Czym jest psyche podwładnych dla jej znawców? Benjamin Lee Whorf, pojęcie sposobu rozpatrywania i problem uprzedmiotowienia

Jerzy Stachowiak

doi:10.18778/1733-8069.16.4.02

Autor

Jerzy Stachowiak Zakład Badań Komunikacji, Społecznej Instytut Socjologii, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43 https://orcid.org/0000-0002-7727-1082

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.16.4.02

Słowa kluczowe:

dyskurs, uprzedmiotowienie, Benjamin Lee Whorf, psychologia, kapitalizm

Abstrakt

W niniejszym artykule przedstawiona zostaje propozycja wykorzystania w badaniach nad dyskursem niektórych idei Benjamina Lee Whorfa. Whorf na ogół nie inspiruje analityków dyskursu, a jednak obecna w jego dorobku problematyka tak zwanej segmentacji doświadczenia mogłaby się przyczynić do tematyzacji ważnych zjawisk współczesnej kultury. Przy czym pojęcie segmentacji nie może być w prosty sposób zapożyczone z etnolingwistyki Whorfa. Musi ono zostać istotnie przetworzone na użytek badań nad dyskursem. W wyniku próby takiego przetworzenia zaproponowane zostaje pojęcie „sposobu rozpatrywania”. Następnie przedstawiony zostaje przykład analizy tekstu. Ma on naprowadzić na sens i możliwości empirycznego zastosowania pojęcia „sposobu rozpatrywania”. Podstawą analizy jest fragment tekstu doradczego z zakresu psychologii pracy. Artykuł kończy się uwagami dotyczącymi procesu cywilizowania uprzedmiotowienia, zwłaszcza związków miedzy sposobem rozpatrywania psyche podwładnych a makrospołecznymi przemianami dyskursu publicznego.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jerzy Stachowiak - Zakład Badań Komunikacji, Społecznej Instytut Socjologii, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43

Jerzy Stachowiak, socjolog, adiunkt w Zakładzie Badań Komunikacji Społecznej Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Główne zainteresowania badawcze: teoria społeczna, analiza dyskursu publicznego, społeczeństwo i gospodarka wiedzy. Publikował m.in. w „Studiach Socjologicznych”, „Przeglądzie Socjologicznym”, „Societas/Communitas”.

Bibliografia

Alvesson Mats (2013) The Triumph of Emptiness. Consumption, Higher Education, and Work Organization. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780199660940.001.0001

Bartmiński Jerzy (2012) Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Bauer Nancy (2011) Beauvoir on the Allure of Self-Objectification [w:] Charlotte Witt, ed., Feminist Metaphysics. Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V., s. 117–129.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-481-3783-1_8

Bobrowska-Budny Iwona (2019) Każdy ma talent. Dlaczego warto tworzyć kulturę organizacyjną sprzyjającą rozwojowi talentów wszystkich pracowników, a nie tylko wybranych? „Personel i Zarządzanie”, nr 8, wydanie specjalne: Programy rozwojowe dla firm, s. 24–29.
Google Scholar

Bogołębski Tomasz (2014) Coaching w optyce rządomyślności – próba krytycznej analizy zjawiska [w:] Marek Czyżewski i in., red., Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO, s. 173–196.
Google Scholar

Boltanski Luc, Chiapello Ève (2012) Le nouvel esprit du capitalisme. Paris: Gallimard.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/books.septentrion.6581

Burr Vivien (1995) An Introduction to Social Constructionism. London and New York: Routledge.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203299968

Chatterjee Ranjit (1985) Reading Whorf Through Wittgenstein. A Solution to the Linguistic Relativity Problem. „Lingua”, vol. 67, s. 37–63.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0024-3841(85)90012-9

Coupland Nikolas, Sarangi Srikant, Candlin Christopher N., eds. (2001) Sociolinguistics and Social Theory. Essex: Pearson Education Limited.
Google Scholar

Czyżewski Marek (2008) Elementy i całości. O niektórych dylematach analizy dyskursu [w:] Anna Horolets, red., Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 19–29.
Google Scholar

Czyżewski Marek, Marynowicz-Hetka Ewa, Woroniecka Grażyna (2013) Pedagogizacja życia społecznego. „Societas/Communitas” nr 2/16.
Google Scholar

Czyżewski Marek i in., red. (2014) Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Google Scholar

Czyżewski Marek i in., red. (2017) Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Google Scholar

Edwards Derek (1997) Discourse and Cognition. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
Google Scholar

Edwards Derek (2012) Discursive and scientific psychology. „British Journal of Social Psychology”, no. 51, s. 425–435.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.2044-8309.2012.02103.x

