Monaster bazylianów w Werchracie w świetle dokumentów sporządzonych przed jego kasatą w 1808 r.

Abstrakt

W roku 1808 zostały sporządzone inwentarze, m.in. „Realności klasztoru bazyliańskiego werchrackiego”, dzięki którym można w przybliżeniu ocenić jego sytuację materialną. Dokumenty te są obecnie częścią zasobu Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie. Klasztor należał wówczas do diecezji przemyskiej, dekanatu potylickiego i cyrkułu żółkiewskiego. Przyczyną podjęcia pracy nad inwentarzem była planowana konfiskata mienia werchrackich bazylianów. Okazało się jednak, że z powodu zaniedbania kasata została odsunięta w czasie, a dostępne dzisiaj regestry nie były pierwszą próbą dokonania spisu dóbr należących do bazylianów w tym trudnym okresie.

Konfiskatę dóbr ruchomych i nieruchomości monasteru w Werchracie zarządzono już w 1804 r., więc dwa lata później mnisi przenieśli się już do Krechowa. W rzeczywistości jednak aż do 1808 r. nie było mowy o faktycznym przejęciu dóbr klasztornych przez państwo. Dokumenty związane z kasatą nieruchomości bazylianów z Werchraty wydają się jednak dowodzić, że władze austriackie nie naciskały zbyt mocno na szybkie przeprowadzenie konfiskaty. Powodem tego mogło być przewidywanie niewielkiej korzyści z kasaty monasteru. Można sformułować hipotezę, że dobrodzieje monasteru byli zainteresowani odsuwaniem konfiskaty w czasie, a sformalizowane działania austriackiej biurokracji mogły im to skutecznie umożliwić.

Zachowane inwentarze kasatowe monasteru w Werchracie ujawniają jego problemy materialne. U progu konfiskaty klasztornego majątku nieliczna społeczność werchrackich mnichów była już połączona ze społecznością zakonników monasteru w Jamnicy, co dowodzi niewielkiej liczebności obu monasterów. Niepokojąca była przy tym niegospodarność bazylianów, którzy nie potrafili należy­cie wykorzystać nadanych sobie przywilejów i uposażeń. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy wymagałoby jednak głębszej naukowej analizy, możliwej dopiero po odszukaniu dokumentacji gospodarczej powstałej w okresie przed- i porozbiorowym.