Polacy i Finowie pod panowaniem rosyjskim

Autor

  • Ryszard Żelichowski Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland, Institute of Political Studies

DOI:

https://doi.org/10.18778/2300-0562.08.03

Słowa kluczowe:

Cesarstwo Rosyjskie, Finlandia, Polska, porównanie ustroju politycznego

Abstrakt

Car rosyjski Aleksander I był głową Wielkiego Księstwa Finlandii, które rosyjska armia zajęła w 1809 roku w wyniku wojny rosyjsko-szwedzkiej. Ostateczny akt potwierdzający zdobycz uchwalił Kongres Wiedeński w czerwcu 1815 roku, na którym postanowiono także ustanowić Królestwo Polskie. Obok tytułu cara i Wielkiego Księcia Finlandii, Aleksander I otrzymał tytuł króla Polski. Od tego momentu, przez ponad sto lat, losy Wielkiego Księstwa Finlandii i Królestwa Polskiego splotły się pod rządami pięciu kolejnych rosyjskich carów.

Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy dwa różne sposoby na zdobycie niepodległości – romantyczny sposób polski z powstaniami narodowymi i pragmatyczny fiński, względnie lojalny wobec caratu, miały wpływ na politykę Rosji wobec obu narodów. Królestwo Polskie i Księstwo Finlandii były autonomiczne, miały charakter unii personalnej z carami rosyjskimi, kraje te posiadały własne konstytucje, parlamenty, armie, odrębne systemy monetarne oraz edukacyjne, a życie urzędowe toczyło się w języku polskim (Królestwo Polskie) i szwedzkim (w Wielkim Księstwie Finlandii). Oba kraje miały także własne uniwersytety. Dopiero po pierwszym powstaniu narodowym w Królestwie Polskim, które wybuchło w listopadzie 1830 roku, w wyniku fali represji konstytucja została zastąpiona przez tzw. Statut Organiczny, a Sejm i odrębna armia zlikwidowane. Królestwo było okupowane przez potężną armię rosyjską, a w 1833 roku wprowadzono stan wojenny. Drugie powstanie narodowe ze stycznia 1863 roku doprowadziło do kolejnej fali represji i intensywnej rusyfikacji ziem polskich. W 1867 roku Autonomia Królestwa Polskiego, jego nazwa i budżet zostały zniesione. Od 1872 roku język polski był tylko wyborem opcjonalnym.

Po 1863 roku zmieniła się także polityka władz rosyjskich w stosunku do Wielkiego Księstwa Fińskiego. Posiedzenie fińskiego parlamentu (Eduskunta) zostało zwołane po raz pierwszy w 1809 roku, nowa ustawa parlamentarna umożliwiła rozpowszechnianie języka fińskiego. Po śmiertelnym ataku na Aleksandra II w 1881 roku, jego syn Aleksander III również próbował ograniczyć autonomię Finlandii. Lata 1899–1904 nazwano pierwszym okresem rusyfikacji Finlandii („pierwszy okres ucisku”). Manifestem z czerwca 1900 r. język rosyjski został wprowadzony obowiązkowo w korespondencji urzędników z Rosją. W 1901 roku została zlikwidowana narodowa fińska armia. W Rosji był to początek procesu unifikacji imperium w jeden system kulturowy, polityczny i gospodarczy. Po krótkiej odwilży, w wyniku rewolucji w Rosji w 1905 r., w Wielkim Księstwie Fińskim nastąpił tzw. „drugi okres ucisku” i pogłębiła się polityka antyfińska. Podczas wielkiej wojny 1914–1918 Wielkie Księstwo stanęło po stronie Rosji.