Everett Daniel (2013) Linguistic Relativity. Evidence Across Languages and Cognitive Domains. Berlin, Boston: Walter de Gruyter.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783110308143

Fowler Roger (1991) Language in the News. Discourse and Ideology in the Press. London: Routledge.
Google Scholar

Fowler Roger i in. (1979) Language and Control. London: Routledge & Kegan Paul.
Google Scholar

Garfinkel Harold (2007) Studia z etnometodologii. Przełożyła Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Głaz Adam, Danaher David, Łozowski Przemysław (2013) The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture. London: Versita.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/9788376560748

Godlewski Grzegorz i in. (2001) Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Gołacka Kamila (2012) Krystalografia Diamentów. Jak dobrać ludzi do programu rozwoju talentów? „Personel i Zarządzanie”, nr 11/272, s. 84–87.
Google Scholar

González Rey Fernando (2018) Subjectivity and discourse: Complementary topics for a critical psychology. „Culture & Psychology”, vol. 25/2, s. 178–194.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1354067X18754338

Grzegorczykowa Renata, Pajdzińska Anna, red. (1996) Językowa kategoryzacja świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Gumperz John, Levinson Stephen, red. (1996) Rethinking linguistic relativity. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Handke Kwiryna (2008) Socjologia języka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Harré Rom, Gillett Grant (1994) The Discursive Mind. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage Publications.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781452243788

Haslam Nick i in. (2008) Attributing and denying humanness to others. „European Review of Social Psychology”, no. 19, s. 55–85.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/10463280801981645

Holstein James A., Miller Gale (1993) Reconsidering social constructionnism. Debates in social problems theory. New Brunswick, London: Aldine Transaction.
Google Scholar

Hołówka Teresa (1986) Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Hughes Everett (1993) The sociological eye. Selected Papers. New Brunswick, London: Transaction Publishers.
Google Scholar

Kądzielski-Zysk Piotr (2016) Zarządzanie przez docenianie czyli nowa koncepcja motywowania a mentalność pracowników. „Personel i Zarządzanie”, nr 5(314), s. 57–61.
Google Scholar

Kempny Marian, Nowicka Ewa (2004) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kempny Marian, Nowicka Ewa (2006) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kienpointner Manfred (1996) Whorf and Wittgenstein. Language, World View and Argumentation. „Argumentation”, vol. 10, s. 475–494.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF00142980

Köhler Wolfgang (1929) Gestalt Psychology. New York: Liveright.
Google Scholar

Lakoff George (2011) Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Leach Edmund (1989) Anthropological Aspects of Language: Animal Categories and Verbal Abuse. „Anthrozoös” vol. 2/3, s. 151–165.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2752/089279389787058055

Leach Edmund (2010) Symboliczne uporządkowanie świata tworzonego przez człowieka: granice w społecznej przestrzeni i czasie [w:] Edmund Leach, Kultura i komunikowanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 780–787.
Google Scholar

Lee Penny (1996) The Whorf Theory Complex: A Critical Reconstruction. Amsterdam: John Benjamins.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1075/sihols.81

Levinson Stephen C. (2012) Foreword [w:] John B. Carroll, Stephen C. Levinson, Penny Lee, eds., Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf (Second Edition). Cambridge: The MIT Press, s. vii–xxiv.
Google Scholar

Liberman Anatoly (1990) Reactions to Edmund Leach’s “Anthropological Aspects of Language” and John Halverson’s “Animal Categories and Terms of Abuse”. „Anthrozoös”, vol. 3:4, s. 214–226.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2752/089279390787057441

Lucy John (1992) Language Diversity and Thought. A Reformulation of the Linguistic Relativity Hypothesis. New York, Melbourne: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511620843

Markiewka Tomasz Szymon (2017) Język neoliberalizmu. Filozofia, polityka i media. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Marody Mirosława (1987) Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Matysek-Imielińska Magdalena (2016) Od klasy robotniczej do klasy kreatywnej. Narracje o sukcesie i niespełnieniu [w:] Wojciech Józef Burszta, Piotr Jezierski, Michał Rauszer, red., Zwodnicze imaginarium. Antropologia neoliberalizmu. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 421–450.
Google Scholar

Mokrzan Michał (2019) Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Musílek Karel (2015) Nurturing the Worker’s Self: The Ethic of Authenticity in The Discourse of Professional Self-Development [w:] Marjan Ivković, Gazela Pudar Draško, Srđan Prodanović, eds., Engaging Foucault. Belgrade: Institute for Philosophy and Social Theory, s. 22–36.
Google Scholar

