Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica, 16, 2022
https://doi.org/10.18778/1427-9665.16.10

Monika Kucner^*

WIZERUNEK NOWOCZESNEJ KOBIETY NA ŁAMACH NIEMIECKOJĘZYCZNYCH DODATKÓW BELETRYSTYCZNYCH DO „NEUE LODZER ZEITUNG” W ŁODZI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

THE IMAGE OF A MODERN WOMAN IN THE GERMAN SUPPLEMENTS OF MAGAZINE IN LODZ IN THE INTERWAR PERIOD

(Summary)

Iwojna światowa spowodowała wiele zmian cywilizacyjnych. Wjej wyniku nastąpiła całkowita transformacja obyczajów oraz społecznej roli kobiety (Sierakowska 2021). W1918 roku kobiety zyskały równouprawnienie wsferze politycznej^[1], wyzwoliły się spod męskiej dominacji, co stało się pierwszym krokiem do kobiecej ekspansji we wszystkich dziedzinach życia, awszczególności tych, które do tej pory były domeną mężczyzn. Kobiety przewartościowały swoje potrzeby, stały się pewne siebie iuzyskały status coraz bardziej niezależnych jednostek. Dom irodzina przestały być jedynymi obszarami, wktórych chciały się realizować. Kobiety zaczęły pracować zawodowo, zdobywały wykształcenie, prowadziły samochody, chodziły do kina, grały wgolfa czy tenisa. Fakt ten miał znaczący wpływ na zmiany wsposobie ubierania się istylu bycia. Wokresie międzywojennym kobiece ubiory stały się wyrazem nowoczesnego podejścia do życia isztuki. Okres ten charakteryzował się postępową modą, która diametralnie odbiegała od wcześniejszych standardów itradycyjnych wzorów piękna. Zmiana wyglądu kobiet była początkiem modowej rewolucji. Wmiędzywojniu moda zrobiła milowy krok wstronę nowoczesności (Bertschik 2005; Boucher 2009; Żebrowska 2019).

Zmiana statusu społecznego kobiet spowodowała, że styl ubierania dostosował się do nowych potrzeb użytkowych iestetycznych. Ubiór stał się wygodny ifunkcjonalny, umożliwiał sprawne idynamiczne poruszanie się wnowej, powojennej rzeczywistości. Nowe możliwości stworzyła rewolucja wsposobie produkcji tkanin, która znacząco wpłynęła na obniżenie ich cen. Modne ubrania przestały być tylko iwyłącznie domeną elit. Wiele kobiet, już nie tylko zwyższych warstw społecznych, chciało żyć według własnych zasad iemanować swoją wolnością wkażdym możliwym wymiarze. Moda stała się demokratyczna, objęła swym zasięgiem całe społeczeństwo. Nie była już oznaką statusu społecznego, lecz środkiem autokreacji jednostki. Wzorce podsuwała kultura popularna, awszczególności kino, gazety, reklama, sport. Ilość inspiracji, które dostarczały ówczesne media, była tak duża, że jednostka swobodnie mogła kreować własny obraz. Zpewnością łatwiej było modelować tę indywidualistyczną autokreację wwielkim mieście, które dostarczało wielu bodźców niż wmałym prowincjonalnym miasteczku, gdzie nowinki zróżnych dziedzin życia docierały zdużym opóźnieniem (Wilson 1985).

Okres wszelkich zmian po Iwojnie światowej był dość dużym wyzwaniem dla wielokulturowej iwielonarodowej Łodzi. Już wdrugiej połowie XIX wieku miasto było jednym znajdynamiczniej rozwijających się miejsc wEuropie, które można uznać za ikoniczny przykład miasta intensywnie modernizującego się. Wciągu zaledwie kilkudziesięciu lat zniewiele znaczącej osady, ocharakterze rolniczym przeobraziła się wogromny, wielokulturowy, tętniący życiem ośrodek przemysłowy, wktórym widoczne były skutki gwałtownej industrializacji: źle opłacane masy robotnicze, ogromne różnice społeczne, które pociągały za sobą różne konflikty, poza tym niski poziom aspiracji edukacyjnych ikulturalnych mieszkańców.