Natomiast tereny byłego Królestwa Polskiego znalazły się od 1915 roku pod panowaniem niemieckim. Po wybuchu rewolucji w Rosji, fińska Eduskunta uchwaliła 6 grudnia 1917 roku deklarację niepodległości. Po krótkim okresie regencji, 19 lipca 1919 roku, Finlandia przyjęła system republikański z parlamentarną formą rządu. 11 listopada 1918 roku Niemcy poddały się na froncie zachodnim. Tego dnia Rada Regencyjna w Warszawie przekazała władzę wojskową dowódcy Legionów Polskich – Józefowi Piłsudskiemu. Chociaż Polska wciąż musiała walczyć o ostateczny kształt państwa, dzień 11 listopada 1918 roku jest uważany za pierwszy dzień odzyskania polskiej niepodległości.

Bibliografia

Aittokoski H., 2004, Finland shaken 100 years ago by murder of Governor-General Bobrikov, “Helsingin Sanomat International Edition”, 15 June 2004, http://www.hs.fi/english/article/1076153076611
Google Scholar

Anderson E., 1969, The Scandinavian Area and the Crimean War in the Baltic, “Scandinavian Studies”, 41 (3): 263–275.
Google Scholar

Ascher A., 1994, The Revolution of 1905: Russia in Disarray, Stanford University Press.
Google Scholar

Ascher A., 2002, P.A. Stolypin: The Search for Stability in Late Imperial Russia, Stanford University Press, California.
Google Scholar

Cieślak T., 1983, Historia Finlandii, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Google Scholar

Colvile R.F., 1940, The Navy and the Crimean War, “The RUSI Journal”, 85: 73–78 online.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03071844009427344

Davies N., 1996, Europe: a History, Oxford University Press.
Google Scholar

Davies N., 2005, Gods Playground: A History of Poland, Columbia University Press.
Google Scholar

Ganse A., 2007, Swedish War of Liberation, 1521–1523, World History at KMLA (Korean Minjok Leadership Academy), http://www.zum.de/whkmla/military/16cen/sweddan15211523.html
Google Scholar

Jensen R., 2018, The 1904 Assassination of Governor General Bobrikov in the Context of the Era of Anarchist Terrorism, Northwestern State University; Terrorism in Nordic Countries, “Terrorism and Political Violence”, 30 (5): 828–843.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/09546553.2018.1445821

Johnson A.S., Bickford C.A., Hudson W.W., Dole N.H., 1899, “Cyclopedic Review of Current History”, 9, Garretson, Cox & Co.
Google Scholar

Kennan G., 1981, Siberia and the Exile System, James R. Osgood, McIlvaine & Co., London.
Google Scholar

Kieniewicz S., 1967, Polish Society and the Insurrection of 1863, “Past & Present”, 37.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/past/37.1.130

Kirby D., 2006, A Concise History of Finland, Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781107280229

Kirby D., 2014, The Baltic World 1772–1993: Europe’s Northern Periphery in an Age of Change, Routledge, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315846873

Kirby D.G., 1980, Finland in the Twentieth Century: A History and an Interpretation, University of Minnesota Press.
Google Scholar

Kozelsky M., 2012, The Crimean War 1853–1856, “Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History”, 13 (4): 903–917 online.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/kri.2012.0047

Kubiak K., 2017, Finlandia biało-czerwona, “Polityka”, 49, 6–12 December 2017.
Google Scholar

Magocsi P.R., Sedlar J.W., Kann R.A., Jevich Ch., Rothschild J., 1974, A History of East Central Europe: The lands of partitioned Poland 1795–1918, University of Washington Press.
Google Scholar

Mannerheim C.G., 2017, Wspomnienia, Editions Spotkania, Warszawa.
Google Scholar

Morfill W., 1902, A history of Russia: from the Birth of Peter the Great to Nicholas I, James Pott.
Google Scholar

Ponting C., 2011, The Crimean War: The Truth Behind the Myth, Random House.
Google Scholar

Scott F.D., 1988, Sweden. The Nation’s History, Southern Illinois University Press, Carbondale and Edwardsville.
Google Scholar

Siarczyński F., 1843/1858, Obraz wieku panowania Zygmunta III. Króla Polskiego i Szwedzkiego: zawieraiący opis osób żyiących pod jego panowaniem, znamienitych przez swe czyny pokoiu i woyny, cnoty lub występki dzieła piśmienne, zasługi użyteczne i cele sztuki, t. I, Poznań (1843), ss. 337; t. II, Poznań (1858), ss. 405.
Google Scholar

