Konwersatorium Wiedzy o Mieście

Geograficzne wzorce wyjaśniania problemów społecznych. Założenia teoretyczno-metodologiczne

Tomasz Wites — 2023-12-30

Celem opracowania jest przedstawienie i wyjaśnienie zakresu definicyjnego i tematycznego problemów społecznych oraz geograficznych wzorców wyjaśniania, a także wskazanie adekwatności koncepcji człowieka przynależnych do konkretnych wzorców wyjaśniania. Zakres tematyczny zagadnień rozpatrywanych przez geografów, a wchodzących w skład problemów społecznych, ulega modyfikacjom, natomiast grupy zainteresowania badawczego nie podlegają znaczącym zmianom. Wnioski z opracowania wskazują na to, że koncepcje człowieka, bez względu na czas ich formułowania, są przedmiotem analiz naukowych w poszczególnych wzorcach wyjaśniania. Z czasem określone wzorce wyróżnia współwystępowanie. Różnorodność uwzględnianych wzorców wyjaśniania w płaszczyźnie badania problemów społecznych nastręcza wiele trudności związanych z mnogością i różnorodnością stosowanych definicji oraz przynależnych im atrybutów. Prace empiryczne nigdy nie mają wszystkich cech danego wzorca wyjaśniania. Ich ważnym elementem, istotnym w płaszczyźnie wypracowywanych rozwiązań, jest możliwość wykorzystania wzorców wyjaśniania w różnym czasie. Podstawy teoretyczne opracowania mogą zostać dopasowane do różnych szczegółowych przypadków realizowanych na drodze badań empirycznych, a także służyć polityce społecznej i gospodarczej, w tym rozwiązywaniu współczesnych wyzwań demograficznych.

Łódź – miasto kurczące się. Przyczyny i skutki depopulacji, możliwości przeciwdziałań

Jolanta Jakóbczyk-Gryszkiewicz — 2023-12-30

W Łodzi od końca lat 80. następuje szybki ubytek ludności, najszybszy w porównaniu z dziesięcioma największymi miastami Polski. W latach 1985–2020 wyniósł on przeszło 20%, a w 2021 r. pod względem wielkości populacji Łódź uplasowała się dopiero na czwartym miejscu w Polsce. W największym stopniu przyczynił się do tego ubytek naturalny, z bardzo niskim poziomem urodzeń i wysokim zgonów, powodujący coroczny spadek liczby ludności rzędu 5–7 tys. osób. Nie bez znaczenia było szybkie starzenie się łodzian. W mniejszym stopniu wpłynęło na to ujemne saldo ruchu migracyjnego. Procesy te są wynikiem przemian ustrojowo-gospodarczych Polski, które zostały zapoczątkowane w 1989 r. i doprowadziły w Łodzi do upadku przemysłu włókienniczego, będącego filarem rozwoju miasta od XIX w.

Władze samorządowe Łodzi, dostrzegając te problemy, tworzą rozmaite projekty służące powstrzymaniu kurczenia się miasta i budowaniu jego prężności. W zakresie miejskiej polityki demograficznej najważniejszy jest program „Młodzi w Łodzi”, zapewniający praktyki i staże, płatne staże wakacyjne, programy stypendialne, bezpłatne szkolenia, wizyty w firmach oraz karty rabatowe dla osób młodych. Z kolei miejskim programem „In vitro dla Łodzi” miasto od wielu lat wspiera pary mające problem z poczęciem dziecka.

Na poprawę sytuacji demograficznej mogą mieć wpływ migracje związane z przyjazdami pracowników z Ukrainy oraz z napływem uchodźców z tego kraju, mającym miejsce po wybuchu wojny, z których część prawdopodobnie osiądzie w mieście na stałe. W okresie od marca do maja 2022 r. dzięki przybywającym Ukraińcom liczba ludności Łodzi wzrastała w granicach 9–11% ogólnego zaludnienia.

Port jako czynnik rozwoju miasta nadmorskiego (na przykładzie Ustki)

Tomasz Michalski — 2023-12-30

Po transformacji ustrojowej z 1989 r. polskie miasta i wsie, w których znajdowały się małe porty i przystanie morskie, stanęły przed dużą szansą rozwoju. Jednak przemiany ekonomiczne, przystąpienie do Unii Europejskiej oraz degradacja Bałtyku zmniejszyły znaczenie portów i przystani w rozwoju tych miast i wsi. Celem niniejszego opracowania jest analiza zmiany funkcji usteckiego portu i wpływ tego procesu na szanse rozwojowe miasta Ustka. W toku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że znaczenie portu dla miasta bardzo zmalało. Stracił on funkcję przemysłową i przeładunkową, a rola bazy dla rybołówstwa uległa zmniejszeniu. Port zachował funkcję turystyczną, lecz ma ona charakter uzupełniający wobec plaż nadmorskich, które są głównym walorem turystycznym Ustki. Port zyskał także przeznaczenie mieszkaniowe, co uznano za mylną koncepcję. Również zamierzona lokalizacja w porcie bazy serwisowej dla planowanych morskich farm wiatrowych nie będzie mieć tu nowej roli miastotwórczej.

