International Studies. Interdisciplinary Political and Cultural Journal
Vol. 28, No. 2/2021, 49–61
https://doi.org/10.18778/1641-4233.28.04

Udział kobiet w protestach przeciwko juncie wojskowej w Mjanmie w 2021 roku

Women’s Participation in Protests Against the Military Junta in Myanmar in 2021

Klaudia Lipińska ^*

https://orcid.org/0000-0003-0566-0051

Uniwersytet Łódzki
Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych
e-mail: 238781@stud.usz.edu.pl

Pojęcie zamachu stanu

Zamach stanu jest nielegalną formą przejęcia władzy w państwie, ponieważ odbywa się z użyciem siły. Dla wielu graczy politycznych w Azji stanowi przydatne narzędzie do przejmowania władzy oraz kontrolowania obywateli. Zamachowi stanu nierozerwalnie można przypisać takie przymiotniki, jak: gwałtowny, nagły, nieoczekiwany, raptowny. Grupa dokonująca zamachu stanu prowadzi szybkie działania w określonym politycznym celu, jakim jest zmiana porządku funkcjonującego w państwie. Według politologa Marka Bankowicza słowo ,,zamach” oznacza ,,targnięcie się, porwanie się na coś lub kogoś”. Zgodnie z tą definicją zamach stanu to dopuszczenie się agresji w celu przejęcia władzy w państwie. Grupa przeprowadzająca zamach stanu w państwie chce w drastyczny sposób zmienić jego ustrój, aby wprowadzić własny porządek polityczny. Najczęściej są to osoby w jakiś sposób powiązane z aktualną władzą, które z powodu swojego niezadowolenia podejmują decyzję o przejęciu władzy. Jest to więc wyraz frustracji konkretnej, mniejszej grupy ludzi, a nie decyzja większości społeczeństwa. Stąd często tego typu działania spotykają się ze złością oraz protestem ze strony obywateli (Bankowicz 9, 20–23). Paweł Szmidt w swoim opracowaniu dotyczącym przyczyn powtarzalności zamachów stanu w okresie powojennym przytacza następujące liczby: od zakończenia II wojny światowej do końca 2016 roku miało miejsce 459 prób zamachu stanu, w tym 251 zakończonych powodzeniem (Szmidt 107). Większość zamachów stanu dotyczyła krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Niniejszy artykuł prezentuje specyficzną sytuację Mjanmy. W oparciu o badania przeprowadzone w Mjanmie przez Grzegorza Torzeckiego można stwierdzić, że jedną z ważniejszych przyczyn licznych walk wewnętrznych, buntów i represji jest brak dobrego przywódcy (Torzecki 14). Ten wątek zostanie poruszony w prezentowanym artykule. Głównym kontekstem rozważań będzie jednak udział kobiet w protestach przeciw juncie wojskowej, która w 2021 roku przejęła nielegalnie władzę w tym państwie.

Historia rządów junty wojskowej w nowożytnej Mjanmie

Przez wiele lat Mjanma pozostawała pod panowaniem kolonialnym Wielkiej Brytanii, niepodległość uzyskała 4 stycznia 1948 roku. Po wyzwoleniu się spod panowania Brytyjczyków w Mjanmie doszło do eskalacji napięć i konfliktów między ludnością birmańską a mniejszościami etnicznymi, które stanowią ponad 30% populacji i zamieszkują pogranicza kraju oraz tereny górskie (Lubina 40). Siłą napędową, która pozwoliła Birmańczykom na odzyskanie niepodległości, był nacjonalizm birmański. Dał on Birmańczykom szansę na zbudowanie własnego, niezależnego od mocarstwa kolonialnego państwa, ale także stał się kością niezgody między ludnością birmańską a mniejszościami, które czuły się zagrożone w nowej rzeczywistości i pragnęły większej autonomii. Nacjonaliści birmańscy za swój priorytetowy cel uznali odzyskanie niepodległości, bez udziału mniejszości etnicznych i nie bacząc na ich aspiracje, związane np. z autonomią czy większymi prawami. Niektóre mniejszości etniczne domagały się nadania konkretnych praw i przywilejów, a inne (jak mniejszość kareńska) pełnej autonomii. Walki wewnętrzne, przemoc oraz powojenny chaos stały się podwalinami konfliktu między obiema grupami (Lubina 99).