Nowicka Ewa, Głowacka-Grajper Małgorzata (2009) Świat człowieka – Świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Nussbaum Martha C (1995) Objectification. „Philosophy and Public Affairs”, vol. 24/4, s. 249–279.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1088-4963.1995.tb00032.x

Ostrowicka Helena (2019) Regulating Social Life. Discourses on the Youth and the Dispositif of Age. London, New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-16888-9

Petersen Bendix, Millei Zsuzsa, eds. (2016) Interrupting the Psy-Disciplines in Education. London, New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/978-1-137-51305-2_1

Pinker Steven (2008) The Stuff of Thought: Language as a Window into Human Nature. New York: Penguin Books.
Google Scholar

Piotrowski Andrzej, Ziółkowski Marek (1976) Zróżnicowanie językowe a struktura społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

PiZ (2020) O magazynie [dostęp 1 marca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: https://personel.infor.pl/index.php?act=o_magazynie
Google Scholar

Pollner Melvin (1974) Mundane Reasoning. „Philosophy of the Social Sciences”, vol. 4, s. 35–54.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/004839317400400103

Pollner Melvin (1987) Mundane Reason. Reality in everyday and sociological discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Potter Jonathan, Wetherell Margaret (1987) Discourse and social psychology. Beyond attitudes and behariour. London, New Delhi: Sage Publications.
Google Scholar

Rose Nikolas (1999) Governing the Soul. The Shaping of the Private Self. London, New York: Free Association Books.
Google Scholar

Schegloff Emanuel A. (1991) Reflections on Talk and Social Structure [w:] Deirdre Boden, Don H. Zimmerman, eds., Talk and Social Structure. Studies in Ethnomethodology and Conversation Analysis. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, s. 44–70.
Google Scholar

Spector Malcolm, Kitsuse John I. (1987) Constructing social problems. New York: Aldine de Gruyter.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2014) O koncepcji nowego ducha kapitalizmu w ujęciu Luca Boltanskiego i Ève Chiapello. „Przegląd Socjologiczny”, nr 63/4, s. 9–43.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2017) Analiza porządków uzasadniania. Studium nowego ducha kapitalizmu [w:] Czyżewski Marek, Otrocki Michał, Piekot Tomasz, Stachowiak Jerzy, red., Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO, s. 373–402.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (2019) Zarządcy o dyskursie zarządczym. Badania nad regułami krytyki eksperckich wzorców komunikowania publicznego. „Przegląd Socjologiczny”, nr 68(3), s. 95–122.
Google Scholar

Stachowiak Jerzy (w druku) Czynnik ludzki. O cywilizowaniu uprzedmiotowienia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Google Scholar

Sułkowski Łukasz, Zawadzki Michał, red. (2014) Krytyczny nurt zarządzania. Warszawa: Difin.
Google Scholar

Sweeney John Marcus (2009) I’d Rather Be Dead Than Be a Girl: Implications of Whitehead, Whorf, and Piaget for Inclusive Language in Religious Education. Lanham: University Press of America.
Google Scholar

Szarecki Artur (2017) Kapitalizm somatyczny. Ciało i władza w kulturze korporacyjnej. Warszawa: Wydawnictwa Drugie.
Google Scholar

Tabakowska Elżbieta, red. (2001) Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Taylor Fryderyk (1923) Zasady organizacji naukowej zakładów przemysłowych. Warszawa: Wydawnictwo „Ligi Pracy”.
Google Scholar

Twardo Stefan (1928) Wyścig pracy w dziedzinie administracji państwowej. „Przegląd Organizacji”, nr 8, s. 217–221.
Google Scholar

Warszycka Elżbieta (2013) Niewidoczny potencjał. Jak zdefiniować i zidentyfikować talenty w firmie? „Personel i Zarządzanie” nr 5(278), s, 42–45.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982a) Technika psychologii postaci w założeniach szawni [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 216–234.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982b) Język, umysł i rzeczywistości [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 332–362.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982c) Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 181–215.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee (1982d) Model »universum« Indian [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 98–107.
Google Scholar

Whorf Benjamin Lee, Trager George Leonard (2012) Appendix: The “Yale Report”: Report on Linguistic Research in the Department of Anthropology of Yale University for the Term September 1937 – June 1938 [w:] John B. Carroll, Stephen C. Levinson, Penny Lee, red., Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf (Second Edition). Cambridge: The MIT Press, s. 345–376.
Google Scholar

Wiggins Sally (2017) Discursive Psychology. Theory, Method and Applications. London: Sage.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4135/9781473983335