Pod względem liczby mieszkańców miasto zajmowało drugie miejsce wPolsce. Według wyników powszechnego spisu ludności z1921 roku wmieście żyło 451974 osób, zczego ponad połowa ludności była zatrudniona wprzemyśle. W1931 roku liczba ta wzrosła do 604629, również wlatach 30. ponad połowa pracujących była zatrudniona wprzemyśle. Podobnie, jak wokresie najintensywniejszego rozwoju przemysłowego, materialne warunki mieszkańców Łodzi były niezwykle trudne. Miały na nie wpływ duże wojenne straty wprzemyśle, spowodowane grabieżczą polityką okupanta niemieckiego. Poza tym ogromne znaczenie miał duży stopień bezrobocia, niskie płace oraz szerzący się wtym czasie na skalę światową kryzys gospodarczy. Tak więc okres powojenny wŁodzi upływał pod znakiem nadrabiania wszelkich cywilizacyjnych zapóźnień. Warto podkreślić, iż przez cały ten czas Łódź była miastem kobiet. Stanowiły one niezwykle liczną grupę społeczną. Według badań wstyczniu 1918 roku na 100 mężczyzn przypadało 136 kobiet. Wlatach kolejnych wprawdzie wartości te zbliżały się do siebie, to jednak przez cały okres międzywojenny było więcej kobiet niż mężczyzn. Kobiety zatrudnione były głównie wprzemyśle włókienniczym. Ich poziom wykształcenia był niski, 2/3 znich nie potrafiło czytać ani pisać (Koter, Kulesza, Puś, Pytlas 2005).

Mimo iż kobiety otrzymały prawa wyborcze, to społeczeństwo okresu międzywojennego wPolsce było wwiększości konserwatywne (Dufrat 2020). Cały czas widoczne było wprzestrzeni publicznej tradycyjne myślenie oroli kobiety wspołeczeństwie oraz podziały na to, co kojarzy się zdomeną męską ikobiecą. Taka retoryka podziału sprzyjała utrzymywaniu uprzedzeń wynikających zpanujących stereotypów iutwierdzała opinię publiczną wprzekonaniu, że dotychczasowa rola kobieca jest jedyną słuszną (Dufrat 2020).

Nie należy jednak sądzić, że kobiety wtym czasie nie były zainteresowane zmianami wdotychczasowym stylu życia inie wyrażały zainteresowania najnowszymi wzorcami, które opanowywały sporą część świata. Niezwykle ważnym medium wpropagowaniu nowego stylu życia, swoistym nośnikiem nowoczesności były wokresie międzywojennym gazety, które na swoich łamach pokazywały kobietom aktualne trendy światowe wróżnych dziedzinach życia. Niezwykle ważnym elementem, który stał się nośnikiem nowych trendów, była moda, propagowana na łamach magazynów modowych. Do najbardziej popularnych tego typu gazet wświecie należały m.in. francuskie: „Gazette du Bon Ton”, „Modes et Manieres d’Aujourd’hui”, „Les Journal des Dames et des Modes”, „Supplement de Guide des Couturies et la France”, „Elegante Reunis”, „El’Art et La Mode”, „El Illustration”, „Tauller de Lukse”, „Femina”, czy wydawany po dziś dzień wróżnych krajach „Vogue”, poza tym brytyjskie „Ministers Gazette of Fashion”, „Modern Style and Fashinable”, „London Style”, „Confection moderne”, oraz niemiecka „Die Dame”, chętnie czytana przez Niemki mieszkające wPolsce.

Czasopisma modowe propagowały głównie modę kobiecą już od końca XVIII wieku. Przeważała wnich francuska moda. To ona przez długi czas wyznaczała trendy wcałej Europie, nie mając praktycznie konkurencji. Burżuazja francuska, która po Wielkiej Rewolucji Francuskiej doszła do władzy, szybko zrozumiała, że moda może przynosić realne zyski, dlatego do promocji rodzimych wyrobów wykorzystywano paryską prasę kobiecą^[2]. Zanim jednak pojawiły się gazety promujące modę, projekty ubrań prezentowały wystawiane wsklepowych witrynach lalki, ubrane wnajmodniejsze ubrania, które raz na miesiąc wysyłano do wszystkich większych miast europejskich iAmeryki^[3] (Bulisz, 2017).

Kiedy moda francuska podbijała świat irozwijały się czasopisma ją promujące, Polska była pod zaborami. Zwiadomych więc względów sprawy mody ustępowały miejsca innym ważniejszym kwestiom – społecznym, politycznym czy gospodarczym. Propagowanie nowego stylu wubiorze, aco za tym idzie nowego stylu życia, nabrało tempa wokresie międzywojennym, kiedy kraj odzyskał niepodległość. W1926 wychodziło wPolsce 6 czasopism kobiecych aw1935 było ich już 31 (Kowalczyk 2015; Paczkowski 1980).

