O funkcjonalności wiedzy o języku w szkole (na tle tradycji dydaktycznej)

Helena Synowiec

doi:10.18778/1505-9057.56.03

Autor

Helena Synowiec Prof. dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Filologiczny, Katedra Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej, pl. Sejmu Śl. 1, 43-032 Katowice https://orcid.org/0000-0002-7220-4673

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.56.03

Słowa kluczowe:

funkcjonalny, funkcjonalność, wiedza o języku, kształcenie językowe, dydaktyka nauki o języku

Abstrakt

W artykule przypominam tradycje funkcjonalnego uczenia o języku w polskiej szkole, przywołując publikacje Zenona Klemensiewicza z lat międzywojennych oraz prace dydaktyków i językoznawców następnych pokoleń. Sygnalizuję przeobrażenia, jakie zachodziły w koncepcjach edukacji językowej pod wpływem rozwoju myśli pedagogicznej, psychologii, a przede wszystkim – subdyscyplin językoznawstwa. W nowym komunikacyjno-kulturowym modelu kształcenia nauka o języku zaczęła pełnić funkcję służebną. W tym kontekście dzielę się spostrzeżeniami dotyczącymi słabego poziomu wiedzy językowej absolwentów liceów (w tym studentów polonistyki). Koncentruję uwagę na zagadnieniach, jakie stoją przed dydaktykami języka polskiego, mającymi przygotować studentów filologii polskiej do zawodu nauczycielskiego. Wskazuję na konieczność uzupełnienia deficytów wiedzy lingwistycznej studentów, motywowania ich do pogłębiania znajomości systemu języka ojczystego i uzmysłowienia wielorakich jego wartości, „przełamywania” stereotypów, wyniesionych przez nich ze „szkolnego” kształcenia językowego, zaznajomienia ze strategiami uczenia o języku (i języka) w szkole, oraz z koncepcjami podręczników funkcjonalnie traktujących wiedzę o języku. Sygnalizuję swoiste problemy i potrzeby uczenia o odmianie ogólnej (standardowej) języka w środowiskach regionalnych, w których uczniowie przyswoili gwarę jako swój pierwszy kod językowy.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Helena Synowiec - Prof. dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Filologiczny, Katedra Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej, pl. Sejmu Śl. 1, 43-032 Katowice

Helena Synowiec, prof., językoznawca, dydaktyk języka polskiego, pracownik Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; zainteresowania badawcze: sprawność językowa dzieci i młodzieży oraz jej determinanty, kultura języka w szkole, funkcje, język i komunikatywność podręczników szkolnych, edukacja językowa i regionalna, dialekt śląski. Autorka i współautorka kilku monografii i licznych artykułów (m.in. Rozwój słownictwa nazywającego cechy osobowości w języku dzieci i młodzieży, Śląska ojczyzna polszczyzna z perspektywy edukacyjnej, Dziecko w świecie języka). Członek Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN i Komisji do Oceny Podręczników Szkolnych PAU.

Bibliografia

Bajerowa Irena, Kim był Zenon Klemensiewicz?, w: Zenon Klemensiewicz (1891–1969), Materiały z sesji naukowej w 20. rocznicę śmierci uczonego, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Tarnów 1990.
Google Scholar

Bar Józef, Ćwiczenia z zakresu nauki języka oraz nauki o języku – gramatyki w klasach IV–VIII, w: Polonistyka zintegrowana, red. Kazimierz Ożóg, Jolanta Pasterska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2000, s. 161–173.
Google Scholar

Cofalik Jan, Ćwiczenia precyzji językowej ucznia, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978.
Google Scholar

Cofalik Jan, Tabakowska Irena, Kształtowanie języka ucznia w procesie nauczania języka polskiego, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1963.
Google Scholar

Cząstka-Szymon Bożena, Synowiec Helena, Polszczyzna w szkole śląskiej, cz. I i II , Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1996.
Google Scholar

Dudzik Maria, Korelacja ćwiczeń w mówieniu i pisaniu z nauką o języku (szkice koncepcji programu), w: Kształcenie językowe w szkole, red. Maria Dudzik, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1981, t. 1, s. 67–108.
Google Scholar

Dudzik Maria, Kształcenie kultury wyrażania uczuć i wartości w procesie nauczania języka polskiego, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1983.
Google Scholar