Dywergencja czy konwergencja starzenia się ludności dużych miast w Polsce?

Joanna Krupowicz — 2023-12-11

W dużych miastach, liczących co najmniej 100 tys. mieszkańców, widoczne są dysproporcje w strukturach ludności, a jej starzenie się ma dwa wymiary: następuje zarówno „od góry”, jak i „od dołu”. Celem badania jest ocena stopnia zaawansowania i zróżnicowania starzenia się ludności w dużych miastach w Polsce w perspektywie roku 2050. Szukano odpowiedzi na pytanie badawcze: czy duże miasta w Polsce będą się upodabniać pod względem starzenia się populacji? Wykorzystano modele beta- i sigma-konwergencji dla zmiennych charakteryzujących wskaźniki struktury ludności biologicznych grup wieku (0–14 lat, 15–64 lata, 65+ i 80+). Uzyskane wyniki pozwalają na stwierdzenie, że w perspektywie 2050 r. w miastach dojdzie do wyrównywania poziomów wskaźników cechujących dojrzałe grupy wieku struktur ludności (80+, 65+ i 15–64 lata). Oznacza to, że w przyszłości duże miasta będą się do siebie upodabniać starzeniem się ludności „od góry”. Jednocześnie do 2050 r. wzrośnie w nich zróżnicowanie udziału dzieci (w wieku 0–14 lat) i dorosłych (15–64 lata).

Małe miasta na szlaku kulturowym w Andaluzji. Walory turystyczne i wybrane aspekty globalizacji

Elżbieta Zuzańska-Żyśko — 2023-12-30

Celem opracowania jest przybliżenie walorów turystycznych małych miast znajdujących się na Szlaku Białych Miast w Andaluzji oraz wskazanie wybranych przejawów globalizacji turystycznej na ich obszarze. Małe miasta górskie położone peryferyjnie często ulegają marginalizacji z uwagi na słabe podstawy gospodarcze i niewielką bazę ekonomiczną. Ważnym czynnikiem rozwoju tych miejsc staje się turystyka, która coraz częściej podlega procesom globalizacji i przyczynia się do większych przepływów turystycznych. Wyniki badań wskazują, że omawiana grupa miast ma wysokie walory zarówno kulturowe, jak i przyrodnicze. Miejscowości te łączy także kilka wspólnych cech, które nawiązują do przeszłości arabskiej i silnych związków z przyrodą. Przejawy globalizacji związane z turystyką odnoszą się głównie do postępującej adaptacji technologii komunikacji i cyfryzacji. Dotyczy ona m.in.: upowszechniania systemu rezerwacji i dystrybucji miejsc noclegowych przez Internet, marketingu turystycznego w zakresie promocji walorów turystycznych miast oraz popularyzacji ośrodków w mediach społecznościowych.

Dzielnica śródmiejska Ołomuńca jako obszar recepcji turystycznej w ujęciu funkcjonalno-przestrzennym

Robert Faracik — 2023-12-30

Ołomuniec należy do najstarszych miast Republiki Czeskiej i stanowi historyczną stolicę Moraw. Historyczne centrum miasta chronione jest prawnie jako tzw. miejski rezerwat zabytkowy, jeden z największych pod względem powierzchni i liczby zabytków w kraju. Współczesny wizerunek Ołomuńca to efekt ponadtysiącletnich przemian, z których największe znaczenie miały: powstanie i kształtowanie się średniowiecznego ośrodka władzy książęcej i centrum życia religijnego oraz budowa twierdzy w okresie panowania austriackiego. Głównym celem artykułu jest ukazanie śródmiejskiej dzielnicy Ołomuńca jako obszaru koncentracji ruchu turystycznego, rozwoju tej części miasta oraz jej formowania się w czasie i przestrzeni. Badania terenowe oraz kwerenda biblioteczna i źródłowa przeprowadzone przez autora w latach 2019–2022 pozwoliły na konstrukcję modelu funkcjonalno-przestrzennego z punktu widzenia funkcji turystycznej.