Były to między innymi wydawany wlatach 1927–1939iwzorowany na zachodnich czasopismach „Przegląd Mody”, tygodnik „Kobieta Współczesna”, miesięcznik „Pani – czasopismo poświęcone eleganckiej kobiecie ijej otoczeniu”, „Przegląd Mody – Miesięcznik Ilustrowany, poświęcony modzie isprawom kobiecym”, „Paryski Przegląd Mody – Miesięcznik poświęcony modzie iżyciu kobiety”, „Przegląd Kobiecy – Miesięcznik poświęcony modzie iaktualjom życiakobiecego”, „Moda – miesięcznik ilustrowany”. Pod egidą Towarzystwa Wydawniczego „Bluszcz” wydawane były takie czasopisma jak: „Bluszcz”, „Świat Dziewcząt”, „Młoda Matka”, „Kobieta wświecie iwdomu”, „Ja to zrobię”, „To co najmodniejsze”, „Dziecko imatka”, „Życie kobiece”, „Kultura ciała” i „Modne roboty kobiece” (Paczkowski 1980). Gazety te zawierały niezwykle kolorowe ilustracje oraz francuskie plansze zmodelami, które były pomocne krawcowym przy tworzeniu nowoczesnych ubiorów. Wczasopismach tych znajdowały się nie tylko porady dotyczące ubioru, ale również wskazówki na temat m.in. prowadzenia iurządzania domu, spędzania wolnego czasu, haftowania czy gotowania^[4].

Na tym tle dość skromnie przedstawia się obraz prasy niemieckojęzycznej wPolsce womawianym okresie. Jak wynika zbadań Tadeusza Kowalaka przez cały ten czas dominowała prasa polityczna. W1918 roku stanowiła aż 88,8% wszystkich ukazujących się tytułów, 2,7% to prasa zawodowa, tyle samo gospodarcza, 5,7% to pisma religijne, natomiast zaledwie pół procent to pisma kulturalno-oświatowe. Pod koniec tego okresu, w1939 roku, znacznie przybyło tytułów czasopism ocharakterze religijnym, ich liczba wzrosła do 34,6%, wzrost zanotowały pisma gospodarcze 12,1%, zawodowe 4,7% ikulturalno-oświatowe 10,3%, natomiast liczba pism politycznych zmalała do 38,3% (Kowalak 1971).

Wśród tych pism brak jest tytułów gazet poświęconych tylko iwyłącznie modzie. Nie oznacza to jednak, że kwestia mody i najnowszych trendów nie była obecna wniemieckojęzycznej prasie. Rolę pism modowych, choć oczywiście wograniczonym stopniu, na ile pozwalała objętość pisma, przejęły dodatki beletrystyczne do gazet codziennych. Taka tendencja była widoczna na łódzkim rynku gazet niemieckojęzycznych.

Łódź, mimo ogromnego potencjału przemysłu włókienniczego, który rozwijał się na przełomie XIX iXX wieku, nie stanowiła centrum mody wżadnej skali. Poza produkcją bawełny iwełny, wŁodzi wyrabiano pończochy, tasiemki, wstążki jedwabne, płótno, watę iwiele innych. Produkcja ta miała głównie charakter masowy. Łódzkie fabryki produkowały dużo towarów, które trafiały na różne rynki zbytu, głównie na wschodzie. Oich jakości pisał wdość tendencyjny sposób wXIX wieku Władysław Reymont w „Ziemi obiecanej”, określając je „łódzką tandetą” (Reymont 1899). Materiały wątpliwej jakości nie mogły sprostać najnowszym trendom wmodzie damskiej. Zoczywistych względów ubiory kobiece wymagały tkanin dobrych jakościowo, wytwornych, plastycznych, łatwo poddających się wszelkim obróbkom krawieckim. Ale zbyt dużym uogólnieniem byłoby twierdzenie, że wŁodzi nie produkowano tkanin dobrych jakościowo. Łódzkie fabryki produkowały również szlachetne tkaniny, które wygrywały międzynarodowe konkursy.

Mimo iż Łódź nie była centrum mody, to dokonująca się wzaskakująco szybkim tempie rewolucja wmodzie była widoczna na łamach łódzkiej prasy niemieckojęzycznej, awszczególności wdodatkach beletrystycznych. Najbardziej popularne znich to wydawany wlatach 1924–1926 dodatek „Illustriertes Wochenblatt. Beilage zur Neuen Lodzer Zeitung“ oraz ukazujący się od 1927 aż do wybuchu II wojny „Die Welt im Bild. Sonntagsbeilage zur Neuen Lodzer Zeitung“ (Kaszubina 2005).