Dudzik Maria, Nowakowa Teresa, Scenariusze lekcyjne z języka polskiego – przedmiotu edukacji szkolnej, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1991.
Google Scholar

Dyduchowa Anna, Metody kształcenia sprawności językowej: projekt systemu, model podręcznika, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Kraków 1988.
Google Scholar

Etyka słowa. Wybór opracowań, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Marta Nowosad-Bakalarczyk, Jadwiga Puzynina, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2017.
Google Scholar

Gąsiorek Krystyna, Nauka o języku, czyli gramatyka w szkole – wczoraj i dziś, w: Ars Didactica. Księga Jubileuszowa Haliny Zgółkowej, red. Katarzyna Czarnecka, Monika Grzelka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2017, s. 75–86.
Google Scholar

Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2000.
Google Scholar

Jakubowska Zofia, Uczony w służbie szkoły, w: W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi, red. Mieczysław Szymczak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970, s. 17–25.
Google Scholar

Jaworski Michał, Metodyka nauki o języku polskim, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 1998.
Google Scholar

Język a Edukacja, t. 3: Świadomość Językowa, red. Jolanta Nocoń, Anna Tabisz, Wydawnictwo UO, Opole 2014.
Google Scholar

Język polski jako przedmiot dydaktyki uniwersyteckiej, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Karwatowska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
Google Scholar

Karwatowska Małgorzata, Tymiakin Leszek, Funkcjonowanie wiedzy lingwistycznej w podręcznikach do kształcenia językowego dla gimnazjum, w: Podręczniki do kształcenia językowego w zreformowanej szkole – koncepcje, funkcje, język, red. Helena Synowiec, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2006, s. 60–278.
Google Scholar

Kida Jan, Językoznawstwo funkcjonalne a współczesna koncepcja dydaktyki języka, „Edukacja Humanistyczna” 2000, nr 1, s. 53–63.
Google Scholar

Klemensiewicz Zenon, Dydaktyka nauki o języku ojczystym. Zasady i zagadnienia, Książnica–Atlas, Lwów–Warszawa 1929.
Google Scholar

Klemensiewicz Zenon, Metodyka nauczania głosowni opisowej w gimnazjum, Książnica–Atlas, Lwów–Warszawa 1926.
Google Scholar

Klemensiewicz Zenon, Osobowość nauczyciela polonisty, „Pamiętnik Literacki” 1933, z. 2, s. 255–267.
Google Scholar

Klemensiewicz Zenon, Wybrane zagadnienia metodyczne z zakresu nauczania gramatyki, wyd. 2. rozszerzone, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1959.
Google Scholar

Kłakówna Zofia Agnieszka, Sztuka pisania. Ćwiczenia redakcyjne dla klas IV–VI. Metodyczny podręcznik nauczyciela, Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1993.
Google Scholar

Kłakówna Zofia Agnieszka, Steczko Iwona, Wiatr Krzysztof, Sztuka pisania. Klasy I–III gimnazjum, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2004.
Google Scholar

Kłakówna Zofia Agnieszka, Wiatr Krzysztof, Nowa sztuka pisania. Klasy IV–VI szkoły podstawowej, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2006.
Google Scholar

Komorowska Hanna, Kształcenie językowe – nowe tendencje w nowym stuleciu, w: Język a Edukacja, t. 1., red. Jolanta Nocoń, Bogusław Skowronek, Wydawnictwo UO, Opole 2012, s. 93–106.
Google Scholar

Komorowska Hanna, Nauczanie języka obcego a interferencja, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980.
Google Scholar

Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, red. Edyta Bańkowska, Agnieszka Mikołajczuk, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2006.
Google Scholar

Kowalikowa Jadwiga, Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki, w: Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, red. Anna Janus-Sitarz, Universitas, Kraków 2004.
Google Scholar

Kowalikowa Jadwiga, O właściwą rangę wiedzy językowej w zreformowanej szkole, w: W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej, red. Helena Synowiec, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2002, s. 39–46.
Google Scholar

Kowalikowa Jadwiga, Synowiec Helena, Miejsce nauki o języku w kształceniu językowym uczniów, w: Kształcenie sprawności językowej i komunikacyjnej. Obraz badań i działań dydaktycznych, red. Zenon Uryga, Maria Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005, s. 45–56.
Google Scholar

