Przegląd Socjologii Jakościowej

Kształtowanie się podmiotowości i biografii jednostek w obliczu przemian neonowoczesnego społeczeństwa. Wprowadzenie

Kamila Biały, Piotr F. Piasek, Paweł Pieniążek — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

Niniejszy tekst stanowi wstęp do innych artykułów zamieszczonych w tym numerze, przygotowanych w celu prezentacji części metodologicznej i historyczno-teoretycznej wyników grantu badawczego. Nasze badania miały na celu eksplorację współczesnych przemian podmiotowości, a także tego, jak podmiotowość naszych rozmówców wyłania się podczas wywiadów narracyjnych. W pierwszej części artykułu zarysowano przesłanki przeprowadzonego badania. W dalszej części zaprezentowano krótki wywód omawiający kategorię „projektowości” w kontekście przemian zachodzących w społeczeństwie (po)nowoczesnym. Na koniec krótko odniesiono się do zagadnień metodologicznych, które są opisane znacznie szerzej w pozostałych tekstach prezentowanego numeru.

O wyłanianiu się tego, co społeczne. Niedychotomiczne podejście do jakościowej analizy danych

Kamila Biały, Piotr F. Piasek — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

W ramach projektu badawczego „Kształtowanie się podmiotowości i biografii jednostek w obliczu przemian neonowoczesnego społeczeństwa” dane badawcze zbierano za pomocą wywiadu narracyjnego o teraźniejszości/życiu obecnym. W artykule zaproponowano niedychotomiczny sposób analizy tak zebranego materiału jakościowego. Inspiracją do stworzenia prezentowanej analityki jest epistemologiczne stanowisko psychoterapii Gestalt i fenomenologii (Merleau-Ponty i Waldenfels). Wywiady narracyjne miały posłużyć teoretyzowaniu (o) podmiotowości w biografiach współczesnych Polaków, ale analiza danych koncentruje się nie tyle na podmiotowość jako „podstawowej sprawczości”, czyli tej, która zapewnia możliwość działania, interagowania czy reflektowania na swój temat, ile na podmiotowości jako pewnym aspekcie, który wyłania się dopiero w długim procesie narracji i interakcji.

O wyłanianiu się tego, co społeczne. Niedychotomiczne podejście do projektowania narzędzia zbierania danych jakościowych

Kamila Biały, Piotr F. Piasek — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

Narracyjny wywiad biograficzny jest narzędziem badawczym, które z powodzeniem wykorzystuje się do badania reprodukcji całościowych konstelacji życia społecznego występujących w życiu jednostki. Ta propozycja metodologiczna oraz problematyka reprodukcji opierają się na epistemologii dychotomicznej. W prezentowanym artykule przeanalizowano zagadnienie reprodukcji w ujęciu Fritza Schützego. Następnie opisano propozycję alternatywnego wywiadu narracyjnego – wywiadu o teraźniejszości, opartego na niedychotomicznej epistemologii. Zdaniem autorów z tej perspektywy zupełnie inaczej można podjeść do kwestii reprodukcji i, co ważniejsze, wprowadzić w obszar socjologii problematykę wyłaniania się. Aby zilustrować tę niedychotomiczną logikę, posłużono się materiałem z wywiadu pochodzącego z szerszej kolekcji danych badawczych.

Projektowość późnonowoczesna a egzystencjalizm

Paweł Pieniążek — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

Artykuł podejmuje kwestię związków między egzystencjalizmem a późnonowoczesną projektowością, rozumianą w kategoriach pracy projektowej i projektowości biograficznej. Czyni to w perspektywie przemian podmiotowości w nowoczesności i późnej nowoczesności, a więc w perspektywie procesów indywidualizacji, by odpowiedzieć na pytanie o przynależność egzystencjalizmu do którejś z tych formacji społeczno-kulturowych. W tym celu poddano analizie kilka centralnych kategorii egzystencjalizmu, jak projekt, lęk/trwoga i czasowość. Analiza ta prowadzi do wniosku, że istnieje ścisła współprzynależność strukturalna między egzystencjalizmem a społeczno-kulturowymi strukturami nowoczesności, jak również, że egzystencjalizm zawiera, w przeciwieństwie do późnonowoczesnej projektowości, pewien potencjał emancypacyjny związany z jego alienacyjnym statusem w nowoczesności.

Indywidualizacja ponowoczesna w świetle teorii krytycznej (szkoła frankfurcka). Esej

Paweł Pieniążek — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

Artykuł opisuje dialektykę procesu indywidualizacji w nowoczesności i późnej nowoczesności w perspektywie teorii krytycznej, zwłaszcza jej postaci klasycznej (szkoła frankfurcka). Dialektyka ta polega na przekształceniu indywidualizacji jako nośnika emancypacji w indywidualizację rozumianą nie tylko jako ideologia, ale przede wszystkim jako siła produktywna kapitalizmu neoliberalnego, zasada jego funkcjonowania. Artykuł omawia społeczne i kulturowe determinanty tego przekształcenia, a następnie sposób, w jaki późnonowoczesny indywidualizm pod postacią samorealizacji zostaje sfunkcjonalizowany przez rynek i podporządkowany wymogom zysku i wydajności w poszczególnych obszarach życia (ekonomia i społeczeństwo) w świecie neoliberalnym. Artykuł odwołuje się do metodologii socjologii jakościowej.