„Neue Lodzer Zeitung”, to gazeta ogólnoinformacyjna, która ukazywała się wŁodzi wlatach 1902–1939. Redaktorami byli Aleksander Milker oraz Alexis Drewing. Uważana była za gazetę ugodową, stroniącą od wszelkich konfliktów narodowościowych. Wczasie rewolucji 1905 roku pismo było organem pierwszej politycznej partii mniejszości niemieckiej wKrólestwie Polskim – „Konstitutional-Liberale Partei Deutschsprechender”. Od początku swojego istnienia ukazywała się jako „Neue Lodzer Zeitung. Handels- und Industrieblatt”. Po 1910 roku zmieniła nazwę na „Neue Lodzer Zeitung”. Do tego czasu gazeta wychodziła dwa razy dziennie. Redakcja mieściła się przy ul. Piotrkowskiej 15. Gazeta zawierała dodatki: „Illustrierte Sonntags-Beilage“, „Illustriertes Sonntagsblatt“, „Illustriertes Wochenblatt“, „Lodzer Frauen Zeitung“ oraz „Welt im Bild“. Wlatach 1910–1920 ukazywał się co rok „Lodzer Informations- und Hauskalender”, zawierający artykuły dotyczące historii ikultury Łodzi. Po utworzeniu organizacji pod nazwą Deutscher Kultur- und Wirtschaftsbund in Polen (dalej DKuWB), reprezentującym ugodową linię polityczną, stała się jej organem prasowym. Władze okupacyjne zamknęły gazetę w1939 roku.

Niemieckojęzyczne suplementy, które wramach „Neue Lodzer Zeitung” prezentowały modę, nie są typowymi czasopismami modowymi, takich wŁodzi wokresie międzywojennym iwcześniejszym nie było. Nie świadczy to otym, że kobiety łódzkie nie interesowały się modą. Bogate łodzianki mogły sobie pozwolić na zakup czasopism zagranicznych: niemieckich ifrancuskich, zktórych czerpały wiedzę na temat najnowszych trendów. Modne stroje, na które mogły sobie pozwolić, były wyznacznikiem ich statusu materialnego ispołecznego. Gorzej sytuacja wyglądała wprzypadku przeciętnej kobiety, pracującej wfabryce lub zajmującej się tylko domem. Kwestia mody, ubioru nie była sprawą pierwszo-, drugo-, czy nawet trzeciorzędną. Ubiór spełniał przede wszystkim funkcję użytkową. Jego walory estetyczne, wobliczu trudnej sytuacji gospodarczej całego kraju, schodziły na plan dalszy (Jezierski, Leszczyńska 2013).

Komunikaty poświęcone modzie, które pojawiały się włódzkich gazetach, wykazywały wpewien sposób pewne opóźnienie wobec doniesień modowych wpismach europejskich^[5]. Te drugie miały przede wszystkim charakter informacyjny, służyły opisowi obowiązujących trendów, wdalszej kolejności publicystyczny, gdyż często zawierały rozbudowaną ocenę strojów. Wswojej strukturze nawiązywały do takich gatunków jak wzmianki, notatki oraz artykuły, natomiast na poziomie pragmatycznym czerpały zrelacji, felietonu, korespondencji oraz reklamy (Bulisz 2017). Na tym tle ww/włódzkich czasopismach dominował przekaz ikonograficzny. Lokalni redaktorzy zamieszczali przede wszystkim fotografie modelek prezentujących ubrania, opatrzone wymownym tytułem, który był istotnym sygnałem aprobaty lub dezaprobaty danego stylu ubierania się. Wzmianki, notatki, czy artykuły były wmniejszości, choć nie oznacza to, że nie pojawiały się wogóle.

Modę prezentowano obok innych informacji dotyczących różnych dziedzin życia gospodarczego, kulturalnego, społecznego, rzadziej politycznego. Zarówno „Illustriertes Wochenblatt“, jak i „Die Welt im Bild“ skierowane były nie tylko do „wykształconych” kobiet, stąd wiele treści lekkich, salonowych, dostarczających rozrywki itematów do konwersacji. Poza tym zamieszczano szarady, zapowiedzi wystaw ikoncertów oraz plotki towarzyskie. Dużo miejsca poświęcano wnich najnowszym trendom wróżnych dziedzinach życia społecznego, odkryciom naukowym, które ułatwiały życie kobietom. Ulubionym tematem były popularne wówczas górskie eskapady, podróżnicze eksploracje egzotycznych krajów. Ważną część stanowiła literatura – powieści wodcinkach, krótkie opowiadania, humoreski, poza tym szarady ihumor. Wporównaniu zsuplementami, które ukazywały się wŁodzi przed Iwojną światową, dodatki okresu międzywojennego były dość nowoczesne istarały się dorównać, wprzekazywaniu nowinek, innym europejskim pismom.

