Zamach na życie króla Szwecji Gustawa III w świetle polskojęzycznej prasy warszawskiej z 1792 roku

Zbigniew Anusik; Małgorzata Karkocha

doi:10.18778/1644-857X.18.02.03

Autor

Zbigniew Anusik Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej https://orcid.org/0000-0002-5483-4970
Małgorzata Karkocha Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej https://orcid.org/0000-0002-7747-949X

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.03

Słowa kluczowe:

Gustaw III, Jacob Johan Anckarström, spisek, zamach na króla, bal maskowy, prasa warszawska, historia Szwecji, 1792 rok

Abstrakt

W artykule autorzy przybliżają kwestie związane z zamachem na życie króla Szwecji Gustawa III, dokonanym na balu maskowym w sztokholmskiej operze w nocy z 16 na 17 marca 1792 r. W pierwszej części tekstu przedstawiono pokrótce sylwetkę i dokonania tego władcy panującego w latach 1771–1792. Gustaw III przeszedł do historii jako autor dwóch zamachów stanu –z 1772 i 1789 r. Po pierwszym z nim zakończona została w dziejach Szwecji „epoka wolności”. Drugi pozwolił królowi skupić pełnię władzy w jego rękach. W ostatnich latach życia władca Szwecji planował zorganizowanie monarchistycznej krucjaty przeciwko rewolucyjnej Francji. Jego zamiary zostały jednak zniweczone przez zamach z 16 marca 1792 r. W drugiej części artykułu, opierając się na doniesieniach prasy warszawskiej, przedstawiono przebieg zamachu na życie króla, ostatnie chwile życia władcy, jego śmierć i uroczystości pogrzebowe. Omówiono również przebieg śledztwa, proces i wyroki na królobójców. Uzupełniając doniesienia prasowe o ustalenia literatury przedmiotu, udało się uzyskać w miarę pełny i nieopracowany dotąd na gruncie polskim obraz zasygnalizowanego w tytule zagadnienia.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Publiczne Potockich [APP] nr 227.
Google Scholar

Berättelse om Riksdagen i Stockholm 1789, af Olof Wallquist, [w:] Historiska Handlingar, Bd V, Stockholm 1866, s. 237–466.
Google Scholar

Coxe W., Travels into Poland, Russia, Sweden and Denmark, vol. IV, London 1787.
Google Scholar

Sheridan C.F., A History of the Late Revolution in Sweden, London 1788.
Google Scholar

„Gazeta Narodowa i Obca” 1792.
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1792.
Google Scholar

„Korespondent Warszawski” 1792.
Google Scholar

„Pamiętnik Historyczno-Polityczno-Ekonomiczny” 1792.
Google Scholar

Åberg A., Lilljehorn Carl Pontus, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XXIII, Stockholm 1980–1981, s. 156–158.
Google Scholar

Ǻkeson N., Gustaf III:s förhållange till franska revolutionen, Bd I–II, Lund 1885–1886.
Google Scholar

Aleksandrowska E., Świtkowski Piotr, [w:] Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. IV (S–T), koordynacja całości R. Loth, Warszawa 2003, s. 232–233.
Google Scholar

Almquist H., Anjalamännen å Fredrikshov. Ett 150-årsminne, [b.m.] 1939.
Google Scholar

Almquist J.A., Riksdagen i Gefle, Upsala 1895.
Google Scholar

Anderson R.C., Naval Wars in the Baltic during the Sailing Ship Epoch 1522–1850, London 1910.
Google Scholar

Anusik Z., Czy na pewno pierwsza? Kilka uwag o konstytucjach szwedzkich XVIII wieku, [w:] Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. Reminiscencje w 220. rocznicę uchwalenia, red. J.A. Daszyńska, Łódź 2009, s. 183–208.
Google Scholar

Anusik Z., Dyplomacja szwedzka wobec kryzysu monarchii we Francji w latach 1787–1792, Łódź 2000.
Google Scholar

Anusik Z., Geneza i początki wojny szwedzko-rosyjskiej (kampania 1788 r.) w świetle korespondencji Gustawa III, [w:] Między Zachodem a Wschodem, t. II (Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego), red. J. Dumanowski, B. Dybaś, K. Mikulski, J. Porazinski, S. Roszak, Toruń 2003, s. 43–62.
Google Scholar

Anusik Z., Gustaw III i baron de Breteuil. Nieznana karta z dziejów sekretnej dyplomacji w latach 1790–1792, „Zapiski Historyczne” 2004, t. LXIX, z. 2–3, s. 25–67.
Google Scholar