Okres od utworzenia nowożytnego, niepodległego państwa w 1948 roku, trwający do roku 1962, określany jest mianem ,,dekady demokratycznej”. Przypomnieć należy, że birmański dyplomata U Thant został nawet w 1962 roku jednogłośnie wybrany Sekretarzem Generalnym ONZ, co było wielkim wyróżnieniem. Ten pierwszy okres charakteryzował się gospodarczym rozwojem oraz wzmacnianiem pozycji państwa na arenie międzynarodowej w duchu ,,neutralności oraz niezaangażowania”. Jednakże postępująca wojna domowa między separatystami (będącymi w większości przedstawicielami mniejszości narodowych zamieszkujących teren państwa birmańskiego) oraz komunistami (wspieranymi przez ZSRR oraz Chiny) destabilizowała sytuację. Ostatecznie, w 1962 roku junta wojskowa przeprowadziła zamach stanu, a władzę w kraju przejął generał Ne Win (Lubina 46–47).

Okres panowania junty wojskowej (lata 1962–2011) charakteryzował się zamknięciem kraju na jakiekolwiek wpływy zewnętrzne, zerwaniem współpracy nawet z państwami regionu. Nastąpiła wyraźna zmiana reżimu demokratycznego na reżim autorytarny. Wojsko wprowadziło wiele zakazów, chcąc odizolować obywateli od wpływów państw zachodnich. Spośród szeregu działań autorytarnych junty należy wskazać ograniczenie wolności prasy i mediów, a także zakaz wjazdu do kraju obcokrajowcom oraz pełne znacjonalizowanie wielu gałęzi gospodarki. Junta promowała nacjonalizm birmański, cenzurując treści medialne w językach mniejszości narodowych i wykluczając z obiegu pojęcie ,,mniejszości etnicznych” na rzecz takich pojęć jak ,,różnorodność kulturowa”, co miało za zadanie osłabiać tożsamość mniejszości (Lubina 151–153).

Panowanie junty wiązało się również z represjami, torturami, a także masowymi aresztowaniami, nawet za najbardziej błahe przewinienia. Władza kontrolowała każdy aspekt życia obywateli, co wiązało się z ich rosnącym niezadowoleniem i frustracją. Junta regularnie łamała prawa człowieka, o co była wielokrotnie oskarżana na arenie międzynarodowej. Decyzja o izolacji kraju oraz upaństwowieniu gospodarki spowodowała, że Mjanma została określona przez ONZ mianem ,,państwa najmniej rozwiniętego na świecie”. Dramatyczna sytuacja ekonomiczna sprawiła, że w kraju rozpoczęły się protesty różnych grup społecznych. Szczególnie zaangażowani w nie byli studenci oraz mnisi buddyjscy. Protesty, z różną częstotliwością, trwały od początku lat 80. do końca pierwszej dekady XXI wieku. Ostatecznie w 2010 roku odbyły się pierwsze wybory powszechne, w których zwyciężyła rządowa Unia Solidarności i Rozwoju. Zaczęto wprowadzać pierwsze reformy, a wstąpienie do ASEAN w roku 1997 zwiastowało nawiązanie współpracy z regionem. W marcu 2016 roku wybrano pierwszego cywilnego prezydenta od czasów przejęcia władzy przez juntę wojskową – Htin Kyawa, a wcześniej represjonowana Aung San Suu Ky została premierem (Bejrowski).

Zamach stanu w 2021 roku

Władza demokratyczna nie utrzymała się w kraju długo, ponieważ 1 lutego 2021 roku junta wojskowa ponownie dokonała zamachu stanu i po raz kolejny z sukcesem przejęła władzę w państwie. Wojsko Mjanmy, określane mianem Tatmadaw, dokonało zamachu we wczesnych godzinach rannych, w poniedziałek, stąd przewrót nazywany jest również ,,Poniedziałkiem generałów” (Mjanma: zamach stanu).

W wyborach w 2020 roku rządząca partia Narodowa Liga na rzecz Demokracji (NLD) uzyskała 83% głosów. Wynik niemal natychmiastowo został podważony przez armię i popierającą ją partię – Unię Solidarności i Rozwoju. Wojsko głośno i z niezadowoleniem komentowało rezultat wyborów, wskazując na ich sfałszowanie oraz konieczność przejęcia władzy w państwie i zaprowadzenia porządku. Swoje groźby junta wprowadziła w życie podczas inauguracyjnego posiedzenia nowo wybranego parlamentu, kiedy aresztowała około trzydziestu cywilnych polityków, a także liderkę państwa Aung San Suu Ky (Łomanowski).