Wokresie międzywojennym w/wpisma zyskały ciekawą szatę graficzną, której znaczną część stanowiły liczne fotografie. Można powiedzieć, że wokresie międzywojennym fotografia była dominującym elementem okładki. Umieszczano na nich samochody, samoloty, zeppeliny, statki oraz wizerunki pięknych kobiet, bardzo często ówczesnych hollywoodzkich gwiazd, czy laureatek konkursów piękności. Elementy te miały przyciągnąć szerszą rzeszę czytelników, którzy nie mieli jeszcze wyrobionych nawyków czytelnictwa.

Przyglądając się dokładniej zdjęciom najnowszej mody, którą prezentowały urodziwe kobiety, należy podkreślić, że często umieszczano je pośrodku obszerniejszego tekstu, zktórym tematycznie nie były powiązane. Taki zabieg miał uatrakcyjnić długi materiał, spowodować, że będzie się go łatwiej czytać. Oprócz krótkiego tytułu i zdjęcia, łódzkie czytelniczki, nie znajdowały nic więcej na temat mody. Tak więc obrazek modowy zastępował informację tekstową. Zdzisiejszej perspektywy możemy powiedzieć, że

„obraz jest mocniejszym isugestywniej oddziałującym środkiem przekazu niż słowo, przy tym, pozornie tylko łatwiejszym wodbiorze. Wfotografii dostrzeżono środek dostarczania informacji ludziom, którzy nie mają wzwyczaju regularnej lektury. Zdjęcie jest bowiem obiegowo uważane za bardziej autentyczne odwzorowanie rzeczywistości niż opis literalny, zaspokajające wpełni potrzebę weryfikacji zdarzenia opowiedzianego. Dla większości ludzi zobaczyć, znaczy tyle, co uwierzyć. Łączy się to zpowszechnym przekonaniem, że fotografia nie kłamie. Ztego zaufania do obiektywności zdjęć czerpie swoją siłę fotografia prasowa^[6].

Mając na uwadze powyższe, należy zastanowić się, dlaczego łódzkie gazety stosowały wodniesieniu do mody głównie informację obrazkową. Zpewnością najważniejszym powodem jest fakt, że modę łatwiej pokazać za pomocą obrazu, gotowego modelu, niż opisywać tysiącem słów, tym bardziej, że ma ona służyć inspiracji dla zainteresowanych czytelniczek. Mniejsze znaczenie miał tu zapewne fakt wciąż dużego poziomu analfabetyzmu wśród kobiet. Materiał ikonograficzny, do którego mogłaby zajrzeć kobieta, która nie potrafiła czytać, pozwalałby jej na szybkie zorientowanie się wnajnowszych trendach. Mogłoby mieć to duże znaczenie wobliczu ogólnego zjawiska umasowienia wlatach 20. ubrań zkategorii tak zwanej mody wysokiej. Stroje zaczęły być dostępne wtej samej wersji dla masowego odbiorcy, dzięki czemu zacierały się różnice społeczne. Ztego też względu moda propagowana na łamach łódzkich czasopism mogła być przeznaczona nie tylko dla zamożnych kobiet, agazeta wten sposób poszerzyłaby grono swoich odbiorców, co byłoby wobliczu kolejnego zjawiska – umasowienia prasy – niezwykle ważne. Czy redakcja przyjęła taką strategię? To raczej wątpliwe, bowiem wprzypadku Łodzi należy podkreślić, że niemieckojęzyczne gazety były skierowane przede wszystkim do wykształconych czytelniczek klasy średniej.

Jakiego typu ubrania promowały łódzkie dodatki beletrystyczne? Łódzkie czasopisma propagowały modę kobiecą, która wswojej estetyce uwzględniała wszelkie trendy zaprezentowane podczas międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej (Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes), która odbyła się wParyżu w1925 roku. Wystawa ta była niezwykle istotnym wydarzeniem whistorii wzornictwa isztuki, ponieważ wpłynęła na wypromowanie ispopularyzowanie nowych dziedzin życia oraz awangardowych kierunków wsztuce, które dotychczas marginalizowano. Wtym okresie rozwinęło się malarstwo abstrakcyjne. Takie kierunki jak fowizm, kubizm, futuryzm, dadaizm zaczęły być doceniane przez odbiorców itwórców, którzy wykorzystywali zasady nowej sztuki wkreowaniu własnej formy ijej estetyzacji (Romecka-Dymek 2016).

