Collectanea Philologica, XXVII, 2024: 5–9
https://doi.org/10.18778/1733-0319.27.01
Jan Skarbek-Kazanecki *
De vigilantia, empathia et reverentia dignitatis aliorum hominum, czyli rzecz o profesor Hannie Zalewskiej-Jurze
Z pierwszego egzaminu, do jakiego przystąpiłem w ramach studiów na kierunku filologia klasyczna z kulturą śródziemnomorską, pamiętam najlepiej serdeczny śmiech. „Literatura grecka 1”, czyli eposy homeryckie. Egzamin wieńczący semestr zajęć poświęconych uważnej lekturze i ostrożnej interpretacji dwóch tradycji, o których Pani Profesor zawsze potrafiła opowiadać z pasją, zarazem z dystansem i humorem. Ja sam w tamtym okresie Iliadę i Odyseję traktowałem, mówiąc zupełnie szczerze, instrumentalnie: jako uzupełnienie do lektur starożytnych filozofów, dodatek do tekstów Platona czy Arystotelesa, który interesujący stawał się dopiero w perspektywie własnej recepcji – najlepiej recepcji w epoce klasycznej. Gdy dziś, bodaj dwanaście lat później, przypominam sobie ten ustny egzamin, oprócz horyzontu pytania – dotyczyć musiało ono realiów świata homeryckiego – wspominam ze wzruszeniem właśnie ten dobroduszny śmiech, którym Pani Profesor w serdeczny i pełen szacunku sposób powstrzymała mnie przed wygłoszeniem kolejnych uwag o Homerze u „francuskich strukturalistów”: „Panie Janie, wróćmy jednak do Homera…”.
W ciągu wieloletniej współpracy z Panią Profesor schemat zarysowany podczas naszej pierwszej rozmowy tête-à-tête kilkukrotnie się powtórzy. Znamienne, że w ciągu dwóch semestrów zajęć poświęconych greckiej literaturze epoki archaicznej mój czynnościowy i instrumentalny stosunek do liryki i eposu zastąpi najszczersza fascynacja – narastająca z każdym spotkaniem z Panią Profesor. Kiedy już jako uczestnik studiów doktoranckich poszukiwać będę innowacyjnych możliwości i perspektyw metodologicznych do interpretacji tych najstarszych greckich tradycji słownych, Profesor Zalewska-Jura, tym razem w roli opiekunki naukowej i promotorki, nierzadko będzie mnie dyscyplinować, zawracając z powrotem ku badanym tekstom: opierając się na swoim wieloletnim doświadczeniu filologicznym przypominać mi będzie, iż rewolucyjne zwroty badawcze czy najbardziej nawet nieszablonowe metody interpretacyjne nie zastąpią uważnej lektury oraz dbałości o zachowanie autentycznej wymowy tekstu.
Prof. UŁ dr hab. Hanna Zalewska-Jura urodziła się 13 kwietnia 1962 r. w Łodzi i przez całą karierę naukową pozostawała związana z tym miastem i Uniwersytetem Łódzkim. Studia magisterskie na kierunku filologia klasyczna ukończyła w 1985 r., obroniwszy rozprawę pt. Nurt moralizatorski w archaicznej liryce greckiej. Hezjod i Teognis, napisaną pod opieką prof. dr hab. Marii Komornickiej – pracę, która stanie się podstawą pierwszego artykułu Pani Profesor (pt. Nauki etyczne Hezjoda i Teognisa w świetle gnomiki archaicznej), opublikowanego już w kolejnym roku w „Menandrze”, czołowym polskim czasopiśmie filologicznym dedykowanym starożytniczkom i starożytnikom. W tym samym okresie Profesor Zalewska-Jura rozpoczęła pracę w Katedrze Filologii Klasycznej – z początku w formie stażu, następnie asystentury. Ukończywszy studia przystąpiła także do Polskiego Towarzystwa Filologicznego, w 1986 r. objęła zaś funkcję sekretarza Łódzkiego Oddziału tejże instytucji. Od tamtego czasu pozostaje jej aktywną członkinią, pełniąc w PTF najróżniejsze role (w tym wiceprzewodniczącej), uczestnicząc w spotkaniach i dyskusjach, popularyzując wiedzę o antyku.