Kowalikowa Jadwiga, Wiecznie aktualne problemy dydaktyki języka polskiego, w: Językowe literackie i kulturowe ścieżki edukacji polonistycznej (tradycja i współczesność), red. Danuta Krzyżyk, Bernadeta Niesporek-Szamburska, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2014, s. 271–290.
Google Scholar

Kryda Barbara, Nauczyciel jako przewodnik w świecie wartości i literatury – z myśli dydaktycznej Zenona Klemensiewicza, w: Zenon Klemensiewicz (1891–1969), Materiały z sesji naukowej w 20. rocznicę śmierci uczonego, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Tarnów 1990.
Google Scholar

Kształcenie sprawności językowej i komunikacyjnej. Obraz badań i działań dydaktycznych, red. Zenon Uryga, Maria Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005.
Google Scholar

Kurczab Henryk, Scalanie treści kształcenia w przygotowaniu zawodowym nauczyciela polonisty, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1993.
Google Scholar

Madejowa Maria, Profesor Zenon Klemensiewicz na nowo odczytany, czyli o doświadczalnej dydaktyce nauki o języku ojczystym, w: Wczoraj i dziś edukacji polonistycznej, red. Barbara Kędzia-Klebeka, Anna Ciciak, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 2001, s. 29–37.
Google Scholar

Madejowa Maria, Profesor Zenon Klemensiewicz na nowo odczytany w świetle współczesnej reformy oświaty, w: Profesor Zenon Klemensiewicz, Wielki miarą w swojej skromności i pracowitości, red. A. Wnętrzak, Wydawnictwo Jubileuszowe Zespołu Szkół Poligraficzno-Księgarskich im. Znona Klemensiewicza, Kraków 2003, s. 46–51
Google Scholar

Nagajowa Maria, Kształcenie języka ucznia w szkole podstawowej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985.
Google Scholar

Nagajowa Maria, Nauka o języku dla nauki o języku, Wydawnictwo Związku Nauczycielstwa Polskiego, Kielce 1994.
Google Scholar

Niesporek-Szamburska Bernadeta, Orłowa Krystyna, Synowiec Helena, O funkcjonalne nauczanie gramatyki (z badań nad procesem dydaktycznym w zakresie nauki o języku), w: Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego, t. 11., red. Edward Polański, Wydawnictwo UŚ, Katowice 1991, s. 51–64.
Google Scholar

Nocoń Jolanta, Strategie nabywania wiedzy o języku przez ucznia (na przykładzie zadań podręcznikowych), w: Wiedza o języku i kompetencje językowe uczniów, red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2012, s. 27–43.
Google Scholar

Nocoń Jolanta, Transformacje tekstów w edukacji językowej, w: W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej, red. Helena Synowiec, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2002, s. 171–177.
Google Scholar

Nocoń Jolanta, Uczenie o języku polskim po 1998 roku – programy i koncepcje dydaktyczne, w: Uczeń w świecie języka i tekstów, red. Jolanta Nocoń, Elżbieta Łucka-Zając, Wydawnictwo UO, Opole 2010, s. 27–37.
Google Scholar

Odmiany polszczyzny w szkole, red. Helena Synowiec przy współpracy Marty Kubarek, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2013.
Google Scholar

Ożóg Kazimierz, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo URz, Rzeszów 2001.
Google Scholar

Pawłowska Regina, Jak przygotować nauczyciela polonistę do kształcenia językowego ucznia, w: Język polski jako przedmiot dydaktyki uniwersyteckiej, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Karwatowska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998, s. 43–54.
Google Scholar

Pawłowska Regina, Siatka podstawowych pojęć kształcenia językowego w szkole. w: W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej, red. Helena Synowiec, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2002, s. 47–56.
Google Scholar

Porayski-Pomsta Józef, Kształcenie językowe w zreformowanej szkole, w: Horyzonty edukacji językowej, literackiej i kulturowej, red. Robert Mrózek, Wydawnictwo UŚ, Cieszyn 2003, s. 33–40.
Google Scholar

Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, red. Edyta Bańkowska, Agnieszka Mikołajczuk, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003.
Google Scholar

Profesor Zenon Klemensiewicz. Wielki miarą w swojej skromności i pracowitości, red. Anna Wnętrzak, Wydawnictwo Jubileuszowe Zespołu Szkół Poligraficzno-Księgarskich im. Zenona Klemensiewicza, Kraków 2003, s. 74–76.
Google Scholar

