New Century – ‘New Essays’?

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/2299-7458.08.08

Słowa kluczowe:

Polish essay in the 21st century, travel essays, essays about animals, Brach-Czaina Jolanta, Stasiuk Andrzej, Środa Krzysztof, Bieńczyk Marek, Nowicki Wojciech, Lis Renata, Wicha Marcin, Pucek Robert, Mueller Joanna, Łubieński Stanisław, Zajączkowska Urszula

Abstrakt

This article constitutes an attempt at organising the non-conservative tendencies in Polish essays published in the 21st century, which apply to themes, the lowering of the tone, and forms of writing. One major stream is travel writing, which focuses not on the Mediterranean legacy, but on the ‘second world’: long-disadvantaged provincial areas. Many essayists abandon the traditional topic of books and works of art, and turn to ‘reading’ the animal world, the plant world, and the world of ordinary objects. The essay has also become a tool for introducing polarisation between that which is mainstream and that which is marginal and concerns minorities. The fact of choosing a non-traditional topic often entails a non-canonical cognitive attitude, which translates into experiments within the area of the form of expression. The author of this article argues that all those innovations can be accommodated by the flexible convention of the essay as a genre which, in principle, is supposed to constitute an artistic cognitive experiment.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Dobrawa Lisak-Gębala - University of Wrocław

Dobrawa Lisak-Gębala – Ph.D., born in 1984; assistant professor at the Institute of Polish Philology, University of Wrocław; she graduated from cultural studies and Polish language and literature studies at the University of Wrocław; she is the author of the monographs Ultraliteratura (2014) and Wizualne odskocznie (2016); she is the co-editor of volumes: Esej – sztuka – nauka, Czytając Czapskiego, and Centra – peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku. She has published academic papers in, e.g., “Pamiętnik Literacki”, “Zagadnienia Rodzajów Literackich”, “Przestrzenie Teorii”, “Autobiografia”, “Czytanie Literatury”, and “Res Facta Nova”. She studies the history of the Polish literature of the 20th and 21st centuries, the theory of the essay, and intermediality.

Bibliografia

Adorno T.W., The Essay as Form, transl. B. Hullet-Kentor, F. Willl, “New German Critique” 1984, no. 30.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/488160

Andruchowycz J., Stasiuk A., Moja Europa. Dwa eseje o Europie zwanej Środkową, Wołowiec 2018.
Google Scholar

Atkins G.D., Tracing the Essay: Through Experience to Truth, Athens–London 2010.
Google Scholar

Atwan R., Notes Towards the Definition of an Essay, [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar

Bagłajewski A., Podróże do Polski Andrzeja Stasiuka, “Kresy” 2006, issue 3.
Google Scholar

Barthes R., Nigdy nie udaje się mówić o tym, co się kocha, transl. M.P. Markowski, [in:] R. Barthes, Lektury, Warsaw 2001.
Google Scholar

Bator J., Rekin w parku Yoyogi, Warsaw 2014.
Google Scholar

Bieńczyk M., Jabłko Olgi, stopy Dawida, Warsaw 2015.
Google Scholar

Bieńczyk M., Kontener, Warsaw 2018.
Google Scholar

Bieńczyk M., Książka twarzy, Warsaw 2011.
Google Scholar

Bieńczyk M., Więcej czytania, mniej działania, dostojne panie i zacni panowie, “Książki. Magazyn do Czytania” 2017, issue 2(25).
Google Scholar

Bieńczyk M., Wszystkie kroniki wina, Warsaw 2018.
Google Scholar

Bieńkowska E., Co mówią kamienie Wenecji, Gdańsk 2002.
Google Scholar

Bieńkowska E., Sztuka eseju, “Znak” 1976, issue 1.
Google Scholar

Brach-Czaina J., Błony umysłu, Warsaw 2003.
Google Scholar

Brach-Czaina J., Konstrukcja filozoficznego eseju, “Kwartalnik Filozoficzny” 1996, col. 2.
Google Scholar

Brach-Czaina J., Szczeliny istnienia, Warsaw 2018.
Google Scholar

Chutnik S., Mama ma zawsze rację, Warsaw 2012.
Google Scholar

Cichy M., Pozwól rzece płynąć, Wołowiec 2017.
Google Scholar

Cichy M., Zawsze jest dzisiaj, Wołowiec 2014.
Google Scholar

Czaja D., Gdzieś dalej, gdzie indziej, Wołowiec 2010.
Google Scholar

Czaja K., Przewodnik po zacieraniu granic, “FA-art” 2013, issue 1-2.
Google Scholar