Damskie ubiory, które lansowały łódzkie gazety wlatach 20. i30. XX wieku, uległy znacznemu uproszczeniu wporównaniu do poprzedniej epoki. Zarówno ich forma, jak iostateczny kształt, stały się mocno zgeometryzowane, tym samym figura kobieca została pozbawiona okrągłych kształtów. Androgeniczna sylwetka chłopczycy zdobyła szerokie uznanie wśród kobiet. Stąd na zdjęciach łódzkie czytelniczki mogły inspirować się luźnymi sukienkami oobniżonym stanie, sięgającymi tuż za kolano. Odsłonięcie kobiecych nóg to najbardziej fundamentalna zmiana wporównaniu zepoką poprzednią. Ubiór charakteryzowała sztywna linia kubistyczna, która nadawała ubraniom kształt prostokąta^[7].

Okres, wktórym przypadały różnorodne bale noworoczne, charytatywne, rauty, czy dancingi, których wŁodzi wokresie międzywojennym nie brakowało, poprzedzony był wprasie prezentacją ubrań odpowiednich na te okazje. W„roztańczonych latach dwudziestych” pojawiały się nowe fasony strojów balowych. Suknie wieczorowe miały prosty krój oraz spiczasto zakończone dekolty. Zazwyczaj były pozbawione zapięć, bo zakładano je przez głowę. Bardzo często głębokie wycięcie znajdowało się na plecach. Dolna krawędź spódnicy przybierała fantazyjny zarys wformie wycięcia w„zęby”. Suknie szyto ze zwiewnych jedwabnych tkanin. Często składały się zdwóch warstw: lśniący spód prześwitywał przez koronkową czy szyfonową wierzchnią warstwę. Kreacje zrozmachem dekorowano frędzlami ipiórami, zdobiono aplikacjami,haftem, cekinami, opalizującymi szklanymi paciorkami czy sztucznymi perłami. Te migoczące od ozdób kreacje znakomicie prezentowały się podczas popularnych żywiołowych tańców^[8].

Moda, którą prezentowały łódzkie gazety, wykazywała wyraźne związki ze sztuką. Takie też było ogólne dążenie ówczesnych artystów, apostulaty programowe nowych kierunków nawoływały do integracji sztuki zinnymi dziedzinami życia. Było to wyrazem ogólnego trendu, by całe otoczenie człowieka, łącznie zodzieżą stało się wielkim manifestem sztuki, dlatego współpraca zawangardowymi twórcami iwpływy surrealizmu, aszczególnie futuryzmu, wniosły do mody nową estetykę. Na sztuki wzornicze oddziaływały m.in. fowizm, ekspresjonizm, kubizm, abstrakcja, neoplastycyzm, konstruktywizm, dadaizm, surrealizm. Największy wpływ na ogólną stylistykę iestetykę tego okresu wywarł kubizm, który wyróżniał się geometryzacją formy, szczególnie dobrze zauważaną wubiorze, jego elementach, tkaninach, zdobieniach, akcesoriach, ale także iwystroju wnętrz, kształtach samochodu, grafice reklamowej, flakonach perfum. Trend ten wychwyciła ipopularyzowała łódzka prasa. W1927 roku wdodatku Welt im Bilde zamieszczono fotografię, która pokazywała ten najnowszy trend wkobiecej modzie plażowej, popularnej wsłonecznej Kalifornii^[9].

Wdzięcznym obiektem sztuki kubistycznej stała się również biżuteria, sprowadzana niemal do wszystkich form geometrycznych. Prezentowane na łamach łódzkich dodatków fotografie modowe pokazywały wyrafinowaną oszczędność formalną iprostotę biżuterii, które współgrały zcałym strojem. Najbardziej ulubione elementy to bransoletki, broszki oraz klamry^[10].

Nowoczesna kobieta, którą propagowały te dwie gazety, to kobieta wyzwolona, posiadająca wysportowaną szczupłą sylwetkę imłody wygląd. Łódzkie czasopisma lansowały wokresie międzywojennym modę na zabiegi odchudzające, informowały onowinkach wrozwoju różnych urządzeń pomagających wpozbywaniu się dodatkowych kilogramów^[11]. Modna wtym czasie stawiała na młodość, więc kobieta za wszelką cenę starała się ukryć prawdziwy wiek^[12]. Trend ten miał związek zpopularną wówczas bohaterką powieści Victora Margueritte’a Lagarçonne z1922 roku. Za jej sprawą ikoniczna stała się na długi czas postać „chłopczycy”, kobiety, która starała się podkreślać wstylu ubierania i sposobie bycia męskie atrybuty.