Dzięki swojemu dorobkowi naukowemu i działalności dydaktycznej Profesor Zalewska-Jura wpisuje się w długą działalność filologii klasycznej w Uniwersytecie Łódzkim. Należy przy tym podkreślić, iż Jej poprzednicy w naszej Katedrze – profesorki i profesorzy tacy jak: Jerzy Edward Schnayder, Marian Golias, Beniamin Nadel, Stefan Oświęcimski, Bogdan Wiśniewski czy Anna M. Komornicka – w odniesieniu do studiów nad kulturą starożytną poprzeczkę „sukcesji” badawczej postawili bardzo wysoko. Co istotne, poprzeczka ta rozciąga się także poza obszar ściśle pojętej nauki. Wydaje się znamienne, że w pewnym artykule napisanym przez Panią Profesor we współpracy z prof. Jadwigą Czerwińską oraz prof. Zbigniewem Dankiem (zob. niżej bibliografię prac Autorki), poświęconym zaś trzem ostatnim z wymienionych wyżej badaczy, oś narracji koncentruje się nie na ponadprzeciętnym dorobku czy uznaniu, jakim opisywani badacze cieszyli się w środowisku naukowym, lecz na ich etycznej postawie, serdeczności czy wsparciu okazywanym innym ludziom. Jak autorki i autor pisali: „Nadal patrzymy na nich z perspektywy codziennego obcowania w okresie studiów i późniejszej pracy, dostrzegając w nich nie tylko wielkich uczonych, ale i niezwykłych, ciepłych ludzi, inspirujące i barwne osobowości, które wpływały na ukształtowanie naszego warsztatu naukowego w nie mniejszym stopniu niż na nasze postawy moralne i etykę – nie tylko zawodową.” Przytoczone słowa doskonale oddają postawę, jaka znamionuje także dorobek Hanny Zalewskiej-Jury; jednocześnie dowodzą one, iż w dorobku tym koncentruje się nie tylko wiedza czy kompetencje badawcze, lecz także odziedziczone po poprzednikach wartości.
Głęboki szacunek i poszanowanie odrębności innych, osobiste zaangażowanie, ponadto uważność i empatia, na które my wszyscy, jako uczniowie i współpracownicy Pani Profesor zawsze mogliśmy liczyć, nie wykluczają wszak profesjonalizmu, stanowczości czy konsekwencji – cech tak istotnych do sprawowania funkcji kierowniczych. W 2006 roku Pani Profesor ukończyła pracę habilitacyjną i wydała książkę pt. W rytmie sikinnis. Studium nad warstwą aluzji i podtekstów w greckim dramacie satyrowym, stanowiącą owoc wieloletnich studiów nad problematyką satyrową. Otrzymawszy w kolejnym roku tytuł profesor Uniwersytetu Łódzkiego objęła funkcję Kuratorki Zakładu Językoznawstwa i Indoeuropeistyki w naszej Katedrze. W latach 2009–2012 kierowała Katedrą Filologii Klasycznej, pozostając jednocześnie wieloletnią kierowniczką Zakładu Literatury Greckiej i Kultury Śródziemnomorskiej (przekształconego następnie w Zakład Hellenistyki i Religioznawstwa). Liczne obowiązki organizacyjne, jakie Hanna Zalewska-Jura podejmowała przez te wszystkie lata, pozostawiły trwały ślad w każdym z obszarów funkcjonowania filologii klasycznej w Uniwersytecie Łódzkim – zarazem nie odsunęły na dalszy plan działalności dydaktycznej.
Dla wielu uczniów Pani Profesor, w tym i dla mnie, jest ona przede wszystkim oddaną Nauczycielką. Takt, dystans do siebie samej, ponadto wrażliwość na wiedzę, emocje, kompetencje czy możliwości interlokutorek i interlokutorów w trakcie wspomnianych wyżej wykładów pozwalały Pani Profesor dzielić się swoją autentyczną pasją do literatury starożytnej – zarazem budować w nas przekonanie, że omawiana literatura jest nam znacznie bliższa niż epitet „klasyczna” zdawał się nam w tamtym czasie, tj. na początku naszych przygód z filologią klasyczną, sugerować; że „antyczny gigant”, na którego barkach opiera się europejska kultura współczesna, nie jest ani martwy, ani tak obcy jak niekiedy się go maluje: pozostaje w ruchu, a każda i każdy z nas ma prawo podejmować z nim dialog i przedstawiać go w sposób dla nas samych istotny. Ten sam zestaw cech, jak wierzę, pozwalał Pani Profesor unikać ponadto deprymowania nas jako pierwszorocznego audytorium: nigdy nie czuliśmy się przytłoczeni nieprzeciętną erudycją Pani Profesor, Jej skromność dopełniał zaś zestaw starannie rozwijanych, następnie przekazywanych i nam, kompetencji. Kompetencje te uwidaczniały się zwłaszcza w zderzeniu z rozległością Jej zainteresowań: oscylujących między innymi wokół problematyki moralności w tekstach literackich, translatologii i metodologii przekładu literackiego, topiki, stylistyki i hermeneutyki, recepcji antyku, historii badań literaturoznawczych. O rozległej wiedzy Pani Profesor najlepiej świadczy Jej dorobek, w którym – oprócz prac poświęconych greckim tradycjom słownym epoki archaicznej (Hezjod, Corpus Theognideum, Solon i inni), epoki klasycznej (dramat satyrowy), hellenistycznej i epoki Cesarstwa Rzymskiego (zob. obronioną w 1992 r. rozprawę doktorską zatytułowaną „Wątki i elementy mityczne w Antologii Palatyńskiej”, opublikowaną w formie książki kilka lat później, a także liczne artykuły poświęcone epigramom tej tradycji) – odnajdziemy tak rozległe chronologicznie fenomeny historyczne i literackie jak na przykład nowożytna literatura hiszpańskojęzyczna (zob. artykuł pt. the Myth of the Cyclops in Antiquity and in the Spanish Golden Age Literature z 2014) czy twórczość Kardynała Bessariona, XV-wiecznego humanisty greckiego (opublikowany w 2015 r. w „Studia Ceranea” artykuł pt. Pro Bessarione poeta, a także opieka naukowa nad dr Marcinem Cyrulskim, który w 2016 roku obronił rozprawę doktorską zatytułowaną „Myśl historiograficzna w Enkomion Trapezuntu kardynała Bessariona”).