Puzynina Jadwiga, Język wartości, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1992.
Google Scholar

Puzynina Jadwiga, Nauka o języku w szkole XXI wieku, w: Horyzonty edukacji językowej, literackiej i kulturowej, red. Robert Mrózek, Wydawnictwo UŚ, Cieszyn 2003, s. 13–19.
Google Scholar

Puzynina Jadwiga, O przekazie wartości w nauczaniu języka ojczystego, w: Wartościowanie w dyskursie edukacyjnym, red. Jan Ożdżyński, Sławomir Śniatkowski, Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej, Kraków 1999.
Google Scholar

Saloni Zygmunt, O kształceniu umiejętności pisania, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979.
Google Scholar

Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wydawnictwo Wilga, Warszawa 1996.
Google Scholar

Synowiec Helena, Język polski w szkole, w: Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiąclecia, red. Walery Pisarek, Kraków 1999, s. 115–127.
Google Scholar

Synowiec Helena, Kultura języka w polskiej szkole, w: Polszczyzna publiczna początków XXI wieku, red. Ewa Wolańska, Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN, Warszawa 2007, s. 28–48.
Google Scholar

Synowiec Helena, O sytuacji języka ojczystego w zreformowanej szkole, w: Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, red. Edyta Bańkowska, Agnieszka Mikołajczuk, Wydawnictwo Wydział Polonistyki UW, Warszawa 2006, s. 125–135.
Google Scholar

Synowiec Helena, Śląska ojczyzna polszczyzna z perspektywy edukacyjnej. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Sapientia, Katowice 2013.
Google Scholar

Synowiec Helena, Zróżnicowanie terytorialne polszczyzny a edukacja językowa, w: Odmiany polszczyzny w szkole, red. Helena Synowiec przy współpracy Marty Kubarek, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2013, s. 50–65.
Google Scholar

Szymańska Marta, Między nauką o języku a rozwijaniem języka. Koncepcje kształcenia językowego na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2016.
Google Scholar

Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. Sławomir Gala, Wydawnictwo Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1998.
Google Scholar

Tokarski Jan, Gramatyka w szkole. Podstawowe zagadnienia metodyki, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1966.
Google Scholar

Tokarski Jan, Nauczanie gramatyki, w: Metodyka nauczania języka polskiego w klasach V–VIII szkoły podstawowej, red. M. Pęcherski, Warszawa 1970.
Google Scholar

Tokarski Jan, Z pogranicza metodyki i językoznawstwa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1967.
Google Scholar

W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi, komitet red. Wiesław Krencik (i in.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970.
Google Scholar

Wantuch Wiesława, Aspekty integracji w nauczaniu języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005.
Google Scholar

Wiązanie kształcenia językowego z literackim w gimnazjach i liceach, red. Zenon Uryga, Ryszard Jedliński i Maria Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007.
Google Scholar

Wiedza o języku i kompetencje językowe uczniów, red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2012.
Google Scholar

Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole, red. Agnieszka Mikołajczuk, Jadwiga Puzynina, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2004.
Google Scholar

Wierzbiccy Anna, Piotr, Praktyczna stylistyka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968.
Google Scholar

Wierzbicka Anna, Wierzbicki Piotr, Kształcenie sprawności językowej, w: Metodyka nauczania języka polskiego w kl. V–VIII, red. Mieczysław Pęcherski, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1970.
Google Scholar

Wierzbicki Piotr, Ćwiczenia stylistyczne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977.
Google Scholar

Wiśniewska Halina, Sprawność językowa i komunikacyjna w historii dydaktyki polonistycznej (1950–2000), w: Kształcenie sprawności językowej. Obraz badań i działań dydaktycznych, red. Zenon Uryga, Maria Sienko, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005.
Google Scholar

Zbróg Piotr, Modele kształcenia językowego w podręcznikach do języka polskiego a potrzeby komunikacyjne uczniów, w: Podręczniki do kształcenia polonistycznego w zreformowanej szkole – koncepcje, funkcje, język, red. Helena Synowiec, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2006, s. 29–42.
Google Scholar

Zgółka Tadeusz, Zadania edukacyjne w zakresie kultury języka i etyki w szkole, w: Etyka Słowa. Wybór opracowań, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Jadwiga Puzynina, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2017, s. 379–384.
Google Scholar