Wlatach 20. chłopczyce pozbyły się swojego kobiecego atutu, jakimi są długie włosy. Autorem krótkich fryzur bob-cut, które podbiły świat mody, był urodzony wSieradzu polski fryzjer omiędzynarodowej sławie Antoni Cierplikowski ps. Antoine. Przeszedł do historii mody jako „król fryzjerów – fryzjer królów” (Orzeszyna 2015, 2019). Prezentowane włódzkich dodatkach chłopczyce nosiły nie tylko modne krótkie fryzury, ale również malutkie, dopasowane kapelusze wkształcie hełmu, zwąskim rondem, opadającym na oczy^[13]. Ten prosty wformie igeometryczny wkształcie element ubioru wzbogacony był zawsze dekoracją. Dekoracje zdobiły nie tylko kapelusze, ale również sukienki, marynarki, płaszcze. Stanowiły one idealną powierzchnię do działań zdobniczych. Popularne było haftowanie, wyszywanie koralikami, czy naszywanie błyszczących aplikacji. Przedstawiane na fotografiach modelki charakteryzował modny wówczas styl wmakijażu, który był bardzo precyzyjny – brwi podkreślano cienką kreską, oczy były podkreślane czarną kredką, austa czerwoną szminką, na twarz nakładano jasny puder ana policzki róż. Tak pomalowana kobieta zwracała uwagę swoim wyglądem.

Nowy wizerunek kobiety sprzyjał utrzymaniu dobrej kondycji ciała, stąd womawianym okresie rosnąca popularność uprawiania sportu przez kobiety. Wtym czasie była to aktywność wpełni akceptowalna społecznie, anawet zalecana przez lekarzy. Praktycznie wkażdym czasopiśmie dla pań pojawiały się instrukcje zćwiczeniami, poranną gimnastyką, popularyzowano kobiece zawody sportowe. Zimą kobiety jeździły na nartach iłyżwach, latem modne było pływanie, kajaki, jazda na rowerze, jeździectwo, górskie wędrówki oraz tenis ziemny^[14]. Popularność niektórych sportów – podobnie jak dziś – wzrastała wraz zkolejnymi sukcesami polskich zawodników. Wśród młodych dziewcząt prawdziwą furorę robiła Halina Konopacka, która w1928 roku ustanowiła rekord świata wrzucie młotem. Każda dama pragnęła prezentować się jak najlepiej niezależnie od okoliczności, zatem do każdego sportu obwiązywał odmienny strój, który miał być wygodny, praktyczny, ale również elegancki ikobiecy^[15]. Łódzkie gazety propagowały ponadto kobiecy hokej oraz baseball, dyscypliny, które chętnie uprawiały kobiety wAmeryce, co gazety określały jako ekscentryczne^[16].

Inną ulubioną rozrywką letnią były kąpiele wmorzu, jeziorach irzekach oraz opalanie się. Przez wieki, szczególnie arystokratki, starały się unikać wystawiania na działanie promieni słonecznych, ale już nie wlatach 20. XX wieku, gdy ubiory odsłaniały coraz więcej ciała. Jeśli kogoś nie było stać na wyjazd do modnych kurortów krajowych czy zagranicznych, mógł odpoczywać na obleganych miejskich plażach. Te nowe rozrywki stały się okazją do zaprezentowania krawieckich nowości. Wokresie międzywojennym stroje kąpielowe ulegały sporym zmianom. Na początku lat 20. były jeszcze dość skromne, składały się ztuniki do połowy uda, do której zakładano krótkie spodenki do kolan. Od połowy lat 20. kostiumy stały się bardziej użyteczne iwygodne, pozbawiono je zbędnych ozdób, skrócono nogawki, azprzodu iztyłu pojawił się dekolt. Stroje były węższe, dopasowane, szyto je ztrykotu^[17].

Nowy image generował nowe potrzeby ocharakterze użytkowym, które dobrze rozumieli ówcześni projektanci. Potrafili oni wyjść nie tylko naprzeciw temu zapotrzebowaniu, ale przede wszystkim przewidzieć nowe trendy. Decydujący wpływ na estetykę mody lat 20. miała Gabrielle Chanel, która propagowała funkcjonalną, elegancką ilekko nonszalancką modę. Obok niej tworzyli równie nowocześni Madeleine Vionnet, Jean Patou, Edward Molyneux, Callot Sœurs, czy bardziej konserwatywna Jeanne Lanvin. Wich stylizacjach dominowały geometryczne motywy zdobnicze, zaczerpnięte zróżnych kultur egzotycznych, które stały się inspiracją wlatach 20. Szczególną popularnością cieszyła się sztuka afrykańska, sztuka Azteków. Orientalizm obecny był wmodzie już od początku XXwieku, ajego popularność wzrastała zkolejnymi odkryciami archeologicznymi. Łódzkie dodatki propagowały różne motywy ze sztuki afrykańskiej, wszystkie wbardzo wyraźnych kształtach trapezoidalnych, zygzakowatych, wukładach rytmicznych, schodkowych.