Czerska T., Autobiograficzność w eseistyce Joanny Bator: między esejem, felietonem a reportażem, “Autobiografia” 2018, issue 1.
Google Scholar

de Certeau M., Wynaleźć codzienność: sztuki działania, transl. K. Thiel-Jańczuk, Krakow 2008.
Google Scholar

de Montaigne M., Próby, transl. T. Żeleński (Boy), ed. Z. Gierczyński, vol. 1-3, Warsaw 1985.
Google Scholar

Dehnel J., Fotoplastikon, Warsaw 2009.
Google Scholar

Drenda O., Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w czasach transformacji, Kraków 2016.
Google Scholar

Drenda O., Wyroby. Pomysłowość wokół nas, Kraków 2018.
Google Scholar

Dybciak K., Inwazja eseju, “Pamiętnik Literacki” 1977, col. 4.
Google Scholar

Dziwny jest ten świat. Rozmowa Katarzyny Kazimierowskiej z Krzysztofem Środą, “Tygodnik Powszechny” 2016, issue 34.
Google Scholar

Efekt szczelin, ed. A. Frączysty, “Mały Format” 04/2018, http://malyformat.com/2018/04/efekt-szczelin-ankieta-literacka/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Fazan T., Raczej istniejemy, “Mały Format” 04/2018, http://malyformat.com/2018/04/raczej-istniejemy/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Flaszen L., Na oleju grzechów naszych. Z notatnika szalonego recenzenta, [in:] Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, selected and edited by D. Heck, Wrocław–Warsaw–Kraków 2003.
Google Scholar

Głowiński M., Esej i kicz, “Tygodnik Powszechny” 1999, issue 51-52.
Google Scholar

Graczyk E., Od Żmichowskiej do Masłowskiej. O pisarstwie kobiet w nadwiślańskim kraju, Gdańsk 2013.
Google Scholar

Graff A., Matka feministka, Warsaw 2014.
Google Scholar

Graff A., Rykoszetem, Warsaw 2008.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1632/prof.2008.2008.1.259

Graff A., Świat bez kobiet, Warsaw 2001.
Google Scholar

Gretkowska M., Silikon, Warsaw 2000.
Google Scholar

Gruszka M., Co dalej z polskim esejem? Przypadek Andrzeja Stasiuka, [in:] W szkole polskich eseistów, ed. M. Krakowiak, Katowice 2007.
Google Scholar

Heck D., Esej, [in:] Słownik literatury polskiej XX wieku, eds. A. Brodzka et al., Wrocław 1992.
Google Scholar

Herbert Z., Barbarian in the Garden, transl. M. March and J. Anders, Manchester 1985.
Google Scholar

Herbert Z., Barbarzyńca w ogrodzie, Warsaw 2004.
Google Scholar

Herbert Z., Martwa natura z wędzidłem, Warsaw 2003.
Google Scholar

Huxley A., Preface, [in:] A. Huxley, Collected Essays, New York 1960.
Google Scholar

Iwasiów I., Blogotony, Warsaw 2013.
Google Scholar

Iwasiów S., Postkolonializm wobec podróży. Niektóre przypadki Andrzeja Stasiuka, “Rocznik Komparatystyczny” 2012, issue 3.
Google Scholar

Jarzyna A., Nie-stosow(a)ne analogie. “Lesbos” Renaty Lis jako narracja poszerzająca doświadczenie uchodźcze, “Polonistyka. Innowacje” 2017, issue 6.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/pi.2017.6.2

Jarzyna A., Ornitologia, ornitomancja. Sokołowski i (inne) ptaki Jerzego Ficowskiego, “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicoliteraria” 2016, vol. XVI.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24917/20811853.16.15

Jazienicki Z., “Konwulsje, wzdęte brzuchy, rzyganie, futra pokryte żółtą mazią…”. Jarosław Marek Rymkiewicz wobec nieludzkiego, [in:] Zazwierzęcenie. O zwierzętach w literaturze i kulturze, ed. M. Pranke, Toruń 2018.
Google Scholar

Każdemu jego śmietnik. Szkice o śmieciach i śmietniskach, Wołowiec 2019.
Google Scholar