Sytuacja kobiet w Mjanmie

Mjanma jest państwem patriarchalnym, z określonym podziałem ról ze względu na płeć. Od kobiet oczekuje się, że zgodnie z tradycyjnymi wartościami będą zajmować się domem, dziećmi oraz osobami starszymi. Do mężczyzny należy ochrona domostwa oraz przewodniczenie rodzinie czy innym grupom społecznym. Kobiety powinny być opiekunkami domowego ogniska i dbać o jego dobrostan oraz schludny wygląd (Gender inequality in Myanmar).

Pomimo że kobiety aktywnie uczestniczyły w walce z kolonialnym reżimem, to jednak wciąż pozostawały pod kontrolą mężczyzn i nie mogły same podejmować niezależnych decyzji. Po odzyskaniu niepodległości ich sytuacja też nie uległa znaczącej poprawie. Po pierwszym zamachu stanu w 1962 roku junta wojskowa pozbawiła praw własnościowych kobiety, które poślubiły niebirmańskich mężczyzn. Junta promowała nacjonalizm oraz prowadziła działania mające wzmacniać tradycyjne role płciowe, pozbawiając kobiety możliwości zrzeszania się w grupy reprezentujące ich interesy. Sytuacja uległa zmianie po 2011 roku, kiedy władza trafiła do rąk partii demokratycznych i ustanowiono rząd cywilny. Wtedy państwo ponownie otworzyło się na resztę świata, a do kraju zaczęły docierać idee feministyczne, równościowe oraz te dotyczące praw człowieka (Byrd).

W czasach kolonialnych władze brytyjskie wprowadziły koedukacyjne świeckie szkolnictwo, do którego dostęp uzyskały po raz pierwszy również dziewczęta. Jednakże po odzyskaniu niepodległości i przejęciu władzy przez juntę wojskową w 1962 roku nastąpił gwałtowny spadek poziomu edukacji w kraju. Junta ograniczyła też dziewczętom dostęp do edukacji i zostały one niemal całkowicie pozbawione możliwości kształcenia. W latach 2008–2013 władze zaczęły wdrażać proces reform edukacyjnych i liczba dziewcząt w szkole znacznie się zwiększyła. Obecnie ponad 97% dziewcząt rozpoczyna edukację w szkole podstawowej, ale kończy ją 69% (Crisp, Clementi). Ta różnica procentowa wynika najczęściej z braku środków na pokrycie przez rodziców wydatków związanych ze szkołą, utrudnionego dostępu do edukacji dla przedstawicielek mniejszości etnicznych lub odległego miejsca zamieszkania (np. w trudno dostępnych pograniczach kraju bądź terenach górskich) (Wolford).

Już na etapie edukacji wczesnoszkolnej dzieci są uczone identyfikować zachowania tradycyjnie przypisane do konkretnej płci. W podręcznikach ilustracje z wizerunkiem kobiet są przedstawiane obok takich słów jak ,,gotować” czy ,,sprzątać”, a aktywności określane przez społeczeństwo jako męskie (jak rolnictwo czy sport) są przedstawiane z udziałem mężczyzn. Ma to na celu nauczyć dzieci kojarzyć konkretne słowa oraz aktywności z odpowiednią płcią. Ideę promowania określonych ról płciowych utrwalają również birmańscy nauczyciele, którzy zachęcają dzieci do prac w konkretnych branżach i obszarach gospodarki. I tak chłopcy są zachęcani do pracy jako politycy czy zarządcy lub kierownicy, zaś na dziewczęta naciska się, aby wybierały zawody tradycyjnie określane jako ,,kobiece”, np. nauczycielki czy pielęgniarki. Zawody te są niżej opłacane, posiadają mniejszy prestiż i co za tym idzie dają mniejsze możliwości na poprawę własnej sytuacji bytowej (Crisp, Clementi).

