Nagrobki z cmentarza żydowskiego w Brzezinach – świadectwo dziejów brzezińskich Żydów. Kilka uwag na marginesie inwentaryzacji

Magdalena Milerowska

doi:10.18778/2084-851X.08.07

Autor

Magdalena Milerowska Uniwersytet Łódzki, Instytut Historii Sztuki https://orcid.org/0000-0001-5766-0921

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.08.07

Słowa kluczowe:

Brzeziny, Żydzi, sztuka sepulkralna, cmentarze żydowskie

Abstrakt

Celem artykułu jest zaprezentowanie wstępnych wyników przeprowadzonej w latach 2013–2014 przez studentów i pracowników Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego inwentaryzacji macew z cmentarza żydowskiego w Brzezinach, zgromadzonych na tamtejszym placu muzealnym. Analizie poddany został zespół pomników składający się ze 135 płyt, a kryterium wyboru był stan ich zachowania. Co istotne, na niektórych fragmentach nagrobków, które posłużyły Niemcom za materiał do budowy mostu na rzece Mrożycy, zachowała się malatura. W toku przeprowadzonych badań wywnioskowano, że do początków XX wieku lokalne środowisko starotestamentowych było bardzo konserwatywne (świadczą o tym dekoracje i epigrafy na macewach). Spostrzeżenia te mogą być pomocne w uzupełnieniu historii i charakterystyki społeczności brzezińskich Żydów.

Bibliografia

KOŁODZIEJ 1992 – Jerzy Kołodziej, Dzieje ludności żydowskiej w Brzezinach od połowy XVI w. do połowy XX w., Brzeziny 1992, [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

KOŁODZIEJ ok. 1990a – Jerzy Kołodziej, Zarys historii Żydów i krawiectwa brzezińskiego, Brzeziny [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

KOŁODZIEJ ok. 1990b – Jerzy Kołodziej, Zagłada brzezińskiego getta, Brzeziny [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

KOŁODZIEJ ok. 1990c – Jerzy Kołodziej, Ochrona historii kultury żydowskiej na terenie Brzezin, Brzeziny [mps w zbiorach Muzeum w Brzezinach].
Google Scholar

ADAMCZEWSKI/BADZIAK/GIŻEJEWSKA/KULESZA 1997 – Marek Adamczewski, Kazimierz Badziak, Joanna Giżejewska, Michał Kulesza, Pieczęcie i herb; rozwój przestrzenny oraz zabytki architektury, sztuki i epigrafiki Brzezin, [w:] Brzeziny – dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 499–549.
Google Scholar

BERGMAN 1993 – Eleonora Bergman, Brzeziny – studium historyczno – urbanistyczne na zlecenie Konserwatora Zabytków w Skierniewicach, Warszawa 1993.
Google Scholar

BERGMAN 2007 – Eleonora Bergman, Zachowane synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku, Warszawa 2007.
Google Scholar

GADOWSKA 2014 – Irmina Gadowska, Formy i dekoracje nagrobków z cmentarzyska żydowskiego w Brzezinach, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, red. Lubomira Tyszler, Anna Marciniak-Kajzer, Marek Olędzki, Brzeziny–Łódź 2014, s. 133–150.
Google Scholar

JABŁOŃSKI 1997a – Cezary Jabłoński, Lata okupacji hitlerowskiej w Brzezinach 1939–1945, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 353–410.
Google Scholar

JABŁOŃSKI 1997b – Cezary Jabłoński, Brzeziny w okresie 1945–1995, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 411–498.
Google Scholar

JAGIEŁSKI 1995 – Jan Jagiełski, Cmentarze żydowskie w Polsce, [w:] Studia z dziejów Żydów w Polsce, t. 1, red. Zofia Borzymińska, Warszawa 1995.
Google Scholar

NOWAK/ROSIN/WIKLAK 1997 – Tadeusz Nowak, Ryszard Rosin, Henryk Wiklak, Brzeziny i okolice do schyłku XVI w., [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 25–74.
Google Scholar

ROZMUS 2005 – Dariusz Rozmus, De Judeorum arte sepulcrali. Motywy artystyczne i żydowskie w sztuce sepulkralnej, Kraków 2005.
Google Scholar

SZRAJBER 2014 – Rafał Szrajber, Synagoga w Brzezinach – wirtualna rekonstrukcja, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta i regionu, red. Lubomira Tyszler, Anna Marciniak-Kajzer, Marek Olędzki, Brzeziny–Łódź 2014, s. 115–132.
Google Scholar

TRZCIŃSKI 1989 – Andrzej Trzciński, Polichromia nagrobków na cmentarzach żydowskich w Polsce południowo-wschodniej, „Polska Sztuka Ludowa” 1989, s. 63–69.
Google Scholar

URBAN 2005 – Kazimierz Urban, Zagadnienie pożydowskich synagog i cmentarzy w Polsce w latach 1945–1956 (zarys problematyki), „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2005, nr 692, s. 39–62.
Google Scholar

URBAN 2006 – Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków 2006.
Google Scholar

WACHOWSKA 1997 – Barbara Wachowska, Brzeziny w okresie drugiej Rzeczpospolitej, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 278–352.
Google Scholar

WIŚNIEWSKI 2009 – Tomasz Wiśniewski, Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy, Białystok 2009.
Google Scholar

WOŹNIAK 1997 – Krzysztof Paweł Woźniak, Brzeziny w czasach rozbiorów, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 191–255.
Google Scholar

ŻEREK-KLESZCZ 1997 – Hanka Żerek-Kleszcz, Brzeziny w XVII i XVIII wieku, [w:] Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, red. Kazimierz Badziak, Łódź–Brzeziny 1997, s. 75–190.
Google Scholar

A.J., Z Brzezin, „Tydzień” 1889, nr 13.
Google Scholar

Gwałtowna likwidacja Brzezin, „Głos Poranny” 1935, nr 258.
Google Scholar

SPODENKIEWICZ 1995 – Paweł Spodenkiewicz, Z wędką na nagrobku, „Super Ekspres” 1995.
Google Scholar

Z Brzezin, „Izraelita” 1901, nr 32.
Google Scholar

http://www.kirkuty.xip.pl [dostęp: 10.06.2019]
Google Scholar

http://www.sztetl.org.pl/pl/article/brzeziny/12,cmentarze/7190,cmentarz-zydowski-w-brzezinach-ul-reymonta [dostęp: 10.06.2019]
Google Scholar