Anusik Z., Gustaw III w obozie kontrrewolucji. Stanowisko dworu sztokholmskiego wobec sytuacji we Francji po nieudanej ucieczce Ludwika XVI z Paryża w czerwcu 1791 r., „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 1 (3), s. 113–155.
Google Scholar

Anusik Z., Hans Axel von Fersen i jego misja dyplomatyczna na dworze cesarskim w 1791 roku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2008, R. VII, nr 2, s. 61–112.
Google Scholar

Anusik Z., Kongres zbrojny u granic Francji. Niespełniona nadzieja kontrrewolucji spod znaku Tuileriów w latach 1791–1792, „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 2 (4), s. 111–179.
Google Scholar

Anusik Z., Między Warszawą, Sztokholmem i Petersburgiem. Geneza rosyjskiej interwencji w Polsce w 1792 r. w świetle korespondencji ambasadora szwedzkiego w Petersburgu Curta von Stedingka, [w:] Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich (Wrocław 15–18 września 1999 roku). Pamiętnik, t. II, cz. 1, Toruń 2000.
Google Scholar

Anusik Z., Monarchistyczny zamach stanu Gustawa III z 19 sierpnia 1772 r. Geneza, przebieg, konsekwencje, „Przegląd Nauk Historycznych” 2013, R. XII, nr 1, s. 91–121.
Google Scholar

Anusik Z., O polską koronę. Dwór sztokholmski wobec kwestii sukcesji tronu w Polsce w dobie Sejmu Czteroletniego, [w:] Studia i materiały z dziejów nowożytnych, red. K. Matwijowski, S. Ochmann-Staniszewska, Prace historyczne XIII, Wrocław 1995, s. 147–167.
Google Scholar

Anusik Z., Przykład szwedzki – konfederacja w Anjala, [w:] Król a prawo stanów do oporu, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 2010, s. 163–180.
Google Scholar

Anusik Z., Rokowania o polsko-szwedzki traktat sojuszniczy w 1790 roku, „Zapiski Historyczne” 1996, t. LXI, z. 2–3, s. 21–44.
Google Scholar

Artéus G., Gustav III:s militära lederskap, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 175–183.
Google Scholar

Åstrand S., Horn Clas Fredric, [w:] Svenskt biografiskt lexicon, Bd XIX, Stockholm 1971–1973, s. 398–401.
Google Scholar

Bain R.N., Gustavus III and his Contemporaires 1746–1792. An Overlooked Chapter of Eighteenth Century History, vol. I–II, London 1894–1895.
Google Scholar

Barton H.A., Gustav III of Sweden and the Enlightenment, „Eighteenth Century Studies. An Interdisciplinary Journal” 1972–1973, vol. VI, No. 1, Berkeley (University of California), s. 1–34.
Google Scholar

Barton H.A., Russia and the Problem of Sweden–Finland 1721–1809, „East European Quarterly” 1972, vol. V, No. 4, s. 431–455.
Google Scholar

Barton H.A., Scandinavia in the Revolutionary Era 1760–1815, Minneapolis 1986.
Google Scholar

Bartoszewicz J., Gazeta księdza Łuskiny, [w:] J. Bartoszewicz, Znakomici mężowie polscy w XVIII wieku, t. I, Warszawa 1855, s. 261–330.
Google Scholar

Birck E., Angående Tolls krigsplan 1788. Ett bemötande, Helsingfors 1945.
Google Scholar

Birck E., General Tolls krigsplan år 1788. Dess utförande och sammanbrott, Helsingfors 1944.
Google Scholar

Dihm J., Niemcewicz jako polityk i publicysta w czasie Sejmu Czteroletniego, Kraków 1928.
Google Scholar

Ericson L., Kriget till lands 1788–1790, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 69–109.
Google Scholar

Essen Ǻ.W., Johan Liljencrantz som handelspolitiker. Studier i Sveriges yttre handelspolitik 1773–1786, Lund 1928.
Google Scholar

Findeisen J.P., „Królewski rewolucjonista”. Król Gustaw III u progu kapitalistycznej przebudowy szwedzkiego systemu feudalnego (1771–1792), „Zapiski Historyczne” 1997, t. LXII, z. 2–3, s. 69–85.
Google Scholar

Geffroy A., Gustave III et la cour de France. Suivi d’une étude critique sur Marie-Antoinette et Louis XVI apocryphes, t. I–II, Paris 1867.
Google Scholar