Obecnie kobiety stanowią większy procent wśród absolwentów studiów wyższych niż mężczyźni, ale nie przekłada się to na ich zarobki i lepsze perspektywy życiowe. Takich zawodów jak nauczycielka czy pielęgniarka, choć wymagają wyższego wykształcenia, nie darzy się dużym szacunkiem w kraju i są one słabo opłacane. Zawody zdominowane przez mężczyzn, jak rolnictwo czy polityka lub kariera w armii, choć nie wymagają tak dużego nakładu wiedzy, są lepiej opłacane i cieszą się szacunkiem wśród społeczeństwa. Birmańskie kobiety spędzają więcej lat w szkole, ale nie niweluje to przepaści ekonomicznej między nimi a mężczyznami, którzy mają o wiele mniejsze problemy w znalezieniu zatrudnienia od razu po skończeniu edukacji. Sprawia to również, że kobietom więcej czasu zajmuje osiągnięcie samodzielności i niezależności finansowej (Crisp, Clementi). Udział kobiet powyżej 15. roku życia, które są aktywne zawodowo, wynosi 45,6%, zaś mężczyzn 77,5% (World Bank). Na tę niską aktywność zawodową kobiet wpływa przede wszystkim tradycyjny podział ról ze względu na płeć. Kobiety mają większe problemy ze znalezieniem pracy po szkole i uzyskaniem niezależności finansowej, a także są naciskane przez społeczeństwo do realizowania roli żony i matki.

W czasach wojny domowej i napięć między ludnością birmańską a mniejszościami etnicznymi, kobiety stały się ofiarami wojennymi i jednymi z najbardziej poszkodowanych w wyniku konfliktu grup. Wykorzystywano ich słabą pozycję, gwałcono je i odbierano im godność. Kobiety przez większość czasu istnienia nowożytnej Mjanmy były grupą wykluczoną z aktywności politycznych, mogły być tylko biernymi uczestniczkami wydarzeń. Współcześnie, przed przejęciem władzy przez juntę, jedynie 13,7% miejsc w parlamencie narodowym było obsadzonych przez kobiety. Stanowiło to i tak znaczny postęp w porównaniu z poprzednimi wyborami, kiedy kobiet w parlamencie było jedynie 6% (Latt i in.). Wciąż jednak jest to niska liczba, pokazująca, że kobiety mają o wiele mniejsze możliwości oddziaływania na sytuację w kraju.

Problemy kobiet i dyskryminacja

Kobiety w Mjanmie borykają się z wieloma problemami. Duża część z nich wynika z patriarchalnego charakteru społeczeństwa oraz wieloletniego sprawowania władzy przez dyktaturę wojskową, z natury rzeczy znajdującą się w rękach mężczyzn. Kobiety napotykają problemy w każdej sferze życia: edukacji, miejscu pracy czy polityce.

W sektorze edukacji ambicje młodych dziewcząt są zazwyczaj tłumione przez nauczycieli, którzy nakłaniają je, aby pracowały w zawodach określanych jako ,,kobiece”. Kobiety wychowuje się na matki, żony, opiekunki domu. Panuje powszechne przekonanie, że mężczyźni są bardziej wartościowymi członkami społeczeństwa i dlatego powinni piastować najwyższe funkcje w państwie czy firmie. Kultura birmańska zakłada również wyższość intelektualną mężczyzn nad kobietami. Nauczyciele w szkole mają wyższe wymagania wobec dziewcząt i nawet jeśli osiągną one wyniki takie same lub lepsze od chłopców, są jedynie uważane za ,,wyjątkowo mądre jak na dziewczyny”, a nie równie inteligentne co ich rówieśnicy płci przeciwnej. Chłopcy często są stawiani na piedestale i określani mianem ,,naturalnie mądrych i sprytniejszych” (Zin).

Kobiety napotykają wyzwania nie tylko w środowisku akademickim, ale również w miejscu pracy. Według raportu Międzynarodowej Organizacji Pracy, kobiety w Mjanmie są ofiarami przemocy werbalnej oraz fizycznej. Już na etapie procesu rekrutacji, kobiety traktowane są przedmiotowo i zniechęca się je do aktywności zawodowej. Nim kobieta zostanie oficjalnie przyjęta do pracy, musi wykonać test ciążowy, aby pracodawca miał pewność, że opieka nad dziećmi nie będzie jej rozpraszać i stanowić przeszkody w wykonywaniu obowiązków. Potencjalne perspektywy awansu są o wiele mniej prawdopodobne w przypadku kobiet niż mężczyzn. Ze względu na słabe prawo pracy oraz wysoki wskaźnik korupcji możliwość awansu kobiet jest ograniczona (Oo, Belocura). Obie płcie dzielą również różnice w poziomach zarobków. Kobiety zarabiają 29% mniej niż mężczyźni (Hansen, Win).

