Wpływ terenów poeksploatacyjnych na rozwój przestrzenny i zagospodarowanie miasta na przykładzie Łodzi

Elżbieta Kobojek

doi:10.18778/1733-3180.32.05

Autor

Elżbieta Kobojek Uniwersytet Łódzki, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź https://orcid.org/0000-0002-9004-2241

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-3180.32.05

Słowa kluczowe:

tereny poeksploatacyjne, rozwój przestrzenny, zagospodarowanie, Łódź

Abstrakt

Wzrost liczby ludności i rozwój miast związany był z wykorzystaniem różnorodnych materiałów budowlanych. Rodzaj materiału zależał głównie od miejscowej bazy surowcowej, dlatego wiele wyrobisk powstało w najbliższym sąsiedztwie miasta. Rozwój przestrzenny miast spowodował z czasem włączanie w ich granice terenów poeksploatacyjnych. Obszary te miały duży wpływ także na kierunki zagospodarowania. Celem artykułu jest analiza terenów poeksploatacyjnych położonych w obecnych granicach Łodzi, ocena ich wpływu na rozwój przestrzenny miasta oraz współczesne użytkowanie gruntów. Prężny rozwój przemysłu włókienniczego w XIX w. spowodował wzrost liczby mieszkańców ze 190 osób w 1793 r. do 600 tys. w 1914 r, czyli ponad trzy tysiące razy w ciągu wieku. Rozwój ten wiązał się z ogromnym zapotrzebowaniem na materiały budowlane. Przez 100 lat (od połowy XIX do połowy XX w.) dominowała zabudowa z cegły wypalanej z gliny zwałowej powszechnie występującej na powierzchni. Dlatego na obrzeżach miasta powstały cegielnie i towarzyszące im rozległe wyrobiska. Szczególnie duży wpływ na rozwój strefy zurbanizowanej miały wyrobiska w pasie między granicami miasta z 1840 i 1915 roku. Glinianki, czyli zagłębienia wypełnione wodą, utrudniały zagospodarowanie i planowy rozwój przestrzenny miasta, czyli były lokalnymi barierami. Intensywna zabudowa powstała wzdłuż dróg przebiegających pomiędzy wyrobiskami. To tereny poeksploatacyjne były przyczyną chaosu urbanistycznego (często opisywanego w literaturze) w zasięgu strefy przyłączonej do Łodzi na początku XX w. Jeszcze w latach 50. XX w. zabudowa omijała licznie zachowane glinianki. Dopiero w drugiej połowie XX w. podejmowane były decyzje dotyczące sposobu ich użytkowania. Ogólnie można zauważyć, że w strefie miejskiej Łodzi położonej między granicami z 1840 i 1915 roku występuje dużo terenów zieleni, które przeplatają się z terenami mieszkaniowymi lub przemysłowo-magazynowymi.

W drugiej połowie XX w. wznoszono wieżowce z tzw. wielkiej płyty, do produkcji której wykorzystywano duże ilości piasku. Także ten surowiec był eksploatowany w granicach miasta, ale piaskownie zlokalizowane były w przewadze w strefie peryferycznej. Obszary poeksploatacyjne zajęte są głównie przez tereny zieleni, pola i nieużytki.

Ogólnie można stwierdzić, że dawnym terenom poeksploatacyjnym (zdegradowanym) położonym w granicach miasta nadano nową wartość i zyskały one nowe funkcje, w tym szczególnie ważne ze względu na warunki życia mieszkańców, czyli tereny zieleni i rekreacyjno-wypoczynkowe. Tereny te są ważne dla przyrodniczego systemu miasta, szczególnie w warunkach zmian klimatu.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Atlas miasta Łodzi, 2002, Liszewski S. (red.), Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Google Scholar

Bald W., Jastrzębska E., 1984, Planowanie przestrzenne w PRL, „Miscellanea Łódzkie”, 1: 136–159.
Google Scholar

Brueckner J.K., 2000, Urban sprawl: diagnosis and remedies, „International Regional Science Review”, 23(2): 160–171. https://doi.org/10.1177/016001700761012710
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/016001700761012710

Conzen M.R.G., 1960, Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis. Transactions and Papers of Institute of British Geographers, 27. https://doi.org/10.2307/621094
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/621094

Craig J.R., Vaughan D.J., Skinner, B.J., 2003, Zasoby Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Czarnecki W., 1964, Planowanie miast i osiedli, tom VI, Region miasta, PWN, Warszawa–Poznań.
Google Scholar

Drzewiecki B., Pękacka-Falkowska K., 2012, Historia Parku Miejskiego w Toruniu (1817/1818–1939), Biblioteka Towarzystwa Miasta Torunia, Toruń.
Google Scholar

Fabiańska P., 2004, Problematyka terenów poeksploatacyjnych na obszarach miejskich i podmiejskich, [w:] J. Słodczyk (red.), Przemiany struktury przestrzennej miast w sferze funkcjonalnej i społecznej, Uniwersytet Opolski, Opole: 165–181.
Google Scholar

Flatt O., 1853, Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym, Drukarnia Gazety Codziennej, Warszawa.
Google Scholar