Wzorce nowoczesnego stylu życia łódzkie dodatki beletrystyczne czerpały również zamerykańskiej ieuropejskiej kinematografii. Dostarczały je kobiece gwiazdy zHollywood oraz niemieckiej wytwórni filmowej, Universum Film AG, która uzyskała międzynarodową sławę, stając się poważną konkurencja dla jej amerykańskiego odpowiednika. Już nie skromna kobieta, hołdująca zasadzie „3K”: Kinder, Kirche, Küche stała się wzorem dla łódzkiej kobiety, ale skandalistka, wyzwolona famme fatale, która przekraczała granice obyczajowe. Niezwykle cennym źródłem takich inspiracji było Hollywood, miejsce magiczne, gdzie istniał największy inajbogatszy na świecie przemysł filmowy. Wlatach 20. powstał tu system pięciu wielkich wytwórni: Fox (znany później jako 20th Century Fox), Loew’s Incorporated (Metro-Goldwyn-Mayer), Paramount Pictures, RKO (Radio-Keith-Orpheum) iWarner Bros (Lubelski, Sowińska, Syska 2010). Prężnie rozwijająca się kinematografia od samego początku nastawiona była na lansowanie gwiazd aktorskich ipopularyzowanie ich stylu życia.

Łódź szybko uległa magii kina. Wniemieckich dodatkach opisywano najnowsze filmy, życie gwiazd oraz propagowano modę hollywoodzkich ikon stylu. Były wśród nich takie amerykańskie gwiazdy filmowe iikony stylu, jak Bebe Daniels^[18], Clara Gordon Bow – amerykańska ikona kina niemego isymbol seksu kinematografii lat 20. XX wieku^[19], Louise Brooks – amerykańska tancerka, modelka iaktorka, znana zwłaszcza zgłównych ról wtrzech filmach Puszka Pandory, Dziennik upadłej dziewczyny iPrix de Beauté^[20], poza tym Eugenia Gilbert^[21], Frances Lee^[22], amerykańska aktorka iikona mody, Nancy Caroll^[23], Jean Arthur, aktorka, nominowana do Oscara za rolę wfilmie Wesoły sublokator. Była jedną znajwiększych gwiazd lat 30. Karierę rozpoczynała jako modelka, anastępnie aktorka filmów niemych^[24], Lillian Roth^[25], Marika Roekk^[26] węgierska aktorka, śpiewaczka itancerka, gwiazda niemieckiej wytwórni filmowej Universum Film AG, czy Anny Ondra, czeska aktorka, która występowała wfilmach niemieckich iaustriackich, apóźniej brytyjskich, m.in. wfilmach Alfreda Hitchcocka Człowiek zwyspy iSzantaż.

Propagowany przez hollywoodzkie aktorki styl życia, często sterowany przez same wytwórnie filmowe imedia, daleki był od tego, czego oczekiwano od kobiet wdrugiej połowie XIX wieku. Hollywoodzkie aktorki zjednej strony szokowały swoim frywolnym podejściem do życia, skandalami, zdrugiej jednak budziły podziw swoją odwagą włamaniu silnie zakorzenionych stereotypów na temat kobiet.

Przyglądając się łódzkim dodatkom do niemieckojęzycznych gazet, warto zauważyć, że propagowały one na swoich łamach niezwykle nowoczesny typ kobiety, zgodny znajnowszymi trendami światowymi. Niemieckie czasopisma zarejestrowały zmiany zachodzące wstylu życia ipropagowały je wśród łódzkich czytelniczek. Tak więc moda, którą pokazywały łódzkie dodatki oraz styl życia wniczym nie odbiegała od najnowszych wzorców europejskich iświatowych. Była wyrazem dążenia do nowoczesności, do zmiany sposobu myślenia nie tylko okobietach, ale ocałym społeczeństwie. Wprowadzanie na łamy czasopism nowoczesnych idei oznaczało wrezultacie rozpad form dawnych iprzestarzałych.

^* Monika Kucner, Univ.-Prof. Dr. habil., Universität Łódź, Institut für Germanische Philologie, Pomorska 171/173, 90-236 Łódź. E-Mail: monika.kucner@uni.lodz.pl

© by the author, licensee University of Lodz – Lodz University Press, Lodz, Poland. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution license CC-BY-NC-ND 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/)