Dyskryminacja płciowa widoczna jest również w polityce birmańskiej. Jedna trzecia parlamentarzystek przyznała, że padła ofiarą dyskryminacji płciowej i musiała stawiać czoła dodatkowym wyzwaniom, wynikającym jedynie z ich płci. W indywidualnych wywiadach skarżyły się one na odmienne traktowanie niż ich męskich współpracowników, a także przemoc słowną. Często traktowane były bez szacunku, obrażane, a także wykluczane z nieformalnych spotkań (Latt i in.).

Przebieg protestów przeciwko juncie z 2021 roku

W reakcji na zamach stanu z dnia 1 lutego 2021 roku obywatele Mjanmy zorganizowali protesty jako formę buntu przeciwko decyzji junty wojskowej. Junta ogłosiła stan wyjątkowy w kraju, wprowadziła zakaz wszelkich zgromadzeń oraz godzinę policyjną. Uchwalono również prawo, które umożliwia przeszukanie mienia oraz aresztowania obywateli na 24 godziny bez potrzeby posiadania nakazu sądowego. Junta utrudniła kontakt Birmańczyków ze światem zewnętrznym, zakłócając łączność komórkową oraz internetową. Wiele platform, które zrzeszają obywateli i stanowią dla nich cenne źródło wymiany informacji (takie jak Whatsapp, Facebook czy Twitter), zostało zablokowanych przez rządzących (Kryzys polityczny w Mjanmie). Wszystkie te restrykcje miały za zadanie powstrzymać ludność przed manifestowaniem niezadowolenia z decyzji junty o nielegalnym przejęciu władzy. Zakazy nie powstrzymały jednak Birmańczyków przed masowymi protestami oraz zorganizowanymi strajkami generalnymi.

Protesty zostały określone mianem „Wiosennej Rewolucji” i rozpoczęły się krótko po bezpośrednim przejęciu władzy przez juntę. Efektem były marsze wielu tysięcy osób, domagających się wypuszczenia liderki kraju i pozostałych niesłusznie aresztowanych polityków, a także oddania władzy z powrotem w ręce partii NLD. Jednym z haseł wiodących protestów było: „Dyktaturo wojskowa, upadnij, upadnij; demokracjo, wygraj, wygraj!”. Ruch nieposłuszeństwa obywatelskiego manifestowany był również przez różne środowiska zawodowe, które odmawiały pracy (m.in. lekarzy czy nauczycieli) oraz przez zakłócanie ciszy nocnej – uderzanie garnkami i innymi przyrządami kuchennymi (Thousands of Myanmar Protesters). Zamach stanu został potępiony na arenie międzynarodowej m.in. przez Unię Europejską, która nałożyła sankcje, bezpośrednio uderzające w generałów wojskowych odpowiedzialnych za przewrót (Mjanma/Birma: UE nakłada sankcje).

W reakcji na protesty wojsko używało brutalnych metod pacyfikacji obywateli. Zgodnie z informacjami Amnesty International junta wykorzystała przeciwko obywatelom broń używaną na polu bitwy, a nie przeznaczoną do prowadzenia działań policyjnych. Junta korzystała z różnego rodzaju broni wojskowej, w tym chińskich lekkich karabinów maszynowych RPD, karabinów snajperskich MA-S, a także karabinów maszynowych modelu BA-93 i BA-94, które nie są odpowiednie do utrzymywania porządku podczas protestów obywatelskich (Mjanma: zamach stanu: Amnesty International). Armia do pacyfikacji używała również gumowych kul, gazu łzawiącego, armatek wodnych, a także ostrej amunicji. Władze aresztowały ponad 11 tys. obywateli, w tym kobiety, dzieci, dziennikarzy. Aresztowano nie tylko członków partii NLD, ich krewnych, ale także protestujących, aktywistów, a nawet przypadkowych przechodniów. Krewni, którzy mieli możliwość odwiedzin bliskich w areszcie, zauważali u nich ślady agresji fizycznej (Everything You Need to Know about Human Rights in Myanmar, Amnesty International).