Ginsbert A., 1962, Łódź, studium monograficzne, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Google Scholar

Górska-Zabielska M., Zabielski R., 2016, O możliwości rozwoju geoturystyki w Pruszkowie i okolicy, „Turystyka i Rekreacja – Studia i Prace”, 18: 27–39.
Google Scholar

Halicz A., 1988, Kultura fizyczna, [w:] B. Baranowski, J. Fijałek (red.), Łódź. Dzieje miasta, tom I, PWN, Warszawa–Łódź: 617–624.
Google Scholar

Jaskulski M., 1995, Stare fabryki Łodzi, Towarzystwo Przyjaciół nad Zabytkami, Oddział w Łodzi, ZORA. Łódź.
Google Scholar

Kobojek E., 2013, Environmental determinants of development and physiography of Łódź, [w:] M. Habrel, E. Kobojek (red.), Lviv and Łódź at the turn of 20th century, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 111–132.
Google Scholar

Koter M., 1988, Rozwój przestrzenny i zabudowa miasta, [w:] B. Baranowski, J. Fijałek, (red.), Łódź. Dzieje miasta, tom I, PWN, Warszawa–Łódź: 148–191.
Google Scholar

Kurowski J.K., Witosławski P., (red.), 2009, Zielone skarby Łodzi – relikty maturalnej przyrody miasta, Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar

Lamprecht M., 2020, Integracja centralnej części terytorium Łodzi w świetle analizy konfiguracyjnej, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 9–10: 123–143.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-630-2.06

Lawton R., 1972, An age of great cities, „Town Planning Review”, 43(3): 199–224.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3828/tpr.43.3.a6u79572847kv413

Lenartowski J., 1849, Rys ręczny miasta fabrycznego Łodzi, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 68–69.
Google Scholar

Lorek D., 2007, Stan i zachowanie zielenie miejskiej w zachodnim klinie Poznania jako podstawa wytyczenia szlaku turystycznego, „Badania Fizjograficzne na Polską zachodnią”, Seria A, Geografia Fizyczna, 58: 31–46.
Google Scholar

Łapińska H., 2011, Możliwości i kierunki przekształceń terenów poeksploatacyjnych – architektoniczno-urbanistyczny aspekt, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 29: 67–75.
Google Scholar

Łódź plan miasta 1:21 000, 2016, Demart.
Google Scholar

Majewski J., 1864, Plan miasta Łodzi, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 82–83.
Google Scholar

Majgier L., Badera, J., Rahmonov O., 2010, Kamieniołomy w województwie śląskim jako obiekty turystyczno-rekreacyjne terenów uprzemysłowionych, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 27: 267–275.
Google Scholar

Mapy Taktyczne Polski, 1:100 000, arkusz Łódź, 1937, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa.
Google Scholar

Mapy Taktyczne Polski, 1:100 000, arkusz Pabianice, 1937, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa.
Google Scholar

Nita J., Myga-Piątek U., 2006, Krajobrazowe kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych, „Przegląd Geologiczny”, 54(3): 256–262.
Google Scholar

Nita J., Nita M., 2015, Walory geologiczne i geoturystyczne Myszkowa, „Acta Geographica Silesiana”, 20: 23–37.
Google Scholar

Ogólny plan zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi; plan kierunkowy na rok 1980, 1961, Archiwum Urzędu Miast Łodzi.
Google Scholar

Paulo A., 2008, Przyrodnicze ograniczenia wyboru kierunku zagospodarowania terenów pogórniczych, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 24(2/3): 9–40.
Google Scholar

Pietrzyk-Sokulska E., 1999, Kryteria, możliwości i przykłady zagospodarowania wyrobisk poeksploatacyjnych, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 15(4): 71–89.
Google Scholar

Plan der Stadt Lodz, 1915, Oddział Pomiarów Polowych Dowództwa 9 Armii, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 160–161.
Google Scholar

Puś W., 1987, Dzieje Łodzi przemysłowej, Muzeum Historii Miasta Łodzi. Łódź.
Google Scholar

Romer E., Jurczyński J., 1923, Plan Łodzi w skali 1:30 000, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 184–185.
Google Scholar

Różycki F., Kluczyński S., 1966, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Łódź Zachód (M 34 – 3 D) w skali 1:50 000, Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi. (2018). Uchwała Nr LXIX/1753/18 Rady Miejskiej w Łodzi.
Google Scholar

Szmytkie R., 2020, Rozrost terytorialny dużych miast w Polsce, „Przegląd Geograficzny”, 92(4): 499–520, https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.4.3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.4.3

Viebig F., 1823, Plan sytuacyjny uregulowanych ogrodów sukienniczych Mieście Łodzi. Litograficzna kopia z 1931, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 36–37.
Google Scholar

Whitehand J.W., 1988, Urban fringe belts: development of an idea, „Planning Perspectives”, 3(1): 47–58. https://doi.org/10.1080/02665438808725651
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/02665438808725651

Wiśniewski M., 2012, Wpływ planowania przestrzennego na rozwój strefy zurbanizowanej Łodzi w okresie powojennych, Monografie Politechniki Łódzkiej, Łódź.
Google Scholar