Choć 30 września 2020 r. Profesor Hanna Zalewska-Jura odeszła na emeryturę, pozostaje aktywna zawodowo. Osoby rozpoczynające studia na kierunku filologia klasyczna mają szczęście literaturę grecką studiować pod opieką Pani Profesor – wraz z Homerem, Hezjodem i tradycjami lirycznymi epoki archaicznej, czerpiąc od naszej Nauczycielki pasję do literatury starożytnej, doświadczać także jej empatii, otwartości i serdecznego śmiechu
Wiem, że w życiu prywatnym Hanna Zalewska-Jura ogromną rolę odgrywa rodzina. Od lat buduje Ona wspaniałą relację z mężem Krzysztofem. Jest kochającą mamą Kasi, która zawsze może liczyć na jej wsparcie, babcią Antosia, a od niedawna walentynkowego wnuka Wojtka.
Z wyrazami szacunku i wdzięczności
Jan Skarbek-Kazanecki
Wybrane publikacje prof. Hanny Zalewskiej-Jury
Publikacje książkowe
(1999). Wątki i elementy mityczne w epigramach Antologii Palatyńskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
(2006). W rytmie sikinnis. Studium nad warstwą aluzji i podtekstów w greckim dramacie satyrowym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Artykuły naukowe
(1986). Nauki etyczne Hezjoda i Teognisa w świetle gnomiki archaicznej. Meander 41. 201–210.
(1990). Bóstwa miłosne w Antologii Palatyńskiej. Meander 45. 159–175.
(1995). Rola prefiguracji mitycznych w epigramach „Antologii Palatyńskiej”. Collectanea Philologica 1. 119–130.
(1995). Topika morska w metaforyce epigramów Antologii Palatyńskiej. W: J. Rostropowicz (red.). Morze w kulturze starożytnych Greków i Rzymian. Opole: Uniwersytet Opolski. 113–119.
(1997). Epigramatyczny wizerunek greckiego Hadesa. W: J. Danielewicz, K. Bartol (red.). Epigram grecki i łaciński w kulturze Europy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. 65–76.
(2002). Epigramatyczny charakter Apollina i Artemidy. Collectanea Philologica 4. 99–116.
(2003). Echa hymnów homeryckich w inwokacji I księgi „Corporis Theognidei”. Collectanea Philologica 6. 61–69.
(2003). Technika translatorska Stefanii Warszawskiej na przykładzie tłumaczenia elegii Teognisa z Megary. Collectanea Philologica 7. 29–35.
(2004). O początkach greckiego dramatu satyrowego. Collectanea Philologica 8. 21–41.
(2004). Sofoklesowa wersja mitu o Hermesie w świetle innych źródeł literackich. Collectanea Philologica 8. 59–71.
(2005). Dramat satyrowy jako instrument polityczny Pizystratydów. Collectanea Philologica 9. 113–122.
(2007). H. Zalewska-Jura, J. Czerwińska, Z. Danek. Filologia klasyczna Uniwersytetu Łódzkiego – wielcy badacze, niezapomniane osobowości. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 9. 371–378.
(2009). Jak Palladas z Homera żartował. W: S. Dereń-Głowacka, A. Kwiatkowska (red.). Humor. Teorie – Praktyka – Zastosowania. Zrozumieć humor. Nr. 2/1. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie. 179–183.
(2012). W sidłach libido. Motywy seksualne w greckim dramacie satyrowym. Collectanea Philologica 9. 15–22.
(2014). The myth of the cyclops in antiquity and in the Spanish golden age. Collectanea Philologica 17. 109–126.
(2015). Pro Bessarione poeta. Studia Ceranea 5. 357–368.
(2016). Elegie Solona. Przykład najdawniejszej publicystyki politycznej. W: A. Kłosińska-Nachin, E. Kobyłecka-Piwońska (red.). Apetyt na rzeczywistość. Między literaturą a dziennikarstwem – relacje, interakcje, perspektywy. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. 11–26.
(2017). Wyraz ἔκχυτον w epigramie IX 395 Antologii Palatyńskiej. Collectanea Philologica 20. 103–108.
(2018). Circe and Rome. The Origin of the Legend. Studia Ceranea 8. 77–87.