Aktywność kobiet w protestach przeciwko juncie wojskowej

Wiodącą grupą, która protestowała przeciwko juncie wojskowej, były kobiety. Szacuje się, że stanowiły około 60% wszystkich protestujących. Zgodnie z Rezolucją Parlamentu Europejskiego z dnia 10 marca 2022 roku od czasu zamachu stanu aresztowanych zostało ponad 11 tys. obywateli, z czego ponad 2 tys. stanowiły kobiety. Parlament UE podkreśla fakt, że Tatmadaw, dokonując aresztowań, obrał kobiety za cel napaści na tle seksualnym i przemocy w celu zastraszania obywatelek. Zgodnie z rezolucją PE, 94 kobiety poniosły śmierć w wyniku działań przeciwko reżimowi (Rezolucja Parlamentu Europejskiego). Jedną z pierwszych ofiar była dwudziestoletnia Mya Thwate Thwate Khaing, która została postrzelona 9 lutego podczas protestu w stolicy kraju. Kobieta walczyła o życie po postrzeleniu w głowę, zmarła na skutek urazu w szpitalu. Mya Thwate Thwate Khaing stała się jednym z symboli protestów, a jej wizerunek pojawiał się na wielu transparentach (Ostruszka). Najmłodszą ofiarą protestów była siedmioletnia dziewczynka Khin Myo Chi, która została postrzelona podczas ataku sił bezpieczeństwa na wszystkie domy w jednej z dzielnic miasta birmańskiego (Kostro). Ofiarą reżimu padła również dziewiętnastoletnia Kyal Sin, znana również jako Angel, która została zabita podczas protestu w mieście Manadalay. Nastolatka uczestniczyła w wielu protestach, nie zważając na narastające niebezpieczeństwo. Jej śmierć została udokumentowana na filmie, gdzie słychać, jak krzyczy jedne z ostatnich słów: ,,Nie uciekniemy!” oraz ,,Krew nie może być przelana!”. Osoby z bliskiego otoczenia Angel opisały ją jako odważną osobę, która niezwykle troszczyła się o innych. Swoją postawą dała się zauważyć również podczas protestów, wykazała się brawurą, gdy odrzuciła kanister z gazem łzawiącym z powrotem w kierunku atakującej policji i kopnęła rurę z wodą, aby protestujący mogli zmyć gaz łzawiący z oczu („Wszystko będzie dobrze”. Poruszająca historia).

Jednym z wydarzeń pokazujących siłę kobiet protestujących przeciwko juncie był przemarsz przedstawicielek różnych zawodów (lekarek, nauczycielek, studentek itp.) 8 marca, podczas Międzynarodowego Dnia Kobiet. Oprócz transparentów z demokratycznymi hasłami oraz tymi nawołującymi do uwolnienia liderki kraju i innych polityków partii NLD, kobiety miały przy sobie tradycyjne spódnice longyi. Spódnice posłużyły im za płótno do transparentów, a także flagi podczas przemarszu oraz sztandary wieszane w oknach domostw. W tym przypadku spódnica longyi odegrała szczególną rolę na protestach, ponieważ istnieje przekonanie, że każdy mężczyzna, który przejdzie pod rozwieszoną spódnicą, straci męską moc (Manifestacje mimo represji i godziny policyjnej). Kobiety w ten sposób chciały pokazać Tatmadaw, że będą walczyć o swoje prawa do równości, a także o demokrację i wolność.

Kobiety oprócz spódnic wykorzystują również ręczniki nasączone czerwoną farbą, która ma imitować krew menstruacyjną na zdjęciach generała Min Aung Llainga, głównodowodzącego zamachem stanu. Swoje działania tłumaczą chęcią upokorzenia junty, która, jak większość patriarchalnego społeczeństwa birmańskiego, uważa menstruację za coś brudnego i obrzydliwego (Khan). Należy to więc rozumieć jako wyraz buntu nie tylko przeciwko działaniom samej junty, ale także sprzeciw wobec tradycyjnego podziału ról między kobietami i mężczyznami. Kobiety wiedzą, że ich prawa równościowe są zagrożone w związku z przejęciem władzy przez Tatmadaw. Ruchy feministyczne oraz organizacje na rzecz wsparcia kobiet są przekonane, że ich pomysły ustawodawcze nie zostaną zrealizowane przez obecną władzę, a bezpieczeństwo kobiet może być szczególnie zagrożone. Jedna z przełomowych ustaw dotycząca przemocy wobec kobiet, która wymagała ogromnego nakładu środków oraz czasu i zaangażowania, jest według słów May Sabe Phyu z Gender Equality Network ,,dziś potrzebna bardziej niż kiedykolwiek” (Aquilar, Quadrini). Junta atakuje kobiety, w szczególności te mieszkające samotnie, poprzez zastraszanie i stosowanie różnych form przemocy. Władza dokonuje zatrzymań samotnych kobiet, ponieważ są łatwym celem grabieży i stawiają mniejszy opór fizyczny podczas aresztowania. W związku z tym wiele kobiet było niejednokrotnie zmuszonych do przeprowadzek, by zapewnić sobie bezpieczeństwo (Khan). Podczas aresztowań kobiety często padały ofiarą nie tylko przemocy fizycznej, seksualnej, ale także słownej. Kiedy okazało się, że jedna z aresztowanych kobiet jest lesbijką, policjanci najpierw kpili z niej słownie, a później brutalnie ją pobili, w efekcie łamiąc jej ręce i nogi (Kuehnast, Sagun).