Giełżyński W., Prasa warszawska 1661–1914, Warszawa 1962.
Google Scholar

Glete J., Kriget till sjöss 1788–1790, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 110–174.
Google Scholar

Goriaczko A., „Gazeta Narodowa i Obca”, Wrocław 1953.
Google Scholar

Hennings B., Gustav III: en biografi, Stockholm 1957.
Google Scholar

Homola-Dzikowska I., Pamiętnik Historyczno-Polityczny Piotra Świtkowskiego 1782–1792, Kraków 1960.
Google Scholar

Jägerskiöld O., Den svenska utrikespolitikens historia, Bd II, del. 2 (1721–1792), Stockholm 1957.
Google Scholar

Karkocha M., Obraz Francji w dobie rewolucji na łamach prasy warszawskiej z lat 1789–1794, Łódź 2011.
Google Scholar

Kieniewicz S., Witkowski M., Niemcewicz (Ursyn Niemcewicz) Julian, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 771–780.
Google Scholar

Krusius-Ahrenberg L., Engeström Jacob von, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XIII, Stockholm 1950, s. 615–626.
Google Scholar

Krusius-Ahrenberg L., Engeström Johan von, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XIII, Stockholm 1950, s. 631–637.
Google Scholar

Landberg G., Den svenska riksdagen under den gustavianska tiden, [w:] Sveriges riksdag. Historisk och statsvetenskapling framställning, Bd VII, Stockholm 1932.
Google Scholar

Lord R.H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1973.
Google Scholar

Łojek J., „Gazeta Warszawska” księdza Łuskiny 1774–1793, Warszawa 1959.
Google Scholar

Łojek J., Dziennikarze i prasa w Warszawie w XVIII wieku, Warszawa 1960.
Google Scholar

Łojek J., Historia prasy polskiej, Warszawa 1976.
Google Scholar

Łossowska I., Malinowski Karol, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIX, Wrocław 1974, s. 346–347.
Google Scholar

Łossowska I., Piotr Świtkowski (1744–1793), [w:] Pisarze polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, t. II, Warszawa 1994, s. 305–319.
Google Scholar

Łossowska-Zaporowska I., „Korespondent Warszawski” w latach 1792–1796. Zarys monograficzny, Warszawa 1969.
Google Scholar

Odhner C.T., Gustaf III och Katarina II efter freden i Värälä, Stockholm 1895.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd I (1771–1778), Stockholm 1885.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd II (1779–1787), Stockholm 1896.
Google Scholar

Odhner C.T., Sveriges politiska historia under konung Gustaf III:s regering, Bd III (1787–1788), Stockholm 1905.
Google Scholar

Rystand G., Varför krig? Något om bakgrund och „orsaker” till Gustav III:s ryska krig, [w:] Gustav III:s ryska krig, red. G. Artéus, Stockholm 1992, s. 9–22.
Google Scholar

Schück H., Gustaf III:s statsvälvning 1772 i berättande källor och äldre literratur, Historisk Archiv 4, Uppsala 1955.
Google Scholar

Skowronek J., Mostowski Tadeusz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 73–78.
Google Scholar

Söderhjelm A., Sverige och den franska revolutionen. Bidrag till kännedom om Sveriges och Frankrikes inbördes förhållande i slutet av 1700-talet, Bd I (Gustav III:s tid), Stockholm 1920.
Google Scholar

Stavenow L., Den gustavianska tiden 1772–1789, Sveriges politiska historia till våra dagar, utg. av E. Hildebrand och L. Stavenow, Bd X, Stockholm 1925.
Google Scholar

Szczepaniec J., Łuskina Stefan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław 1973, s. 577–579.
Google Scholar

Tham W., Konung Gustaf III och rikets ständer vid 1789 års riksdag, Stockholm 1866.
Google Scholar

Krusius-Ahremberg L., Ehrensvärd (Gyllembourg-) Carl Fredrik, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XII, Stockholm 1949, s. 476, https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=16736 (dostęp: 10 VI 2019).
Google Scholar

Lönnroth E., Ribbing Adolph L., [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XXX, Stockholm 1998–2000, s. 130, https://sok.riksarkivet.se/sbl/Presentation.aspx?id=6657&forceOrdinarySite=true (dostęp: 10 VI 2019).
Google Scholar

Nikula O., Pechlin Carl Fredrik, [w:] Svenskt biografiskt lexikon, Bd XXVIII, Stockholm 1992–1993, s. 772, https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=8082 (dostęp: 15 VI 2019).
Google Scholar