Autonomiczna czy kontrolowana? O motywacji pracowników platformowych w systemie pracy na żądanie w Polsce

Dominika Polkowska — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

Praca za pośrednictwem platform na żądanie obok cech pozytywnych, do których zaliczają się np. elastyczność czasu pracy czy łatwość wejścia i wyjścia, wykazuje również cechy negatywne: wysoki poziom niepewności zatrudnienia, niskie i niepewne zarobki czy wpływ algorytmów, których zasad funkcjonowania nie znamy. Mimo tego coraz więcej osób podejmuje takie zajęcie. Wykorzystując teorię autodeterminacji Deciego i Ryana, artykuł odpowiada na pytanie, jakie rodzaje motywacji – motywacja autonomiczna czy kontrolowana – wyjaśniają podejmowanie pracy platformowej typu offline. Badania przeprowadzone wśród kurierów i kierowców pracujących za pośrednictwem aplikacji w Polsce pokazują, że w tym przypadku mamy do czynienia z obydwoma rodzajami motywacji. Jednak motywacja autonomiczna przeważa nad kontrolowaną, czego przejawem jest zaspokajanie potrzeb autonomii, kompetencji oraz więzi z innymi poprzez wykonywanie pracy platformowej.

Strategie (de)legitymizacyjne kandydatów w wyborach na prezydenta Rzeszowa w 2021 roku. Analiza korpusowa wpisów na Twitterze

Marcin Kosman — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

W artykule zrekonstruowano oraz poddano analizie dyskursy kandydatów ubiegających się o stanowisko prezydenta Rzeszowa w 2021 roku. Materiałem badawczym były wpisy na kontach na Twitterze (obecnie serwis funkcjonuje pod nazwą X) Konrada Fijołka, Marcina Warchoła, Ewy Leniart i Grzegorza Brauna w okresie kampanii wyborczej. W celu precyzyjnego zobrazowania dyskursów polityków w opracowaniu posłużono się metodami lingwistyki korpusowej, które umożliwiają przeprowadzenie analizy na poziomie ilościowym. Wykazano, iż kandydaci skupili się przede wszystkim na pozytywnej autoprezentacji oraz podkreślaniu swoich związków z miastem. Można jednak dostrzec pewne cechy charakterystyczne dyskursów poszczególnych polityków: Marcin Warchoł dokonywał autoprezentacji jako polityk popierany przez mieszkańców miasta i prezydenta Tadeusza Ferenca, Konrad Fijołek podkreślał wsparcie elit politycznych i medialnych, natomiast dyskurs Grzegorza Brauna w największym stopniu odróżniał się od pozostałych kandydatów (jako najbardziej radykalny). W artykule pokazano, w jaki sposób metody lingwistyki korpusowej mogą stanowić uzupełnienie badań dyskursu medialnego czy politycznego.

Torty z piasku, parafinowe kremy i owoce z plastiku – czyli futuryzm w dyskursie polskiej prasy kobiecej z lat 1970–1979

Anna Węgiel — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100

Celem artykułu jest zaprezentowanie futuryzmu jako ideologii kryjącej się w dyskursie porad żywieniowych publikowanych na łamach polskiej prasy kobiecej w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Futuryzm jest jedną z cech ideologii tzw. wysokiego modernizmu, a jego najbardziej charakterystyczne przejawy to: umiłowanie przyszłości wraz ze snuciem utopijnych wizji o jej kształcie, chęć podboju technologicznego świata natury, a także historycyzm – wiara w liniowy rozwój ludzkości, który zmierza do „nowoczesności”. Badanie empiryczne polegało na odnalezieniu cech futuryzmu w tekstach porad żywieniowych z dwóch najpopularniejszych polskich czasopism lat siedemdziesiątych: „Przyjaciółki” oraz „Kobiety i Życia”. Wybraną metodą była zorientowana socjologicznie analiza dyskursu. Analiza zgromadzonego materiału pozwala twierdzić, że futuryzm był istotnym czynnikiem ideologicznym kształtującym porady żywieniowe publikowane na łamach prasy w PRL w tym okresie. Obserwacja ta rzuca nowe światło na kulturę kulinarną PRL i otwiera nowe możliwości interpretacyjne.

Recenzja książki. Maciej Frąckowiak (2022), Obrazy, co mogą. Studium przeobrażania świata przez fotografię, Kraków: Wydawnictwo Universitas

Kalina Kukiełko — Thu, 14 Mar 2024 00:00:00 +0100