Miejskie przestrzenie nieoczywiste – ich atrakcyjność turystyczna i miejsce w dydaktyce akademickiej na przykładzie realizacji metody "Project-Based Learning" (PBL) na kierunku turystyka i rekreacja w Uniwersytecie Łódzkim

Justyna Mokras-Grabowska — 2023-12-30

Głównym celem artykułu jest charakterystyka zjawiska przestrzeni nieoczywistych, czyli zaniedbanych, zdegradowanych, zniszczonych, potocznie postrzeganych jako brzydkie i nieatrakcyjne, oraz ich rosnącego znaczenia w turystyce. Drugim celem opracowania jest zaprezentowanie project-based learning (PBL) jako metody nauczania w szkolnictwie wyższym i jej roli w procesie uświadamiania studentom kierunku turystyka i rekreacja Uniwersytetu Łódzkiego wartości takich miejsc w turystyce. W artykule zdefiniowano zjawisko przestrzeni nieoczywistej oraz przedstawiono sposób realizacji tej metody dydaktycznej w latach 2019–2023. Szerzej omówiono edycję z 2023 r., gdy analizie poddano także wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród studentów na temat funkcji, jaką PBL pełni w procesie nauczania o przestrzeni turystycznej.

Mieszkaniec, czyli kto? Próba oszacowania liczby ludności w województwie pomorskim w 2019 roku na podstawie danych BIG DATA użytkowników telefonii komórkowej

Justyna Przeworska — 2023-12-30

W artykule została omówiona metoda, która dzięki uzyskaniu danych big data z telefonii komórkowej umożliwiła podjęcie próby oszacowania różnicy pomiędzy bieżącą ewidencją ludności a rzeczywistą liczbą mieszkańców gmin województwa pomorskiego, ze szczególnym uwzględnieniem Trójmiasta wraz z jego bezpośrednim otoczeniem. Celem badania było określenie faktycznej liczby osób przebywających na obszarach gmin pomorskich. Uzyskane informacje w konfrontacji z danymi konwencjonalnymi ujawniły niedoszacowanie lub przeszacowanie liczby mieszkańców w gminach, pozwoliły uściślić liczbę turystów, użytkowników i odwiedzających, a także prześledzić przepływy ludności. Wyniki badania pokazały, że pojęcie mieszkańca jest coraz mniej jednoznaczne. Liczba osób uważanych za mieszkańców danej gminy, według przyjętej metody, nie jest stała w ciągu roku kalendarzowego i może być uwarunkowana sezonowo.

Znaczenie funkcji kontrolno-zarządczej miast w skali międzynarodowej

Piotr Raźniak — 2023-12-30

W literaturze przedmiotu jest wiele opracowań na temat dużych miast pod kątem ich funkcji o charakterze międzynarodowym, takich jak: funkcje kontrolno-zarządcze (command and control), funkcje światowe (world city) oraz funkcje globalne (global city). Nie ma jednak kompleksowych badań miast, które pokazałyby pełniejszy obraz ich oddziaływania na arenie międzynarodowej i znaczenia funkcji kontrolno-zarządczej wobec miast globalnych (global city) i światowych (world city), dlatego podjęto próbę uzupełnienia tej luki badawczej. Celem artykułu jest wskazanie zależności pomiędzy funkcjami kontrolno-zarządczą, światową i globalną miast. Na podstawie udziału tych funkcji w miastach wyróżniono cztery ich typy. Podział uwzględnia dominację jednej z funkcji lub zrównoważenie wszystkich. Zaproponowano również nowe podejście do badań nad funkcją kontrolno-zarządczą nie tylko w skali świata, kontynentu, kraju, ale także w mniejszych jednostkach administracyjnych, takich jak: województwo, powiat czy gmina.

Środki europejskie w budżetach gmin miejskich województwa świętokrzyskiego

Wojciech Pietrowski — 2023-12-11

Celem artykułu jest ocena udziału środków europejskich w dochodach gmin miejskich województwa świętokrzyskiego. Okres badawczy obejmuje lata 2018–2022. Pracę przygotowano, opierając się na przeglądzie literatury, analizie materiału źródłowego zawartego w sprawozdaniach z wykonania budżetów miast oraz danych dostępnych na stronie Banku Danych Lokalnych (BDL). Przeprowadzona analiza pozwoliła na określenie odsetka funduszy unijnych w dochodach miast ogółem oraz działań finansowanych z budżetu tych środków. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że w ogólnej wartości dochodów fundusze europejskie nie zajmują znaczącego miejsca, a ich udział w dochodach poszczególnych miast jest zróżnicowany. Przeznaczenie tych środków również jest zróżnicowane i w całościowym ujęciu niemożliwe jest podanie konkretnego zakresu inwestycji realizowanych przez analizowane jednostki ze wsparciem Unii Europejskiej, ponieważ władze badanych miast wybierają projekty zgodnie ze swoimi preferencjami. Można natomiast wskazać, że w ramach współfinansowania przez UE przeważają działania dotyczące infrastruktury, a większy ośrodek miejski zdobywa więcej środków unijnych. Przeliczając wartość tych środków na 1 mieszkańca, największy wskaźnik w przypadku analizowanych jednostek odnotowano dla miasta Starachowice – trzeciego co do wielkości liczby ludności miasta w regionie.