Kowalczyk A.S., Esej [entry], [in:] Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, eds. A. Hutnikiewicz, A. Lam, Warsaw 2000.
Google Scholar

Kowalczyk A.S., Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945-1977 (Vincenz – Stempowski – Miłosz), Warsaw 1990.
Google Scholar

Kowalczyk A.S., Nieśpieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997.
Google Scholar

Kozicka D., Podróże kształcą? Doświadczenie podróży w twórczości Andrzeja Stasiuka, [in:] Literackie reprezentacje doświadczenia, eds. W. Bolecki, E. Nawrocka, Warsaw 2007.
Google Scholar

Krakowiak M., Mierzenie się z esejem. Studia nad polskimi badaniami eseju literackiego, Katowice 2013.
Google Scholar

Kuczok W., Poza światłem, Warsaw 2012.
Google Scholar

Lis R., Esej i kwanty, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7480-esej-i-kwanty.html (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Lis R., Lesbos, Warsaw 2017.
Google Scholar

Lis R., Lesbos – poza polityką tożsamości, “Mały Format” 11/2018, (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Lisak-Gębala D., Contemporary Polish Essays: in Search of the Aura of Paintings and Photographs, [in:] On-line/Off-line: Between Text and Experience. Writing as a Lifestyle, eds. P. Gärdenfors, W. Powers, J. Płuciennik, M. Wróblewski, Łódź 2015, pp. 115-131.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7969-821-9.08

Lisak-Gębala D., Wizualne odskocznie. Wokół współczesnej eseistyki o malarstwie i fotografii, Kraków 2016.
Google Scholar

Lopate Ph., What Happened to the Personal Essay, [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar

Lukács G., O istocie i formie eseju. List do Leo Poppera, transl. R. Turczyn, [in:] Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lukácsa. 1908-1932, selection and introduction by S. Morawski, Warsaw 1994.
Google Scholar

Lukács G., On the Nature and Form of the Essay, [in:] G. Lukács, Soul and Form, transl. A. Bostock, J. T. Sanders, K. Terezakis, introduction J. Butler, New York 2010, pp. 16-34.
Google Scholar

Łubieński S., Dwanaście srok za ogon, Wołowiec 2016.
Google Scholar

Markowski M.P., Dzień na ziemi. Proza podróżna, Poznań 2014.
Google Scholar

Miłosz Cz., Ogród nauk, Lublin 1986.
Google Scholar

Montaigne M. de, The Complete Essays, transl. D.M. Frame, Stanford 1985.
Google Scholar

Mueller J., Powlekać rosnące (apokryfy prenatalne), Wrocław 2013.
Google Scholar

Nalepa M., “Trzeba wciąż gdzieś jechać, wyruszać, przemierzać…”. Andrzej Stasiuk i jego niekończąca się opowieść, “Fraza” 2014, issue 4.
Google Scholar

Nawarecki A., Pokrzywa. Eseje, Chorzów–Sosnowiec 1996.
Google Scholar

Nowicka D., O literackich lullulach Stanisława Łubieńskiego. Wokół ptasich melancholii, “Polonistyka. Innowacje” 2017, issue 5.
Google Scholar

Nowicki W., Dno oka. Eseje o fotografii, Wołowiec 2010.
Google Scholar

Nowicki W., Odbicie, Wołowiec 2015.
Google Scholar

Nowicki W., Salki, Wołowiec 2013.
Google Scholar

Nowicki W., Tuż obok, Wołowiec 2018.
Google Scholar

Pekaniec A., Pełzacze, lelki, raniuszki i spółka. Notatnik ornitologa, “Nowa Dekada Literacka” 2017, issue 6.
Google Scholar

Pucek R., Pająki pana Roberta, Wołowiec 2014.
Google Scholar

Pucek R., Sennik ciem i owadów, Wołowiec 2018.
Google Scholar

Pucek R., Siedemnaście zwierząt, Wołowiec 2017.
Google Scholar

Rutkowski K., Paryskie pasaże. Opowieść o tajemnych przejściach, Gdańsk 1995.
Google Scholar

Sanders S.R., [From The Singular First Person], [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar

Searching for Sebald. Photography after W.G. Sebald, ed. L. Patt, Los Angeles 2007.
Google Scholar

Sendyka R., Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006.
Google Scholar

