, że planowanie zmian zarówno w sylabusie Praktycznej nauki języka, jak i programie całych studiów, należałoby oprzeć na szerszych badaniach uzupełnionych o wykorzystanie innych technik badawczych np. obserwacji uczestniczącej, wywiadu fokusowego (Wilczyńska, Michońska-Stadnik 2010, s. 142–144). Wówczas mogłybyśmy uzyskać bardziej wiarygodny obraz potrzeb językowych studentów i tym samym odpowiednio zaplanować takie modyfikacje kierunku, by odpowiadał specyficznym celom i priorytetom uczących się zza wschodniej granicy. Mając na uwadze konieczność podejmowania działań ukierunkowanych na podnoszenie jakości kształcenia, jest to perspektywa badawcza, którą warto podjąć.
Dąbrowska A., Dobesz U., Pasieka M., 2010, Co warto wiedzieć. Poradnik metodyczny dla nauczycieli języka polskiego jako obcego na Wschodzie, Warszawa.
Długosz P., Kryvachuk L., Izdebska-Długosz D., 2022, Uchodźcy wojenni z Ukrainy – życie w Polsce i plany na przyszłość, https://omp.academicon.pl/wa/catalog/view/uchodzcy-ukraina/173/352 [06.07.2023].
Izdebska-Długosz D., 2017, Po polsku bez błędu. Zbiór ćwiczeń z gramatyki języka polskiego dla studentów ukraińskojęzycznych (A1–B1), Rzeszów.
Izdebska-Długosz D., 2021a, Błędy gramatyczne w polszczyźnie studentów ukraińskojęzycznych, Kraków.
Izdebska-Długosz D., 2021b, Polski dla nas 1. Deklinacja i składnia kontrastywnie dla Słowian wschodnich (A2–B2), Kraków.
Kowalewska M., 2014, Co nas łączy… Teoria i zbiór ćwiczeń z gramatyki języka polskiego, Kraków.
Kowalewska M., Kowalewski J., 2008/2010, Co nas łączy… Materiały do nauczania języka polskiego na Wschodzie i studentów ze Wschodu. Część I i II, Kraków.
Kowalewski J., 2019, Gramatyka heretyka. Nie tylko dla uczących (się) języka polskiego na Ukrainie, Kraków.
Wilczyńska W., Michońska-Stadnik A., 2010, Metodologia badań w glottodydaktyce. Wprowadzenie, Kraków.
https://sylabus.uj.edu.pl/pl/5/1/2/21/200?masterElement=21 [14.05.2023].