Sierakowski S., 2018, Wyobrazić sobie Polskę, Rozmowa z Timothym Snyderem, amerykańskim historykiem o stuleciu polskiej niepodległości, “Polityka”, 45, 7–13 November 2018.
Google Scholar

Słownik encyklopedyczny: Historia, 1997/1998, W. Głuch (ed.), Wydawnictwo Europa, Wrocław.
Google Scholar

Szordykowska B., 2011, Historia Finlandii, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
Google Scholar

Crimean War, [in:] Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/event/Crimean-War
Google Scholar

Declaration of the Rights of the Peoples of Russia, https://www.marxists.org/history/ussr/government/1917/11/02.htm
Google Scholar

How did Sweden/Scandinavia switch to the feudal system?, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/19zdt8/how_did_swedenscandinavia_switch_to_the_feudal/
Google Scholar

http://motherearthtravel.com/history/finland/history-4.htm
Google Scholar

http://travel.yodelout.com/polish-and-russian-political-history-sigismund-iii-and-the-republic-1588-1632/
Google Scholar

http://www.europecentenary.eu/the-finns-in-the-first-world-war/
Google Scholar

http://www.unofficialroyalty.com/march-13-1881-assassination-of-tsar-alexander-ii-of-russia/
Google Scholar

http://www.zum.de/whkmla/military/16cen/sweddan15211523.html
Google Scholar

https://alphahistory.com/russianrevolution/reform-and-reaction-in-russia/
Google Scholar

https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/decree_on_peace
Google Scholar

https://en.wikipedia.org/wiki/Arseny_Zakrevsky
Google Scholar

https://finland.fi/life-society/main-outlines-of-finnish-history/
Google Scholar

https://forum.paradoxplaza.com/forum/index.php?threads/what-was-the-reason-for-russification-of-finland.783856/
Google Scholar

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9f/Finlandduchy.jpg
Google Scholar

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/KingdomofPoland1815.jpg
Google Scholar

https://www.bl.uk/people/nicholas-ii-of-russia
Google Scholar

https://www.britannica.com/biography/Alexander-III-emperor-of-Russia
Google Scholar

https://www.britannica.com/event/January-Insurrection
Google Scholar

https://www.britannica.com/event/World-War-I
Google Scholar

https://www.deviantart.com/spiritswriter123/art/The-Good-Tsar-561246337
Google Scholar

https://www.helsinki.fi/en/helsinki-university-museum/about-us/history-of-the-university
Google Scholar

https://www.quora.com/Why-is-the-quote-The-War-to-End-All-Wars-ironic
Google Scholar

People, Nicholas II of Russia, https://www.bl.uk/people/nicholas-ii-of-russia
Google Scholar

The Continental System and the blockade 1807–1811, https://www.britannica.com/event/Napoleonic-Wars/The-Continental-System-and-the-blockade-1807-11
Google Scholar

The Final War, The Swedish-Russian War of 1808–1809, http://www.multi.fi/~goranfri/index.html
Google Scholar

The Finns in the First World War, http://www.europecentenary.eu/the-finns-in-the-first-world-war/
Google Scholar

The May Laws, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/1132-alexander-iii-alexandrovich-emperor-of-russia
Google Scholar

The Rise of Nationalism in Finland, http://countrystudies.us/finland/11.htm
Google Scholar

The Russian Empire, http://countrystudies.us/finland/13.htm
Google Scholar

The Russian Grand Duchy of Finland, http://countrystudies.us/finland/10.htm
Google Scholar

Opublikowane

2019-12-30

Jak cytować

Żelichowski, R. (2019). Polacy i Finowie pod panowaniem rosyjskim. Studia Z Geografii Politycznej I Historycznej, 8, 47–76. https://doi.org/10.18778/2300-0562.08.03