Sobolewska J., [review of Rzeczy, których nie wyrzuciłem by M. Wicha], https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/ksiazki/1705530,1,recenzja-ksiazki-marcin-wicha-rzeczy-ktorych-nie-wyrzucilem.read (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Sołtys-Lewandowska E., Powlekać rosnące Joanny Mueller – wiwisekcja macierzyństwa, “Autobiografia” 2018, issue 1.
Google Scholar

Stasiuk A., Badziew z betonu, [in:] Wanna z kolumnadą. Reportaże o polskiej przestrzeni, ed. F. Springer, Wołowiec 2013.
Google Scholar

Stasiuk A., Dojczland, Wołowiec 2007.
Google Scholar

Stasiuk A., Dziennik pisany później, Wołowiec 2010.
Google Scholar

Stasiuk A., Fado, Wołowiec 2006.
Google Scholar

Stasiuk A., Grochów, Wołowiec 2012.
Google Scholar

Stasiuk A., Jadąc do Babadag, Wołowiec 2004.
Google Scholar

Stasiuk A., Osiołkiem, Wołowiec 2016.
Google Scholar

Stasiuk A., Tekturowy samolot, Wołowiec 2001.
Google Scholar

Stasiuk A., Wschód, Wołowiec 2014.
Google Scholar

Sugiera M., Nieludzie. Donosy ze sztucznych natur, Kraków 2015.
Google Scholar

Szalewska K., Pasaż tekstowy. Czytanie miasta jako forma doświadczania przeszłości we współczesnym eseju polskim, Kraków 2012.
Google Scholar

Szumiec A., Uwaga! Ptasiarze, “ArtPapier” 2016, issue 7-8, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=299&artykul=5508 (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Środa K., Las nie uprzedza, Wołowiec 2016.
Google Scholar

Środa K., Nie mogłem zabrać wszystkich, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7998-nie-moglem-zabrac-wszystkich.html (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Środa K., Niejasna sytuacja na kontynencie: Prywatny przewodnik po różnych stronach świata, Izabelin 2003.
Google Scholar

Środa K., Podróże do Armenii i innych krajów z uwzględnieniem najbardziej interesujących obserwacji przyrodniczych, Wołowiec 2012.
Google Scholar

Środa K., Projekt handlu kabardyńskimi końmi, Izabelin 2006.
Google Scholar

Środa K., Srebro ryb, Wołowiec 2019.
Google Scholar

Teleżyńska H., Szukając Safony, “Mały Format” 12/2017, http://malyformat.com/2017/12/szukajac-safony/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Tokarczuk O., Moment niedźwiedzia, Warsaw 2012.
Google Scholar

Tomkowski J., Wstęp, [in:] Polski esej literacki. Antologia, ed. J. Tomkowski, Wrocław 2017.
Google Scholar

Warkocki B., Różowy język, Warsaw 2013.
Google Scholar

White E.B., [From the Foreword to Essays of E.B. White], [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar

Wicha M., Jak przestałem kochać design, Kraków 2015.
Google Scholar

Wicha M., Rzeczy, których nie wyrzuciłem, Kraków 2017.
Google Scholar

Wilk M., Wilczy notes, Gdańsk 1999.
Google Scholar

Wilk M., Wołoka, Kraków 2005.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1126/stke.2852005tr16

Wojtak M., Leksyka imitująca i nazywająca głosy ptaków w polifonicznym tekście, “Stylistyka” 2017, vol. XXVI [known].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.25167/Stylistyka26.2017.5

Wspólny duży pokój. Polski esej literacki [a debate between A. Frączysty, R. Sendyka, R. Lis, E. Kącka], “Mały Format” 12/2017, http://malyformat.com/2017/12/wspolny-duzy-pokoj-polski-esej-literacki/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar

Wyka M., Esej – forma pojemna, [in:] Polski esej, ed. M. Wyka, Kraków 1991.
Google Scholar

Zagańczyk M., Droga do Sieny, Warsaw 2005.
Google Scholar

Zajączkowska U., Patyki i badyle, Warsaw 2019.
Google Scholar

Opublikowane

2019-12-30

Jak cytować

Lisak-Gębala, D. (2019). New Century – ‘New Essays’?. Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze, (8), 13–35. https://doi.org/10.18778/2299-7458.08.08

Numer

Dział

Artykuły