Mimo brutalizacji działań ze strony Tatmadaw, kobiety nie ustają w walce z reżimem i aktywnie protestują przeciwko władzy. Wiele kobiet ze stowarzyszeń feministycznych, w tym z parasolowej organizacji Unii Kobiet Birmańskich, zrzeszającej grupy na rzecz równości kobiet, uczestniczy bądź przewodzi protestom. W związku z dużą aktywnością kobiet w protestach przeciwko juncie, pojawił się globalny ruch feministyczny o nazwie „Sisters2Sisters”, który domaga się uwolnienia liderki kraju oraz zakończenia przemocy wobec birmańskich kobiet. Za jego pośrednictwem ponad 80 organizacji społeczeństwa obywatelskiego wspiera demokratyczną walkę obywatelek Mjanmy (Aye).

Zamach stanu wyzwolił w kobietach determinację do walki nie tylko o demokrację, ale także o aktywne jej współtworzenie. Aby walczyć z reżimem, kobiety założyły pierwszą całkowicie kobiecą grupę militarną „Wojowniczki Myaung”, która wspólnie z innymi grupami stawia opór juncie wojskowej. Powodem założenia grupy, oprócz buntu przeciwko Tatmadaw i chęci zapewnienia ochrony innych obywateli, była potrzeba kobiet do zaznaczenia własnej niezależności. Członkinie liczą, że aktywna walka pomoże im w przyszłości stać się częścią grupy budującej nowy porządek w państwie. Chcą pokazać, że kobiety potrafią stawiać opór mężczyznom, są im równe i zasługują na możliwość decydowania o przyszłych losach kraju. Walczą również po to, aby wyrazić swój sprzeciw wobec tradycyjnemu pojmowaniu ról płciowych. Kobiety działają wspólnie z innymi grupami militarnymi, określanymi mianem Siły Obrony Ludowej, a jednym z ich działań było podpalenie komisariatu policji^[1].

Zakończenie

Historia państwa birmańskiego jest naznaczona krwawymi rządami junty wojskowej. Przez wiele lat społeczeństwo walczyło o demokrację, a jednak nawet wówczas, gdy te cele się ziściły, czas trwania legalnie wybranych władz nie był długi. W 2021 roku junta ponownie przejęła władzę, atakując niewinnych obywateli i aresztując czołowych polityków w kraju. Obywatele nie pozostali jednak obojętni na to działanie i rozpoczęli protesty przeciwko Tatmadaw. Jedną z sił napędowych protestów stały się birmańskie kobiety. Odważnie walczą one z reżimem, równocześnie promując postulaty dotyczące równości płci. Ich liczebność na protestach oraz zaangażowanie wynika z chęci zapewniania bezpieczeństwa pozostałym obywatelom, odzyskania demokracji oraz realizacji wizji nowej przyszłości, w której kobiety będą szanowanymi obywatelkami, aktywnie uczestniczącymi w podejmowaniu decyzji o losach kraju. Rola kobiet w protestach jest ogromna, ponieważ aktywizują one pozostałych obywateli, a często także stoją na czele marszów protestacyjnych jako liderki. Bez ich zaangażowania być może skala protestów nie byłaby tak duża, a czas trwania również dość krótki. Kobiety, mimo opresji reżimu, aresztowań oraz przemocy ze strony władz, nie ustają w działaniach na rzecz przywrócenia demokracji.

* Klaudia Lipińska
Studentka kierunku Studia azjatyckie na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego.

© by the author, licensee University of Lodz – Lodz University Press, Lodz, Poland. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution license CC-BY-NC-ND 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/)